نظام خانواده در اسلام

1 / 19- حقوق زن و شوهر دراسلام‏  - دورنمائى از حقوق خانواده

بــســـم الله الـــرّحــمـــن الــــرّحــیــم

 حقوق زن و شوهر دراسلام‏

دورنمائى از حقوق خانواده‏

حقوقى كه زن و شوهر نسبت به يكديگر دارند در قرآن مجيد و روايات به طور مفصل ذكر شده، و در اين زمينه چيزى فروگذار نشده.

انسان وقتى اين حقوق متقابل را مطالعه مى‏كند، آن را از معجزات فرهنگ پاك اسلام مى‏بيند.

در هيچ مكتب و مدرسه‏اى بدين صورت به حقوق زن و شوهر اشاره نشده، و هيچ مكتبى هم توان ارائه بهتر از آن را تا قيامت ندارد.

قسمتى از اين حقوق متقابل واجب، و قسمتى هم مستحب است، ترك حقوق واجب بدون گذشت طرف مقابل موجب عذاب، و ترك مستحب باعث كم‏شدن شيرينى زندگى است.

قسمت عمده‏اى از حقوق واجب و مستحب زن و شوهر نسبت به يكديگر در كتاب شريف وسائل، جلد 20 و 21 و 22 چاپ مؤسسه آل‏البيت ذكر شده، كه من تا جائى كه نياز باشد نقل مى‏كنم، و مطالعه مفصل آن را به عزيزانم در آن كتاب سفارش مى‏نمايم.

ابتدا براى تبرّك متوسل به چند آيه قرآن در رابطه با اين مسئله مى‏شوم، سپس به ذكر روايات مى‏پردازم.

وعاشروهنَّ بالمعروفِ.

با همسران خود خوشرفتارى كنيد.

ولهنَّ مثل الَّذى عليهنَّ بالمعروف.

و مانند همان حقوقى كه مردان بر زنان دارند، زنان به نحو معروف بر مردان دارند.

قد علمنا ما فرضنا عليهم فى ازواجهم.

ما هرآنچه را در رابطه با زنانشان بر آنان واجب كرده‏ايم، مى‏دانيم.

اسحاق بن عمار مى‏گويد: به حضرت صادق (عليه السلام) گفتم:

ما حَقُّ الْمَرْأَهِ عَلى زَوْجِهَا الَّذى اذا فَعَلَهُ كانَ مُحْسِناً؛ قالَ يُشْبِعُها وَيَكْسُوها وَانْ‏جَهِلَتْ غَفَرَ لَها وَقالَ ابُوعَبْدِاللّهِ كانَتْ امْرَأَهٌ عِنْدَ ابى تُؤْذيهِ فَيَغْفِرُ لَها.

حق زن بر شوهرش چيست كه وقتى آن را ادا كند مردى محسن و نيكوكار است؟ فرمود او را با غذاى مطلوب سير كند، و لباسش را تأمين كند و چون كارى جاهلانه از او سرزد وى را ببخشد، حضرت فرمود: پدرم زنى داشت آزاردهنده ولى آن حضرت او را مى‏بخشيد.

امام ششم (عليه السلام) فرمود: رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند:

اوْصانى جَبْرَئيلُ بِالْمَرْأَهِ حَتّى ظَنَنْتُ انَّهُ لايَنْبَغى طَلاقُها الّا مِنْ فاحِشَه مُبَيِّنَه.

چندان امين وحى نسبت به زن سفارش كرد، كه گمان كردم طلاق او جز با ارتكاب زنا جايز نيست.

و نيز آن حضرت فرمود:

رَحِمَ اللهُ عَبْداً احْسَنَ فيما بَيْنَهُ وَبَيْنَ زَوْجَتِهِ فَانَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ مَلَّكَهُ ناصِيَتَها وَجَعَلَهُ الْقَيِّمَ عَلَيْها.

