خوان حکمت (۱۴۶) : توصیه امام علی (ع) به سلمان درباره دنیا۱۳۹۶/۰۹/۱۸
خوان حکمت
توصیه امام علی (ع) به سلمان درباره دنیا
۱۳۹۶/۰۹/۱۸
بسم الله الرّحمن الرّحیم
سلمان فارسی از دودمان سلطنت بود، از شاهزادگان ایران بود؛ منتها بالصراحه اعلام کرد که «أنا ابن الإسلام اعتقنی برسوله، رفعنی برسوله، اغنانی برسوله»؛(1) خدای سبحان مرا فرزند اسلام قرار داد، به وسیله پیامبر خود مرا آزاد کرد، به وسیله پیامبر خود مرا به مقام والا رساند، به وسیله پیامبر خود بسیاری از خیرات را به من داد. این خواسته‌ها و ادّعاهای سلمان و همه اینها را وجود مبارک رسول گرامی(ص) با یک جمله نورانی امضا کرده است، فرمود: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت»(2) و اگر ذات أقدس اله اهل بیت(عَلَیْهِمُ السَّلام) را به عنوان مطهَّر معرفی کرد و آیه تطهیر(3) درباره اینها نازل شد، چون سلمان «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت» است، گرچه به قله طهارت نرسیده و نمی‌رسد و هیچ کسی دستش به مقام قُربی این ذوات قدسی نمی‌رسد؛ اما اینها در دامنه این قله به سر می‌برند.
زهد سلمان نسبت به بیت المال همانند مولایش علی(ع)
اگر اهل‌بیت به عنوان مصداق منحصر به فرد آیه تطهیر مطرح هستند، سلمان هم به عنوان سلمان پاک معرفی شده است. این پاکِ فارسی همان طهارت عربی است. او در زمان حکومتش، در زمان سیاستش که از طرف امیرمؤمنان(ع) سِمَتی داشت؛ مثل خود حضرت امیر از دسترنج خود استفاده می‌کرد. این گونه از ذوات قدسی برای ما نمونه و الگو هستند؛ اما در حد حلال، نه در آن حدی که خودشان داشتند. آن حدّی که خودشان داشتند، مقدور افراد عادی نیست که هیچ بهره‌ای از بیت‌المال نبرند و فقط محصول کشاورزی خود و مورد استفاده قرار بدهند. آن بسیار کم است که کسی بتواند کاری برای دولت بکند و هیچ حقوق نگیرد! آن بسیار کم است! سلمان از همین قبیل بود؛ خود حضرت امیر از همین قبیل بود و یک کیسه را وجود مبارک حضرت از جیب مبارکشان درآورد، در یک خطبه نماز جمعه یا یک سخنرانی عمومی، فرمود، مادامی که در این کیسه درهم و دیناری هست که نیاز مرا برطرف کند، هرگز دستم به بیت‌المال شما دراز نمی‌شود و این هم محصول کشاورزی و باغداری خود من است که در مدینه کشاورزی داشتم. آن ذوات قدسی برای ما در این حد الگو نیستند، مقدور ما نیست؛ اما آن مقداری که الگوی ما هستند، ما موظف هستیم به اینها اقتدا کنیم و آیه سوره مبارکه «احزاب» درباره همه ما هست، اینکه (لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ)،(4) از حلال تجاوز نکنید، دستتان به حرام دراز نشود. کم بودند کارگزارانی که مثل خود حضرت امیر عمل بکنند. یکی از کسانی که مثل خود حضرت امیر، البته در مراحل نازل، عمل می‌کرد، همین سلمان بود که از کشاورزی خود بهره می‌برد با اینکه کارمند رسمی حکومت اسلامی بود، دست او به بیت‌المال دراز نمی‌شد، با اینکه حقوق مسلّم او بود. اگر وجود مبارک رسول گرامی(ص) فرمود: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت»، وجود مبارک امیرمؤمنان(ع) فرمود: چند نفر هستند که در آن نژاد و قبیله و آن حدود و سامان، حرف اول را می‌زنند، من در بین عرب‌ها زیر تربیت رسول گرامی، اولین نفر هستم. سلمان در بین فارس، اولین نفر است. سهیل در بین روم، اولین نفر است. بلال در بین حبش، اولین نفر است: «فَأَنَا سَابِقُ الْعَرَبِ وَ سَلْمَانُ سَابِقُ فَارِسَ»(5) و مانند آن.
این خصوصیت‌ها باعث شد که وجود مبارک امیرمؤمنان(ع) نامه‌های خصوصی برای سلمان می‌نوشت که حتی برای درگذشت همسر او نامه تسلیت نوشت؛ البته آن نامه در کتاب (تمام نهج‌البلاغه) هست؛ ولی در خود نهج‌البلاغه نیست. در نامه 68 که از وجود مبارک حضرت امیر برای سلمان است، قبل از اینکه حضرت به حکومت برسد، دنیا رابرای او معرفی کرده است.
