زلال بصیرت (۱۳۱) -ضرورت توجه به هنر دینی ۱۳۹۶/۰۷/۱۲
زلال بصیرت
ضرورت توجه به هنر دینی
۱۳۹۶/۰۷/۱۲
بسم الله الرحمن الرحیم
جامعه متمدن دارای اركانی است كه ارتباطی اندامواره بین آنها وجود دارد،این جامعه از ساحت‌های مختلفی تشکیل می‌شود كه روح و وجود انسان از آن برخوردار است و از جمله ساحت‌ها می‌توان به ساحت علم، فلسفه، هنر، دین، ارزش‌ها و اخلاق، مهارت‌های عملی و اجرایی‌اشاره كرد. بر خلاف دیگر ساحت‌ها مانند علم و فلسفه كه با عقل و مفاهیم عقلی سروكار دارند، هنر با احساسات و عواطف انسان سروكار دارد.
در یک قرن اخیر تحولات چشمگیری در علوم و مهارت‌های عملی و مدیریت ایجاد شد كه كشور ما در دوران طاغوت نه تنها در آنها پیشرو نبود، بلكه همیشه دنباله‌رو آنها بوده و حتی عقبگرد كرد، اما به بركت انقلاب اسلامی تحولی ایجاد شد که كم‌كم اثرات آن را می‌بینیم.
عدم پیشرفت در رشته هنر برغم موفقیت در رشته‌های دیگر
امروز كشورمان در زمینه‌های علمی به قدری پیشرفت كرده است كه كسی نمی‌تواند آن را انكار كند و در بسیاری از رشته‌های علوم مختلف به عنوان رقیبی برای پیشرفته‌ترین كشورها به شمار می‌رود و هرچند تا نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد، اما پیشرفت‌ها بسیار قابل ملاحظه بوده است.
در زمینه سیاسی نیز بسیار رشد كرده‌ایم، تاجایی که امروز دشمنان تصریح دارند كه بسیاری از مشكلات بین‌المللی بدون حضور ایران قابل حل نیست، در حالی که در گذشته مسئولان همین کشور بدون دخالت یك كشور بیگانه نمی‌توانستند برای یك شهر و محله تصمیم بگیرند.
در زمینه برخی علوم انسانی نیز هرچند كم، اما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم،اما در زمینه هنر كه تأثیر آن بسیار عمیق و وسیع است، متأسفانه رشد خوبی نداشته‌ایم.
یكی از وجوه اعجاز قرآن كریم، هنر موجود در آن از لحاظ فصاحت و بلاغت است، همین امر حاكی از توجه و اهمیت هنر در نگاه اسلام است و به‌همین دلیل، بهترین آثار هنری در زمینه‌های مختلف و بویژه معماری، از آنِ مسلمانان است كه نمودهای آن به چشم می‌خورد، ولی در ادامه راه پیشرفت خوبی در زمینه هنر وجود نداشته است.
علوم تجربی چون شمشیری دولبه، هم می‌تواند نجات‌بخش بشریت از مرگ باشد و هم نابود كننده آنها؛ هنر نیز همین‌گونه است، زیرا هم بهترین خدمات به انسانیت انسان از راه هنر حاصل می‌شود و هم بدترین آسیب‌ها به انسانیت از همین هنر می‌تواند به انسان برسد، لذا جنگ نرم عمدتا از طریق هنر صورت می‌گیرد كه آسیب‌های مهم دنیوی و اخروی در پی دارد.
نگاه ابزاری دشمنان به هنر
حالا این سؤال مطرح است که چرا بعد از انقلاب علیرغم پیشرفت در همه زمینه‌ها، در زمینه علوم انسانی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته‌ایم،یكی از علت‌های این موضوع آن است كه كشور‌های غربی كه به دلایل مختلفی عمدتا گرایش ماتریالیستی و پراگماتیستی داشتند، هنر را برای رسیدن به اهداف دنیوی و مقاصد خود، كاملا در اختیار گرفتند و از فلسفه هنر گرفته تا اجرائی‌ترین فنون و ابزارهای هنری، همه در اختیار غرب قرار گرفت. لذا هم ابزار، هم تئوری، هم علم و هم مهارت‌های اجرائی، همگی در غرب جمع شد و در اختیار اهداف مادی و احیاناً شیطانی قرار گرفت، لذا حتی امروزه اگرچه در غرب گرایش‌های عرفانی و معنوی هم وجود دارد، اما از هنر برای مقاصد انسانی كمتر استفاده می‌شود. لذا هنر بیشتر به ابزاری برای مقاصد شیطانی تبدیل شد.
