پرسش:چه علل و اسبابی موجب می‌شود تا عزت نفس انسان مخدوش و تبدیل به ذلت و خواری گردد؟

پاسخ:به طور طبیعی هر پدیده‌ای که نقاط قوت و ایجابی را در هویت اکتسابی خود به دست می‌آورد برای پایداری، بقا و ثبات خود باید با آفات، آسیب‌ها و تهدیدهای محتمل آن مبارزه کند، در غیر این صورت آن نقاط قوت و ایجابی به ضد خود تبدیل شده و ماهیت اصیل خود را از دست می‌دهد.
در مقوله عزت نفس، ایمان به خدا و کسب فضائل و کمالات شامل بندگی خدا، جهاد در راه خدا و تقوا و... از جمله علل و اسباب عزت نفس واقعی انسان به شمار می‌آید، اما این مسیر کسب سرافرازی و عزتمندی تنها یک روی سکه است و روی دیگر آن، ذلت‌ستیزی و مبارزه با آفات، آسیب‌ها و تهدیداتی است که این اصل اصیل اخلاقی را تهدید می‌کند. آفاتی که انسان را به وادی ذلت و خواری می‌کشاند و این مسیری است که در هیچ شرایطی نباید در آن ورود پیدا کرد. زیرا امام علی(ع) می‌فرماید: «المنیهًْ و لاالدنیه» مرگ آری، ولی پستی هرگز! (بحارالانوار، ج 78، ص 84)
امام حسین(ع) همه مشکلات و ناجوانمردی‌های حکومت اموی را تحمل کرد، تن به مرگ سرخ داد. سر به نیزه سپرد ولی با سرافرازی فریاد برآورد: به خدا سوگند! ذلیلانه دست بیعت به شما نخواهم داد و چون بردگان در برابرتان نخواهم ایستاد. (بحارالانوار، ج45، ص7)
آری آفت‌زدایی بدین معنا است که مومن باید آسیب‌ها و تهدیداتی را که به عزتش خدشه وارد می‌کند مورد شناسایی قرار داده و آنها را نابود سازد. اینک برخی از اهم این آفات را بررسی می‌کنیم:
آفات عزت نفس
1- حرص و طمع
آزمندی و حرص و طمع و چشم دوختن به مال و منال مردم، به شدت، مناعت طبع و بزرگواری و عزت نفس انسان را خدشه‌دار می‌کند. امام علی(ع) آزمندی را ذلت نقد می‌شمارد و می‌فرماید: «الطمع مذله حاضرهًْ» طمع انسان، ذلت و خواری نقد و حاضر است. (شرح غررالحکم، ج1، ص 120)
امام باقر(ع) به «جابربن یزید جعفی» سفارش می‌کند که اگر عزت می‌خواهی، طمع را در وجودت نابود کن: «اطلب بقاءالعز باماته الطمع» (بحارالانوار، ج 78، ص 164)
امام صادق(ع) نیز از قول لقمان حکیم نقل می‌کند که به فرزندش چنین سفارش کرد:  «اگر می‌خواهی عزت جهان را گردآوری، از آنچه در دست مردم است، چشم طمع بپوش که پیامبران و صدیقان، با قطع طمع به چنین مقامی رسیدند. (همان، ج 13، ص 419)
2- باطل‌گرایی
گام نهادن در راه باطل، پشت پا زدن به حق است، و هر کس با حق سر ستیز داشته باشد قطعا ذلیل خواهد شد. به فرموده امام حسن عسکری(ع): «ماترک الحق عزیز الاذل و لا اخذ به ذلیل الا عز» هیچ عزیزی حق را ترک نکرد جز اینکه خوار گشت و هیچ ذلیلی آن را برپا نداشت جز اینکه عزیز شد. (همان، ج 72، ص 232)
3- شرارت
اذیت و آزار و بدی رساندن به دیگران نیز عزت و آبروی انسان را در معرض خطر قرار می‌دهد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «من بری من الشرنال العز» هر کسی از شرارت دوری کند، به عزت دست می‌یابد.» (همان، ج 87، ص 229)
4- اظهار ناتوانی
بسیاری از مردم با آبروداری زندگی می‌کنند، یعنی در عین فقر و نداری، مشکلات خود را برای همگان بیان نمی‌دارند. زیرا می‌دانند بیان تنگناها و سختی‌های زندگی برای کسانی که قدرتی ندارند، و نمی‌توانند به آنان یاری برسانند، جز خواری و خجالت و از بین رفتن عزت و آبرو ثمره‌ای ندارد. امام علی(ع) درباره این نکته مهم چنین می‌فرماید: «رضی بالذل من کشف ضره لغیره» هر کس ناتوانی و درماندگی خویش را برملا کند تن به خواری داده است. (شرح غررالحکم، ج4، ص 93)