پرسش:مفهوم ربا چيست و از منظر آیات وروایات چرا ربا حرام است؟

پاسخ:ربا به معنى زيادى گرفتن در وام يا معامله است. پولى را شخصى وام مى‏دهد و بيشترش را مى‏گيرد، جنسى را مى‏دهد و از همان جنس، مقدار بيشترى دريافت مى‏كند.
در حديثى مى‏خوانيم: «لو كان الرّبا حلالًا لترك النّاس التّجارات» (بحار الانوار، ج 100، ص 119)
اگر ربا حلال باشد، مردم كسب و كار را رها مى‏كنند.
امام رضا عليه السلام فرمود: اگر ربا شايع شود، راه وام و قرض الحسنه دادن بسته مى‏شود. (الحياه، ج 4، ص 334)
گرفتن پول اضافه بدون انجام كار مفيد يا مشاركت در توليد، نوعى ظلم و سبب پيدايش دشمنى و قساوت مى‏شود.
گاهى بدهى‏هاى تصاعدى ربا دهنده، او را ورشكسته و مجبور به قبول انواع ذلّت‏ها و اسارت‏ها مى‏كند.
ربا در همه اديان حرام است در سوره‏ نساء، آيه 161 مى‏خوانيم: «و اخذهم الرّبا و قد نهوا عنه» يهوديان با اينكه از ربا نهى شده بودند، باز ربا مى‏گرفتند. تهديدهايى كه در قرآن براى ربا گرفتن و پذيرش حاكميت طاغوت آمده حتى براى قتل و ظلم و شرابخوارى و زنا نيامده است.
انفاق، دادن بلاعوض است و ربا، گرفتن بلاعوض.
انفاق، محبّت‏آور و ربا كينه‏آور است.
معمولا از مردن انفاق كننده مردم عزادار مى‏شوند و از مرگ رباخوار مردم شادند.
در قرآن هيچ گناهى به غير از ربا، اعلام جنگ با خدا شمرده‏ نشده است. (بقره ـ 279)
پيشرفت غرب به خاطر علم و صنعت است نه به خاطر رباخوارى و وجود ربا در سيستم اقتصادى آنها.
خداوند قول داده كه ربا را محو كند؛ ولى انفاق و صدقات را افزايش دهد: «يمحق اللّه الرّبا و يربى الصّدقات» (بقره، 276) كلمه «محق‏» به معناى نقصان تدريجى است. «مُحاق» به ماه گفته مى‏شود كه در شب‏هاى آخر، آن چنان نورش كم مى‏شود كه ديده نمى‏شود. مراد از «يمحق اللّه الرّبا» آن است كه خداوند بركت و آثار خوبى كه بايد مال داشته باشد، از رباخوار مى‏گيرد.
امام باقر عليه السلام فرمود: خبيث‏ترين درآمدها، رباخوارى است. (كافى، ج 5، ص 147)
همچنين در روايت آمده است: رباخوار در قيامت همچون ديوانگان محشور مى‏شود. (تفسير درالمنثور، ج 2، ص 102)
حضرت على(ع) فرمود: رباخوار را بايد توبه دهند، همچنان كه افراد را از شرك توبه مى‏دهند.
در نظام ربوى، سعادت و محبت و امنيت نيست، تكاثر و انتقام هست. اغنيا و اموالشان مورد نفرين و ناله‏ فقرايند. كينه و توطئه سرقت هر لحظه رباخواران را تهديد مى‏كند. اشخاص رباخوار هم ضامن مالى هستند كه به ربا گرفته و هم زندگى و لقمه‏شان را حرام كرده‏اند و عبادتشان را باطل و حرص و طمع را بر خود حاكم كرده‏اند.
آنها در محاسبات خود تنها، به ذخيره‏ دنيوى مى‏نگرند؛ اما اشخاص مؤمن و كسانى كه اهل نماز و زكاتند، توجه به‏ ذخيره‏ اخروى دارند. «اقاموا الصّلاه و آتوا الزكاه لهم أجرهم عند ربّهم» (بقره ـ 277) كلمه‏ «عند ربّهم‏» نشانه‏ مقام و پاداش ماندگار است چون؛ خدا ثابت است، چيزهايى هم كه مربوط به خدا و رنگ الهى داشته باشند، ماندگار است.
خوشى‏ها و مقام‏هاى دنيوى گذراست و به قول قرآن: «فهل ترى لهم من باقيه» (حاقه ـ 8) آيا براى آنان بقايى مى‏بينى؟ اين منازل و باغها رفتنى است، اما آنچه نزد خداست ماندنى است. «انّ المتّقين فى جنّات و نهر. فى مقعد صدق عند مليك مقتدر» (قمر ـ 55 و 54)
يكبار ديگر بين باغ‌ها و آبادانى‌هایی كه رها كردند و رفتند با اين بوستان‏ها و چشمه سارانى كه نزد خداى قادر متعال پايدارند، مقايسه كنيد.
بنا بر این مزد حلال در قبال كارى است كه انجام مى‏شود، رباخوار كه كارى انجام نمى‏دهد.
و اگر رباخوار بخواهد توبه كند، بايد اموال را به صاحبانش برگرداند؛ زيرا او مالك آن پول و درآمد نيست.