برای تبدیل هنر به یك هنر دینی انگیزه‌ای قوی لازم است، چرا كه هنر دینی خیلی مصرف اقتصادی ندارد و كسی نسبت به آن احساس نیاز نمی‌كند.
هر چند نیاز به هنر وجود دارد، اما این نیاز مانند نیاز اقتصادی یا جنسی نیست، بلكه نیازی لطیف‌تر است. لذا زمانی برای درمان بیماران از كشورهایی مانند بنگلادش و فیلیپین پزشك به كشور آورده می‌شد، در حالی كه امروز از لحاظ تعداد پزشكان هیچ مشكلی نداریم. اما مسائل و ابزارهای هنری از انحصار دشمنان خارج نشده، زیرا احساس نیاز و انگیزه نسبت به آن پایین بود.
لزوم توجه به هنر اسلامی
برای تحول در هنر باید برنامه‌ای دراز مدت در نظر گرفته شود، باید ابتدا فلسفه هنر اسلامی با تحقیق و پژوهش تهیه و تدوین شود، كتاب درسی و سرفصل‌ها مشخص شود و نیروی انسانی متعهد برای هنر اسلامی پرورش یابد تا بتوان هنر اسلامی را در عمل پیاده كرد، اما نمی‌توان به همین برنامه اكتفا كرد و وضعیت امروز را رها كرد، لذا باید یك سری اقدامات اورژانسی و برنامه‌های كوتاه مدت نیز در نظر گرفته شود.
بهترین برنامه كوتاه مدت، تشكیل انجمن اسلامی هنرمندان و یا تقویت بسیج هنرمندان است كه هنرمندان متعهد كه دغدغه دین دارند، در آن گرد هم بیایند و فعالیت‌های خود را تبادل و تکمیل کنند.
هنرمند غیرمتدین نمی‌تواند هنر دینی تولید كند و اگر هم تولید كند، در واقع فیلم بازی كرده و هیچ اثرگذاری نخواهد داشت، اثر دینی ناشی از جوشش دینی است و تنها اگر باطن شخص جهت صحیحی به طرف حق، عدالت و تعالی روح را در پیش گرفته باشد و دغدغه دین داشته باشد، می‌تواند اثر دینی تولید كند.
البته مشكلی که وجود دارد این است كه حتی هنرمندانی كه دغدغه دینی دارند، اطلاعات هنری خود را نه از یك منبع دینی، بلكه از منابع غیر دینی گرفته‌اند و تنها بر اساس دغدغه دینی خود در صدد تهیه هنر دینی برآمده‌اند، لذا باید از درستی افكار دینی و گرایش خود مطمئن باشند. لذا اولین فعالیت برای سازمان بسیج هنرمندان یا انجمن اسلامی هنرمندان باید تقویت پایه‌های فكری صحیح و مبانی دینی باشد تا تكلیف خود را با اصول و مسائل اصلی روشن كنند تا مبادا در این راه به دامی دیگر بیفتند.
از حوزه‌های علمیه كه كار اصلی آنها فقه و اصول است، نمی‌توان توقع داشت در مباحث اجرائی هنری وارد شوند، بلكه در وهله اول كاری كه از دست حوزه و مراكز حوزوی بر می‌آید ورود به زمینه مباحث فلسفی هنر و ایجاد رشته‌ای در زمینه فلسفه هنر است كه البته مؤسسه امام خمینی(ره) نیز در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز كرده است.
باید هنر را برای رشد و تكامل انسانیت بخواهیم، برخی نظرهای خشك و متعصبانه نسبت به رابطه میان اسلام و هنر وجود دارد كه اسلام را فاقد مؤلفه‌های هنری معرفی می‌كند، اما این از عادات و فرهنگ‌های عقب افتاده نشأت می‌گیرد، بلكه باید روح اسلام را فهمید كه با هنر نیز سازگاری دارد.