دنیا ، مار خوش خط و خال ، اما سمی
حضرت در این نامه فرمود: «أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّةِ لَیِّنٌ مَسُّهَا قَاتِلٌ سَمُّهَا »؛ دنیا مانند مار است.مار پشتش خیلی نرم است،اما همین نرم، کشنده است. این با طبع انسان که من این مقام را دارم، من این مار را دارم، این رومیزی و زیرمیزی مال من است، این «لَیِّنٌ مَسُّهَا»؛ اما «قَاتِلٌ سَمُّهَا». این می‌شود معرفی دنیا. «فَأَعْرِضْ عَمَّا یُعْجِبُكَ فِیهَا لِقِلَّةِ مَا یَصْحَبُكَ مِنْهَا »، از دنیا آنچه خوش تو می‌آید، روی برگردان!اولاً این سمّی است؛ ثانیاً این مسّ نرم هم اندک و زودگذر است، پس درونش سمّ است، بیرونش «لیّن المس» است؛ این «لیّن المس» بودن بیرون هم اندک است. «وَ ضَعْ عَنْكَ هُمُومَهَا»؛ حالا اگر این مار از دست تو رفت، غمگین نباش! این از همان سوره مبارکه «حدید» است که حضرت خود فرمود، زُهد در دو جمله این سوره حل شده است: (لِكَیْلاَ تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَكُمْ وَ لاَ تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ).(6) فرمود:اصل کلی این است که این دنیا ظاهرش «لیّن المس» است، باطنش «قاتل السم» است، باید از آن پرهیز کنی! بعد فرمود، می‌دانید شدیدترین و مهمترین حالی که باید از آن پرهیز کنید، چه وقت است؟ آن وقتی است که خیلی به آن دل بستید! چون وقتی خیلی به آن دل بستید، اصرار دارید که خیلی با آن تماس بگیرید. هرچه بیشتر با آن تماس گرفتید، مسموم‌تر می‌شوید! «كُنْ آنَسَ مَا تَكُونُ بِهَا أَحْذَرَ مَا تَكُونُ مِنْهَا»؛ یعنی در شدیدترین حالت اُنس که قرار دارید، در شدیدترین حالت تقوا و برحذر بودن باش!سپس فرمود این کسی که این مار سمّی در دست اوست، هر اندازه با او بازی کند، مسموم‌تر می‌شود. اگر آدم نسبت به دنیا چنین بی اعتنا باشد، راحت است. نه بیراهه می‌رود و نه راه کسی را می‌بندد و به همان حقوق حلال خود اکتفا می‌کند. دیگر کشور با داشتن همه این نعمت، مشکل بیکاری و فقر و فلاکت و مانند آن را نخواهد داشت.
بیانات حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دامت بركاته) در جلسه درس اخلاق در دیدار با جمعی از دانشجویان و طلاب ، قم؛ 11 /8 / 1396 .
مرکز اطلاع رسانی اسرا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سفینة البحار، ج2، ص348.
2. عیون أخبار الرضا ، ج2، ص64.
3. احزاب ، 33.
4. احزاب ، 21 .
5. الخصال، ج1، ص312
6. حدید، 23.
زهد سلمان نسبت به بیت المال همانند مولایش علی(ع)
اگر اهل‌بیت به عنوان مصداق منحصر به فرد آیه تطهیر مطرح هستند، سلمان هم به عنوان سلمان پاک معرفی شده است. این پاکِ فارسی همان طهارت عربی است. او در زمان حکومتش، در زمان سیاستش که از طرف امیرمؤمنان(ع) سِمَتی داشت؛ مثل خود حضرت امیر از دسترنج خود استفاده می‌کرد. این گونه از ذوات قدسی برای ما نمونه و الگو هستند؛ اما در حد حلال، نه در آن حدی که خودشان داشتند. آن حدّی که خودشان داشتند، مقدور افراد عادی نیست که هیچ بهره‌ای از بیت‌المال نبرند و فقط محصول کشاورزی خود و مورد استفاده قرار بدهند. آن بسیار کم است که کسی بتواند کاری برای دولت بکند و هیچ حقوق نگیرد! آن بسیار کم است! سلمان از همین قبیل بود؛ خود حضرت امیر از همین قبیل بود و یک کیسه را وجود مبارک حضرت از جیب مبارکشان درآورد، در یک خطبه نماز جمعه یا یک سخنرانی عمومی، فرمود، مادامی که در این کیسه درهم و دیناری هست که نیاز مرا برطرف کند، هرگز دستم به بیت‌المال شما دراز نمی‌شود و این هم محصول کشاورزی و باغداری خود من است که در مدینه کشاورزی داشتم. آن ذوات قدسی برای ما در این حد الگو نیستند، مقدور ما نیست؛ اما آن مقداری که الگوی ما هستند، ما موظف هستیم به اینها اقتدا کنیم و آیه سوره مبارکه «احزاب» درباره همه ما هست، اینکه (لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ)،(4) از حلال تجاوز نکنید، دستتان به حرام دراز نشود. کم بودند کارگزارانی که مثل خود حضرت امیر عمل بکنند. یکی از کسانی که مثل خود حضرت امیر، البته در مراحل نازل، عمل می‌کرد، همین سلمان بود که از کشاورزی خود بهره می‌برد با اینکه کارمند رسمی حکومت اسلامی بود، دست او به بیت‌المال دراز نمی‌شد، با اینکه حقوق مسلّم او بود. اگر وجود مبارک رسول گرامی(ص) فرمود: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت»، وجود مبارک امیرمؤمنان(ع) فرمود: چند نفر هستند که در آن نژاد و قبیله و آن حدود و سامان، حرف اول را می‌زنند، من در بین عرب‌ها زیر تربیت رسول گرامی، اولین نفر هستم. سلمان در بین فارس، اولین نفر است. سهیل در بین روم، اولین نفر است. بلال در بین حبش، اولین نفر است: «فَأَنَا سَابِقُ الْعَرَبِ وَ سَلْمَانُ سَابِقُ فَارِسَ»(5) و مانند آن.