رحمت خدا بر كسى كه تمام برنامه‏هاى بين خود و همسرش را نيكو انجام دهد، چه خداوند اختيار زن را به مرد داده، و شوهر را سرپرست او نموده.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ يعُولُ.

كسى كه حقوق عائله خود را ضايع كند از رحمت خدا دور است.

و نيز آن حضرت فرمود:

خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِاهْلِهِ وَانَا خَيْرُكُمْ لِاهْلى.

بهترين شما كسى است كه براى خانواده‏اش بهتر باشد، و من براى خانواده‏ام از تمام شما بهترم.

و نيز فرمود:

عِيالُ الرَّجُلِ أُسَرائُهُ وَاحَبُّ الْعِبادِ الَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ احْسَنُهُمْ صُنْعاً الى أُسَرائِهِ.

عائله شخص در قيد اويند، محبوبترين بندگان نزد خداى عزوجل كسى است كه با افراد در قيدش بهتر رفتار كند.

***

 

حقوق زن بر شوهر

 

1 تهيه لوازم زندگى‏

 

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

فَعَلَيْكُمْ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ.

خوراك و پوشاك زنان به نحو معروف بر شما واجب است.

امام سجاد (عليه السلام) فرمود:

لَئَنَ ادْخُلُ السُّوقَ وَمَعِىَ دِرْهَمٌ ابْتاعُ بِهِ لَحْماً لِعِيالى وَقَدْ قَرِمُوا الَيْهِ احَبُّ الَىَّ مِنْ انْ اعْتِقَ نَسَمَهً.

وارد شدن به بازار و خريد يك درهم گوشت براى عائله‏ام كه آن را هوس كرده‏اند، براى من محبوبتر از بنده آزاد كردن است.

امام ششم (عليه السلام) فرمود:

مِنْ سَعادَهِ الرَّجُلِ انْ يَكُونَ الْقَيِّمَ عَلى عِيالِهِ.

سرپرستى زن و بچه و رسيدگى به امور آنان از خوشبختى مرد است.

 

2 مباشرت‏

از امام‏هشتم (عليه السلام) پرسيدند: شخصى زن جوانى دارد، به‏خاطر مصيبتى كه بر مرد وارد شده چند ماه و شايد يك سال است با او نزديكى نكرده، البته نيت آزار زن را نداشته، عذرش مصيبت‏زدگى بوده، آيا اين مرد گناهكار است؟ فرمود: آرى پس از چهارماه معصيت‏كار است.

ابوذر از رسول حق پرسيد، آميزش مرد با همسرش در عين اينكه لذت دارد، ثواب هم دارد؟

فرمود: آرى، اگر از راه نامشروع كام دل بجوئى حرام نيست؟ عرضه داشت چرا، فرمود: پس حلالش هم ثواب دارد!

در معارف الهيه آمده مستحب است مرد هر چهار شب يك شب جهت آميزش در كنار همسرش باشد.

 

3 گشايش در زندگى‏

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

كسى كه به بازار مى‏رود و براى عيالش تحفه مى‏خرد، مانند كسى است كه در خانه مستمندان صدقه مى‏برد، او بايد تحفه خريده شده را وقتى به خانه برد ابتدا به دخترانش بدهد، زيرا هركس دخترش را خوشحال كند چنان است كه بنده‏اى از نسل اسماعيل آزاد كرده، و هركس ديده پسرش را با بردن تحفه روشن كند، گويا از ترس خدا اشك ريخته، و كسى كه از ترس خدا گريه كند حضرت حق او را وارد بهشت‏هاى پرنعمت كند.

موسى بن جعفر (عليه السلام) فرمود:

عِيالُ الرَّجُلِ أُسَرائُهُ فَمَنْ انْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِ بِنِعْمَه فَلْيُوَسِّعْ عَلى أُسَرائِهِ فَانْ لَمْ‏يَفْعَلْ اوْشَكَ انْ تَزُولَ تِلْكَ النِّعْمَهُ.