باید خدا را شكر كنیم كسی در رأس قدرت در كشورمان قرار گرفته است، كه علیرغم اینكه رشته تخصصی وی فقه و اصول بوده، در بسیاری از زمینه‌ها از جمله هنر، متخصص و صاحب‌نظر است و در عین احتراز از هنرهای مبتذل، بر حفظ اصالت‌های اسلامی در هنر تأكید دارد.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در دیدار با جمعی از اعضای سازمان بسیج هنرمندان؛ قم20 / 1 / 1392 .
در یک قرن اخیر تحولات چشمگیری در علوم و مهارت‌های عملی و مدیریت ایجاد شد كه كشور ما در دوران طاغوت نه تنها در آنها پیشرو نبود، بلكه همیشه دنباله‌رو آنها بوده و حتی عقبگرد كرد، اما به بركت انقلاب اسلامی تحولی ایجاد شد که كم‌كم اثرات آن را می‌بینیم.
عدم پیشرفت در رشته هنر برغم موفقیت در رشته‌های دیگر
امروز كشورمان در زمینه‌های علمی به قدری پیشرفت كرده است كه كسی نمی‌تواند آن را انكار كند و در بسیاری از رشته‌های علوم مختلف به عنوان رقیبی برای پیشرفته‌ترین كشورها به شمار می‌رود و هرچند تا نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد، اما پیشرفت‌ها بسیار قابل ملاحظه بوده است.
در زمینه سیاسی نیز بسیار رشد كرده‌ایم، تاجایی که امروز دشمنان تصریح دارند كه بسیاری از مشكلات بین‌المللی بدون حضور ایران قابل حل نیست، در حالی که در گذشته مسئولان همین کشور بدون دخالت یك كشور بیگانه نمی‌توانستند برای یك شهر و محله تصمیم بگیرند.
در زمینه برخی علوم انسانی نیز هرچند كم، اما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم،اما در زمینه هنر كه تأثیر آن بسیار عمیق و وسیع است، متأسفانه رشد خوبی نداشته‌ایم.
یكی از وجوه اعجاز قرآن كریم، هنر موجود در آن از لحاظ فصاحت و بلاغت است، همین امر حاكی از توجه و اهمیت هنر در نگاه اسلام است و به‌همین دلیل، بهترین آثار هنری در زمینه‌های مختلف و بویژه معماری، از آنِ مسلمانان است كه نمودهای آن به چشم می‌خورد، ولی در ادامه راه پیشرفت خوبی در زمینه هنر وجود نداشته است.
علوم تجربی چون شمشیری دولبه، هم می‌تواند نجات‌بخش بشریت از مرگ باشد و هم نابود كننده آنها؛ هنر نیز همین‌گونه است، زیرا هم بهترین خدمات به انسانیت انسان از راه هنر حاصل می‌شود و هم بدترین آسیب‌ها به انسانیت از همین هنر می‌تواند به انسان برسد، لذا جنگ نرم عمدتا از طریق هنر صورت می‌گیرد كه آسیب‌های مهم دنیوی و اخروی در پی دارد.
نگاه ابزاری دشمنان به هنر
حالا این سؤال مطرح است که چرا بعد از انقلاب علیرغم پیشرفت در همه زمینه‌ها، در زمینه علوم انسانی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته‌ایم،یكی از علت‌های این موضوع آن است كه كشور‌های غربی كه به دلایل مختلفی عمدتا گرایش ماتریالیستی و پراگماتیستی داشتند، هنر را برای رسیدن به اهداف دنیوی و مقاصد خود، كاملا در اختیار گرفتند و از فلسفه هنر گرفته تا اجرائی‌ترین فنون و ابزارهای هنری، همه در اختیار غرب قرار گرفت. لذا هم ابزار، هم تئوری، هم علم و هم مهارت‌های اجرائی، همگی در غرب جمع شد و در اختیار اهداف مادی و احیاناً شیطانی قرار گرفت، لذا حتی امروزه اگرچه در غرب گرایش‌های عرفانی و معنوی هم وجود دارد، اما از هنر برای مقاصد انسانی كمتر استفاده می‌شود. لذا هنر بیشتر به ابزاری برای مقاصد شیطانی تبدیل شد.