این خصوصیت‌ها باعث شد که وجود مبارک امیرمؤمنان(ع) نامه‌های خصوصی برای سلمان می‌نوشت که حتی برای درگذشت همسر او نامه تسلیت نوشت؛ البته آن نامه در کتاب (تمام نهج‌البلاغه) هست؛ ولی در خود نهج‌البلاغه نیست. در نامه 68 که از وجود مبارک حضرت امیر برای سلمان است، قبل از اینکه حضرت به حکومت برسد، دنیا رابرای او معرفی کرده است.
دنیا ، مار خوش خط و خال ، اما سمی
حضرت در این نامه فرمود: «أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّةِ لَیِّنٌ مَسُّهَا قَاتِلٌ سَمُّهَا »؛ دنیا مانند مار است.مار پشتش خیلی نرم است،اما همین نرم، کشنده است. این با طبع انسان که من این مقام را دارم، من این مار را دارم، این رومیزی و زیرمیزی مال من است، این «لَیِّنٌ مَسُّهَا»؛ اما «قَاتِلٌ سَمُّهَا». این می‌شود معرفی دنیا. «فَأَعْرِضْ عَمَّا یُعْجِبُكَ فِیهَا لِقِلَّةِ مَا یَصْحَبُكَ مِنْهَا »، از دنیا آنچه خوش تو می‌آید، روی برگردان!اولاً این سمّی است؛ ثانیاً این مسّ نرم هم اندک و زودگذر است، پس درونش سمّ است، بیرونش «لیّن المس» است؛ این «لیّن المس» بودن بیرون هم اندک است. «وَ ضَعْ عَنْكَ هُمُومَهَا»؛ حالا اگر این مار از دست تو رفت، غمگین نباش! این از همان سوره مبارکه «حدید» است که حضرت خود فرمود، زُهد در دو جمله این سوره حل شده است: (لِكَیْلاَ تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَكُمْ وَ لاَ تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ).(6) فرمود:اصل کلی این است که این دنیا ظاهرش «لیّن المس» است، باطنش «قاتل السم» است، باید از آن پرهیز کنی! بعد فرمود، می‌دانید شدیدترین و مهمترین حالی که باید از آن پرهیز کنید، چه وقت است؟ آن وقتی است که خیلی به آن دل بستید! چون وقتی خیلی به آن دل بستید، اصرار دارید که خیلی با آن تماس بگیرید. هرچه بیشتر با آن تماس گرفتید، مسموم‌تر می‌شوید! «كُنْ آنَسَ مَا تَكُونُ بِهَا أَحْذَرَ مَا تَكُونُ مِنْهَا»؛ یعنی در شدیدترین حالت اُنس که قرار دارید، در شدیدترین حالت تقوا و برحذر بودن باش!سپس فرمود این کسی که این مار سمّی در دست اوست، هر اندازه با او بازی کند، مسموم‌تر می‌شود. اگر آدم نسبت به دنیا چنین بی اعتنا باشد، راحت است. نه بیراهه می‌رود و نه راه کسی را می‌بندد و به همان حقوق حلال خود اکتفا می‌کند. دیگر کشور با داشتن همه این نعمت، مشکل بیکاری و فقر و فلاکت و مانند آن را نخواهد داشت.
بیانات حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دامت بركاته) در جلسه درس اخلاق در دیدار با جمعی از دانشجویان و طلاب ، قم؛ 11 /8 / 1396 .
مرکز اطلاع رسانی اسرا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سفینة البحار، ج2، ص348.
2. عیون أخبار الرضا ، ج2، ص64.
3. احزاب ، 33.
4. احزاب ، 21 .
5. الخصال، ج1، ص312
6. حدید، 23.