عوامل غفلت
(پرسش و پاسخ)
پرسش:غفلت چيست و از منظر قرآن عوامل آن كدام است؟
پاسخ:غفلت عبارت است از اینکه پرده‌اي بر فكر و دل انسان بيفتد و از يك واقعيت و حقيقتي دور بماند. قرآن‌كريم، در اين‌باره مي‌فرمايد:
«برخي از انسان‌ها دل دارند ولي فهم عميق و ژرف‌نگري ندارند، چشم دارند ولي بصيرت ندارند، گوش دارند، ولي با آن نمي‌شنوند!»
و در ادامه آيه مي‌فرمايد:
«أُولئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ‌الْغَافِلُونَ» «اينها مثل حيوانات هستند بلكه از حيوانات نيز پست‌ترند، اینها همان كساني هستند، كه غافلند!» (اعراف- 179)
اينجا غفلت مي‌تواند اعم باشد از غفلت از خدا، غفلت از آيات خدا، يا غفلت از آخرت به تعبير ديگر غفلت از هر آنچه كه انسان را به سوي كمال مي‌برد.
مراتب انسان
گاهي انسان به لحاظ فکری و جسمی كامل است، انساني كه با شعور و به ياد خدا باشد؛ گاهي انسان مانند حيوان مي‌شود؛ و گاهي از حيوان هم پست‌تر مي‌شود، چنانچه در آيه فوق آمده است.
به هر حال كسي كه از ياد خدا غافل شود، و از ابزارهاي شناخت خودش كه چشم، گوش و عقل باشد استفاده نكند، از مرحله انسانيت ساقط مي‌شود.
غافلان از چه غفلت دارند؟
1- غفلت از آیات الهی
خداوند در سوره يونس مي‌فرمايد: «وَإِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ عَنْ آياتِنَا لَغَافِلُونَ» «بدرستي كه بسياري از مردم، از نشانه‌هاي ما غافل هستند». (یونس- 92)
از نشانه‌هاي خدا غافل هستند يعني به گل مي‌نگرند ولي گل آفرين را نمي‌بينند، دريا را تماشا مي‌كنند، ولي دريا آفرين را نمي‌بينند به كهكشان‌ها و ستارگان نگاه مي‌كنند، ولي آسمان آفرين را نمي‌بينند.
ولي برخي به مرحله‌اي مي‌رسند كه مي‌گويند:
به صحرا بنگرم صحـرا تــو بـينم
بـه دريـا بنگرم دريا تو بينم
به هر جا بنگرم كوه و در و دشت
نشان از روي زيباي تو بينم
2- غفلت از آخرت
گاهي غفلت از آخرت است، يعني همه توجه انسان به دنيا باشد و از آخرت و رستاخيز، از زندگي ديگري كه در پس اين جهان است، غافل شود. از اين رو در آیه هفتم سوره روم مي‌فرمايد: «آنها فقط ظاهر دنيا را مي‌بينند، ولي از آخرت غافل مي‌شوند.»
عوامل غفلت
براي درمان غفلت بايد ديد عواملِ غفلتِ از خداوند چيست. و سپس با آنها مبارزه کرد. در اینجا به اهم عوامل غفلت می‌پردازیم.
1. دنیاگرایی
قرآن كريم يكي از عوامل غفلت را دنياگرايي مي‌داند و مي‌فرمايد:
«اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، اموال و ثروت شما و فرزندان شما، شما را از ياد خدا غافل نكند، هر كس چنين كند، او زيانكار است.» (منافقون- 9)
در اين آيه به دو عامل غفلت‌زا اشاره شده كه يكي اموال است، ديگري فرزندان؛ يعني ممكن است انسان، آنقدر سرگرم اموال و سرمايه‌اش بشود، كه از يادش برود خدایی هم وجود دارد... يا ممكن است فرزندان مانع ياد خدا بشوند! البته اين دو، نمونه‌اي است، از مسائل دنيوي و مواردي كه انسان را سرگرم مي‌كند و از ياد خدا غافل مي‌كند.
2. تسلط شیطان
دومين عامل از عوامل غفلت «تسلط شيطان بر انسان است» كه در سوره مجادله مطرح شده و مي‌فرمايد:
«اسْتَحْوَذَ عَلَيهِمُ الشَّيطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولئِكَ حِزْبُ الشَّيطَانِ أَلاَ إِنَّ حِزْبَ الشَّيطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ» «شیطان بر آنان مسلّط شده و یاد خدا را از خاطر آنها برده، آنان حزب شیطانند! بدانید حزب شیطان زیانکارانند!»
يكي از كارهايي كه شيطان مي‌تواند انجام دهد، اين است كه ياد خدا را از ذهن انسان ببرد، و انسان را دچار غفلت از ياد خدا كند! بعد مي‌فرمايد: «چنين افرادي «حزب شيطان هستند!»
و در همين راستا در سوره مائده مي‌فرمايد:
«شيطان مي‌خواهد بين شما دشمني بيندازد، و لذا شما را به سوي شراب و قماربازي مي‌برد (وَيصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ) او مي‌خواهد مانع ياد خدا بشود.» (مائده- 91)