پرسش:آیا بهشت و جهنم در حال حاضر برای پاداش و جزای نهایی اعمال انسان‌ها وجود دارد یا خیر؟ اگر جواب مثبت است مکان آن کجا قرار دارد؟

پاسخ:در بخش نخست پاسخ به این سوال به اعتقاد جمهور بزرگان شیعه مبنی بر خلقت بهشت و جهنم و بهشت و جهنم از دیدگاه روایات پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب ‌را پی می‌گیریم.
مکان بهشت و جهنم
در برخی از روایات آمده است که مردی یهودی از امام علی(ع) پرسید: بهشت و جهنم در کجا واقع شده‌اند؟ حضرت فرمود: بهشت در آسمان و دوزخ در زمین است. (ارشاد القلوب دیلمی، ترجمه رضایی، ص 178)
از آنجا که بحث بهشت و جهنم و صحبت از وسعت، مکان و کیفیات آن، مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، شناخت مسائل آن نیز از طریق اخبار غیبی آیات و روایات است.
درباره اصل وجود بهشت و جهنم، آیات و روایات متعددی وجود دارد، درباره مکان بهشت و جهنم آنچه برخی از علما از روایات استفاده کرده‌اند، این است که بهشت فوق آسمان‌های هفت‌گانه و جهنم در زمین هفتم قرار دارد.(بحارالانوار، ج 8، ص 205) اما آیا منظور از آسمان و زمین در این گونه روایات، معنای ظاهری آن است یا نه؟ چیزی نمی‌دانیم. در قرآن آسمان به معانی مختلفی آمده است:
1- آسمان مادی
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را معنای مادی آن به کار برده است، که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می‌شود، از جمله:
الف) آسمان به معنای جهت بالا: «اصلها ثابت و فرعها فی‌السماء» مانند درخت پربرکت و پاکیزه‌ای که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است، و شاخه‌های آن به آسمان کشیده شده است. (ابراهیم- 24)
ب) آسمان به معنای جو اطراف زمین: «ونزلنا من السماء ماءً مبارکاً» و از آسمان آب مبارکی را فرو فرستادیم.(ق-9)
ج) آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان: «بزرگوار آن خدایی است که در آسمان برج‌ها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت» (فرقان- 61)
2- آسمان به معنای معنوی
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را به معنای معنوی آن بکار برده است که از آن نیز مصادیق و معانی متعددی اراده می‌شود، از جمله:
الف) آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور که محل تدبیر امور عالم است: «یدبرالامر من السماء الی الارض» (سجده-5) اوست که امر عالم را از آسمان به سوی زمین تدبیر می‌کند.
ب) آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی: «وفی السماء رزقکم و ما توعدون» (ذاریات- 22) روزی‌تان و آنچه به شما وعده داده می‌شود، در آسمان قرار دارد.
در مورد مکان بهشت و جهنم قیامت اختلاف نظر است:
1- در آسمان‌ها است: زیرا قرآن خبر از معراج پیامبر اسلام(ص) به آسمان‌ها می‌دهد و می‌فرماید: «عندها جنهًْ الماوی» (النجنم- 15) بهشت جاویدان نزد سدرهًْ المنتهی است، همان نقطه‌ای که برترین مکان آسمان است. و در آیه دیگری می‌فرماید: «و فی‌السماء رزقکم و ما توعدون (ذاریات- 22) روزی شما و آنچه به شما وعده داده می‌شود، در آسمان است.
2- بهشت و جهنم مادی نیست تا نیاز به مکان داشته باشد: چرا که با برپایی قیامت، طومار زمین و کرات آسمانی در هم پیچیده می‌شود، ولی بهشت و جهنم موجود بوده و به حال خود باقی است.
3- بهشت و جهنم در درون و باطن این جهان قرار دارد.