خوان حکمت (۷ ۱۲) : اهمیت تولید و اشتغال در بیان امیرالمومنین(ع) ۱۷ / ۰۴ / ۱۳۹۶
خوان حکمت
اهمیت تولید و اشتغال در بیان امیرالمومنین(ع)
۱۷ / ۰۴ / ۱۳۹۶
حضرت امیر(ع) در نامه پنجاه و سوم نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر فرمود: كارمندان و كارگزارانی كه می‌خواهی انتخاب بكنی از خانواده‌های اصیل باشد نه اشراف، از خانواده‌های اصیلِ دینی باشند، متدیّن باشند. وقتی كارمند و كارگزار را از افراد اصیل انتخاب كردی كه مؤمن به نظام باشند، مؤمن به بیت‌المال باشند، مؤمن به حقوق فرد و جامعه باشند، نسبت به اینها افرادی را عیون (بازرس)خودت قرار بده كه كارهای اینها را دقیقاً زیر نظر داشته باشند و به تو گزارش بدهند، مبادا افراد را همین‌طور رها بكنی، زیرا مال و ثروت و قدرت ممكن است جاذبه داشته باشد و - خدای ناكرده - كارگزارانت را بفریبد، پس كارگزارانت را از خانواده‌های اصیل باایمان انتخاب بكن و اینها را هم رها نكن، برای اینها افرادی قرار بده كه كارهایشان را زیر نظر داشته باشند و تو را مطّلع كنند.
ضرورت اولویت کار و اشتغال برگرفتن مالیات
حضرت در این نامه فرمود خراج یعنی بخش‌های مالیاتی باید تأمین بشود لكن كوشش تو در مالیات گرفتن كمتر از كوشش تو در آباد كردن و تولید كار و اشتغال باشد. اساس همّتت این باشد كه اشتغال و تولید را تقویت كنی و در سایه آن اشتغال و تولید، از مردم مالیات بگیری. این بیان نورانی حضرت امیر(ع) از همان اصل قرآنی استفاده شده، در اصل قرآنی، ذات اقدس اله فرمود خدا شما را به زمین آورد و همه امكانات را برای شما فراهم كرد و از شما طلب كرد كه زمین را آباد كنید: (هُوَ أَنشَأَكُم مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِیَها)(1) این الف و سین و تاء در(اسْتَعْمَرَكُمْ) نشانه طلب جدّی است، یعنی از شما خواست كه حتماً زمین را آباد كنید،كه به بیگانه نیازمند نباشید، كه در كمال عزّت و حكمت به سر ببرید، كه نه زیر سلطه كسی باشید، نه كسی را زیر سلطه خود بگیرید. اگر كسی اهل فهم و درایت و عقل بود، یقیناً زمین خود را آباد می‌كند و به بیگانه نیازمند نیست و اگر دیگران نیازی داشتند بر اساس «مَن أیقَنَ بالخَلَف جادَ بالعطیّهًْ» (کسی که به جبران خداوند یقین داشته باشد، جود و بخشش می‌کند) نیاز دیگران را برطرف می‌كند. فرمود آبادانی زمین به وسیله این گروه است و اصرارت در گرفتن مالیات به اندازه اصرارت نسبت به آباد كردن زمین نباشد «وَ تَفَقَّدْ أَمْرَ الْخَراجِ بِمَا یُصْلِحُ أَهْلَهُ فَإِنَّ فِی صَلاَحِهِ وَ صَلاَحِهِمْ صَلاَحاً لِمَنْ سِوَاهُمْ» فرمود مبادا مالیات گرفتن را رها بكنی، مالیات باید بدهند ولی اصرارِ تو بر مالیات گرفتن، كمتر از اصرار تو بر آبادسازی، تولید، اشتغال، كار و مانند آن
باشد.
ارزش استقلال در کار و حفظ کرامت انسان
كار در اسلام خیلی مقدس است و از وجود مبارك رسول‌گرامی(ص) نقل شده است كه حضرت دست كارگر را بوسید (آن کارگری که خودش کار می‌کرد و آقای خودش بود)(2) اما آن نكته فقهی نباید فراموشمان بشود كه مزدوری در اسلام نهی شده، برخی‌ها این نهی را بر تنزیه حمل كردند؛ معروف بین فقها این است كه مزدوری چیز خوبی نیست؛ كار، چیز خوبی است،هر كسی برای خودش كار بكند نه مزدور دیگری باشد، حالا از آن كه مربوط به جریان شعیب و مدین و وجود مبارك موسی(ع) است كه فرمود: (عَلَی أَن تَأْجُرَنِی ثَمَانِیَ حِجَجٍ) و از روایات استفاده كردند كه شرعاً حرام نیست كه انسان مزدور باشد ولی مكروه است.
هرگز اسلام نمی‌خواهد زندگی انسان را با مزدوری تأمین كند، می‌خواهد با كار تأمین كند. یك كارگر وقتی برای خودش كار می‌كند، عصر سرفراز به منزل می‌رود، اما مزدور كسی است كه تمام مساعی خودش را به كارفرما تقدیم می‌كند؛ مزدوری مطلوب نیست، كار مطلوب است، اشتغال مطلوب است، تولید مطلوب است، استقلال در كار مطلوب است. مرحوم صاحب وسائل الشیعه روایات مربوط به مزدوری و نهی در آن را حمل بر كراهت كرده است.(3)
وجود مبارك حضرت امیر به مالك اصرار كرد كه مصر را با تولید اداره كن، با اشتغال و كار اداره كن، اصرار نداشته باش كه مالیات بگیری، اصرار داشته باش كه كار ایجاد كنی، تولید زیاد بشود، آنگاه مالیات بگیری. فرمود مواظب باش در آباد كردن مصر، هرگز غفلت نكنی؛ صاحبان حِرَف را شناسایی كن و كاری كن كه اینها بتوانند برای خودشان كار كنند و با كرامت زندگی كنند. خدای سبحان بنا بر این نگذاشت كه نظام، جامعه را اطعام بكند، بلكه باید جامعه را اكرام کند، سیر كردن شكم، هدف نظام نیست،حفظ كرامت انسانی، هدف نظام است. اساس یك نظام به این سبك است كه افراد جامعه كار داشته باشند، هر كس برای خودش، حالا یا بخش خصوصی است یا بخش تعاونی است یا بخش‌های دیگر؛ اساس بر این نیست كه كسی مزدور دیگری بشود، این مزدوری باعث می‌شود انسان كرامت خودش را از دست بدهد. اصرار وجود مبارك حضرت امیر در این نامه‌ای كه برای مالك مرقوم فرمودند این است كه تولید و منافع مردم را در سایه كرامت اینها حفظ بكن، عواقب امور اینها را هم كاملاً بررسی بكن و اگر از كارمندان تو - خدای ناكرده - خلاف كردند، مالی را رشوه گرفتند و مانند آن، بدون تسامح و تساهل، اینها را به محكمه عدل ببر و احكام الهی را درباره اینها جاری بكن. در این صورت هم امنیت تأمین است، هم رعب و هراسی در كار نیست و مردم با كرامت زندگی می‌كنند. امنیت را با امانت، امنیت را با كرامت، امنیت را با آسایش همراه كن.
بیانات حضرت آیت الله جوادی آملی (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق در دیدار با جمعی از دانشجویان
و طلاب، قم؛ 16 / 3 /1392 .
مرکز اطلاع رسانی اسرا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. هود، 61.
2. اسدالغابهًْ، ج2، ص185.
3 وسائل الشیعه، ج17، ص238.