عائله مرد در اختيار و قيد اويند، خداوند به هر كس نعمت داده بر عائله خود گشايش دهد، وگرنه ممكن است آن نعمت از او سلب شود.

عَنِ النَّبِىِّ (صلى الله عليه وآله وسلم) انَّهُ نَهى انْ يَشْبَعَ الرَّجُلُ وَ يُجيعَ اهْلَهُ.

رسول خدا از اينكه مرد سير باشد و همسرش گرسنه نهى فرمود.

امام ششم (عليه السلام) فرمود:

انَّ الْمَرْءَ يَحْتاجُ فى مَنْزِلِهِ وَعِيالِهِ الى ثَلاثِ خِلال يَتَكَلَّفُها وَانْ‏لَمْ يَكُنْ فى طَبْعِهِ ذلكَ: مُعاشِرَهٌ جَميلَهٌ، وَسَعَهٌ بِتَقْدير، وَغَيْرَهُ بِتَحَصُّن.

مرد بايد در برنامه خانه و خانواده سه چيز را بر خود تحميل كند، هر چند خلاف ميلش باشد:

خوشرفتارى، توسعه در معاش بدون اسراف، و غيرت ناموسى.

امام چهارم (عليه السلام) فرمود:

انَّ ارْضاكُمْ عِنْدَ اللهِ اسْبَغُكُمْ عَلى عِيالِهِ.

هر كه بر خانواده‏اش بيشتر توسعه دهد، حضرت حق از او خوشنودتر است.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

اذا انْفَقَ الْمُسْلِمُ عَلى اهْلِهِ نَفَقَهً وَهُوَ يَحْتَسِبُها كانَتْ لَهُ صَدَقَهٌ.

آنچه را مسلمان به خاطر خدا براى همسرش مى‏خرد ثواب صدقه دارد.

 

4 احترام به زن‏

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

مَنِ اتَّخَذَ زَوْجَهً فَلْيُكْرِمْها.

كسى كه زن مى‏گيرد، بايد او را احترام كند.

و فرمود:

ايُّما رَجُل ضَرَبَ امْرَأَتَهُ فَوْقَ ثَلاث اقامَهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيامَهِ عَلى رُؤُسِ الْخَلائِقِ فَيَفْضَحُهُ فَضيحَهً يَنْظُرُ الَيْهِ الْاوَّلُونَ وَالْاخِرُونَ.

هركس همسرش را بيش از سه مشت بزند، خداوند در قيامت در برابر اولين و آخرين رسوايش كند.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

ايَضْرِبُ احَدُكُمُ الْمَرْأَهَ ثُمَّ يَظَلُّ مُعانِقَها.

آيا روز، زن را به باد كتك مى‏گيريد، و شب او را به آغوش مى‏خوانيد؟!

و نيز فرمود:

انَّمَا الْمَرْأَهُ لُعْبَهٌ مَنِ اتَّخَذَها فَلايُضَيِّعْها.

همانا زن لعبت است، كسى كه با او ازدواج مى‏كند او را ضايع ننمايد.

و فرمود:

انّى اتَعَجَّبُ مِمَّنْ يَضْرِبُ امْرَأَتَهُ وَهُوَ بِالضَّرْبِ اوْلى مِنْها لاتَضْرِبُوا نِسائَكُمْ بِالْخَشَبِ فَانَّ فيهِ الْقِصاصَ.

در شگفتم كسى كه همسرش را مى‏زند، با اينكه خود او به كتك خوردن سزاوارتر است، زن را با چوب مزنيد كه موجب قصاص است.

اميرالمومنين (عليه السلام) فرمود:

...وَانَّهُنَّ امانَهٌ فَلاتُضارُّوهُنَّ وَلاتَعْضُلُوهُنَّ.