برای تبدیل هنر به یك هنر دینی انگیزه‌ای قوی لازم است، چرا كه هنر دینی خیلی مصرف اقتصادی ندارد و كسی نسبت به آن احساس نیاز نمی‌كند.
هر چند نیاز به هنر وجود دارد، اما این نیاز مانند نیاز اقتصادی یا جنسی نیست، بلكه نیازی لطیف‌تر است. لذا زمانی برای درمان بیماران از كشورهایی مانند بنگلادش و فیلیپین پزشك به كشور آورده می‌شد، در حالی كه امروز از لحاظ تعداد پزشكان هیچ مشكلی نداریم. اما مسائل و ابزارهای هنری از انحصار دشمنان خارج نشده، زیرا احساس نیاز و انگیزه نسبت به آن پایین بود.
لزوم توجه به هنر اسلامی
برای تحول در هنر باید برنامه‌ای دراز مدت در نظر گرفته شود، باید ابتدا فلسفه هنر اسلامی با تحقیق و پژوهش تهیه و تدوین شود، كتاب درسی و سرفصل‌ها مشخص شود و نیروی انسانی متعهد برای هنر اسلامی پرورش یابد تا بتوان هنر اسلامی را در عمل پیاده كرد، اما نمی‌توان به همین برنامه اكتفا كرد و وضعیت امروز را رها كرد، لذا باید یك سری اقدامات اورژانسی و برنامه‌های كوتاه مدت نیز در نظر گرفته شود.
بهترین برنامه كوتاه مدت، تشكیل انجمن اسلامی هنرمندان و یا تقویت بسیج هنرمندان است كه هنرمندان متعهد كه دغدغه دین دارند، در آن گرد هم بیایند و فعالیت‌های خود را تبادل و تکمیل کنند.
هنرمند غیرمتدین نمی‌تواند هنر دینی تولید كند و اگر هم تولید كند، در واقع فیلم بازی كرده و هیچ اثرگذاری نخواهد داشت، اثر دینی ناشی از جوشش دینی است و تنها اگر باطن شخص جهت صحیحی به طرف حق، عدالت و تعالی روح را در پیش گرفته باشد و دغدغه دین داشته باشد، می‌تواند اثر دینی تولید كند.
البته مشكلی که وجود دارد این است كه حتی هنرمندانی كه دغدغه دینی دارند، اطلاعات هنری خود را نه از یك منبع دینی، بلكه از منابع غیر دینی گرفته‌اند و تنها بر اساس دغدغه دینی خود در صدد تهیه هنر دینی برآمده‌اند، لذا باید از درستی افكار دینی و گرایش خود مطمئن باشند. لذا اولین فعالیت برای سازمان بسیج هنرمندان یا انجمن اسلامی هنرمندان باید تقویت پایه‌های فكری صحیح و مبانی دینی باشد تا تكلیف خود را با اصول و مسائل اصلی روشن كنند تا مبادا در این راه به دامی دیگر بیفتند.
از حوزه‌های علمیه كه كار اصلی آنها فقه و اصول است، نمی‌توان توقع داشت در مباحث اجرائی هنری وارد شوند، بلكه در وهله اول كاری كه از دست حوزه و مراكز حوزوی بر می‌آید ورود به زمینه مباحث فلسفی هنر و ایجاد رشته‌ای در زمینه فلسفه هنر است كه البته مؤسسه امام خمینی(ره) نیز در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز كرده است.
باید هنر را برای رشد و تكامل انسانیت بخواهیم، برخی نظرهای خشك و متعصبانه نسبت به رابطه میان اسلام و هنر وجود دارد كه اسلام را فاقد مؤلفه‌های هنری معرفی می‌كند، اما این از عادات و فرهنگ‌های عقب افتاده نشأت می‌گیرد، بلكه باید روح اسلام را فهمید كه با هنر نیز سازگاری دارد.
باید خدا را شكر كنیم كسی در رأس قدرت در كشورمان قرار گرفته است، كه علیرغم اینكه رشته تخصصی وی فقه و اصول بوده، در بسیاری از زمینه‌ها از جمله هنر، متخصص و صاحب‌نظر است و در عین احتراز از هنرهای مبتذل، بر حفظ اصالت‌های اسلامی در هنر تأكید دارد.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در دیدار با جمعی از اعضای سازمان بسیج هنرمندان؛ قم20 / 1 / 1392 .