زنان در دست شما امانت هستند، بر آنان سخت نگيريد، و بلاتكليفشان مگذاريد.

حولا از رسول حق پرسيد: زن را بر مرد چه حقى است؟

فرمود: برادرم جبرئيل آنقدر سفارش زنها را كرد، كه تصور كردم مرد حق ندارد اف به او بگويد.

گفت: محمد (صلى الله عليه وآله وسلم) درباره زنان از خدا بترسيد، اينان رنج و سختى زندگى را تحمل مى‏كنند، به مقتضاى دستور حق و نص قرآن و سنت و شريعت محمدى بر شما حلال شده‏اند، در برابر اين كه تن در اختيار لذت‏هاى شما مى‏نهند و فرزندانتان را در اندرون خود حمل مى‏كنند، تا آنجا كه به وقت زائيدن دچار دردهاى خطرناك مى‏شوند، حقوق واجبى بر عهده شما دارند، با آنان مهربان باشيد، آنان را دلخوش داريد، تا با شما بسازند، از آنان اظهار كراهت و ملال نكنيد در آنچه به عنوان مهر به آنان داده‏ايد طمع نورزيد، و چيزى از آن را به زور استرداد ننمائيد.

 

5 آراسته و پاكيزه بودن‏

همانطور كه مرد، زن خود را دوست دارد زيبا، پاكيزه، خوش‏لباس، معطر ببيند، زن هم از مرد خود همين توقع را دارد، نظافت، پاكى، حمام، مسواك، سرشستن، شانه‏زدن، ناخن گرفتن، عطر زدن، لباس منظم و پاكيزه پوشيدن و ساير زينت‏هاى حلال بر اندام مرد، زن را خوشدل و راضى مى‏كند، و به عفت و پاكدامنى او مى‏افزايد، و از چشم‏دوختن به ديگران و در خيال گرفتن غيرشوهر حفظ مى‏كند.

حسن بن جهم مى‏گويد: امام هفتم (عليه السلام) راخضاب كرده ديدم، عرضه داشتم قربانت شوم خضاب كرده‏اى؟ فرمود: آرى، آمادگى و خودآرائى مرد موجب افزايش عفت زن است، زنانى كه ترك عفت كردند، به اين خاطر بود كه شوهر خود را آرايش كرده نديدند، سپس از من پرسيد، تو دوست دارى همسرت را آشفته و درهم و برهم ببينى؟

حضرت رضا (عليه السلام) از پدران بزرگوارش روايت مى‏كند:

انَّ نِساءَ بَنى‏اسْرائيلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفافِ الَى الْفُجُورِ، مااخْرَجَهُنَّ الّا قِلَّهُ تَهْيِئَهِ ازْواجِهِنَّ وَقالَ انَّها تَشْتَهى مِنْكَ مِثْلَ الَّذى تَشْتَهى مِنْها.

زنان بنى‏اسرائيل از عفت و پاكى دست كشيدند، و اين مسئله هيچ علّتى نداشت جز اينكه شوهران آنها خود را نمى‏آراستند، سپس فرمود: زن هم از مرد همان انتظارى را دارد كه مرد از او دارد.

بعضى از مردان واقعاً بى‏انصافند، به خود نمى‏رسند، دير به دير اصلاح مى‏كنند، اهل دود هستند، دندان و دهانشان كثيف و بدبو است، لباس مناسبى به تن ندارند، به قيافه خود نمى‏رسند، و از اين بدتر توقع دارند زن آنها به هر شكلى دربست در اختيار آنان باشد، اينان مردانى ستمگر، و مستحق عتاب و سرزنش هستند.

 

6 خوش‏زبانى و مدارا

درشت‏گوئى، بدزبانى، تندى، سخت‏گيرى طرف مقابل انسان را هر كه باشد وادار به عكس‏العمل مى‏كند.

حال و مقال وقتى خارج از حدود باشد، زن را دلگير، و روحيه او را كسل و در نتيجه فضاى زندگى به تلخى و سردى مى‏گرايد.

اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين زمينه به مردان، چنين دستور مى‏دهد:

فَدارُوهُنَّ عَلى كُلِّ حال وَاحْسِنُوا.

با آنان در همه حال مدارا كنيد، خوش‏زبان و نرمخو باشيد، و در تمام امور نيكى نمائيد، كه عكس‏العمل آنان با شما به همين صورت است.

 

7 رعايت اراده و اختيار خود را بنمايد

بعضى از مردان از آزادى خداداده، و اراده و اختيار خود چشم مى‏پوشند، و دربست در اختيار زنان خود قرار مى‏گيرند، و بعضى از زنان با تسخير اراده و اختيار شوهر، حاكميت بر زندگى را به دست مى‏گيرند، و مركب حيات را به هر كجا كه خاطرخواه آنهاست مى‏رانند.

اين نوع زندگى به طور اغلب به يك زندگى شيطانى تبديل شده، و موجى از گناه و معصيت، و اسراف و تبذير، و خواسته‏هاى نامشروع زندگى را پوشانده، و معنويت را فرارى داده، و خانه و خانواده را از اصول الهى و انسانى منحرف نموده است.

درصد بالائى از خانواده‏ها در اين زمان دچار اين بلاى خانمانسوز هستند، به جاى اينكه قيام زندگى بستگى به مرد داشته باشد، بستگى به زن دارد، به عوض اينكه شوهر بايد شوهر زن باشد، زن شوهرى براى شوهر خود است، و خدا نكند مرد از خواسته زن هر چند نامشروع و خلاف خدا اطاعت نكند، آن زمان است كه جنگ و دعوا شروع مى‏شود، و آتشى خانمانسوز با دست زن روشن مى‏گردد، و تا مرد تسليم نشود، يا او را طلاق ندهد، آن آتش جهنمى فرو نمى‏نشيند.

على (عليه السلام) در رابطه با چنين مردان اختيار از دست داده، و ضعيف و زبون شده فرمود:

كُلُّ امْرِى‏ء تُدَبِّرُهُ امْرَأَهٌ فَهُوَ مَلْعُونٌ.

هر مردى اختيارش را به دست زن دهد ملعون است.

و فرمود:

مَنْ اطاعَ امْرَأَتَهُ اكَبَّهُ اللهُ عَلى وَجْهِهِ فِى النّارِ قيلَ وَماتِلْكَ الطّاعَهُ قالَ تَطْلُبُ الَيْهِ‏...الثِّيابَ الرِّقاقَ فَيُجيبُها.

آن مردى كه دربست تسليم زن شود، خداوند او را با روى به آتش جهنم درافكند، پرسيدند، چگونه، فرمود: لباس بدن‏نما از مرد بخواهد و او بپذيرد!

و درباره اينگونه زنان در زمانى كه مردى از زن خود شكايت كرد، در حضور مردم خطبه‏اى بدين صورت ايراد فرمودند:

مردم به هيچ صورت از زن اطاعت نكنيد، هيچ مال به دست او ندهيد، تدبير امور زندگى را به وى وامگذاريد، اگر اين طايفه به اختيار خود باشند همه را دچار مهلكه مى‏كنند، سر از فرمان شوهر بپيچند، ما اينگونه يافتيم كه اين جماعت به هنگام نياز، تقوا را رعايت نكنند، در برابر شهوت به سرعت از پاى درآيند، تا دوران پيرى به فكر زر و زيورند، و به وقت ناتوانى خودبين و مغرور و خودپسند، اگر گوشه‏اى ازخواسته‏هاى آنان انجام نگيرد تمام لطف و محبت‏ها را ناديده گيرند، و شر و بدى را در گوشه خاطر جا دهند، بدون پروا تهمت زنند، از سركشى و طغيان دست نكشند، و مدام بر سر راه شيطان نشينند.