نظام خانواده در اسلام

1 / 29 - موجبات سعادت و شقاوت خانواده‏

بــســـم الله الـــرّحــمـــن الــــرّحــیــم

موجبات سعادت و شقاوت خانواده‏

سعادت و شقاوت‏

سعادت و شقاوت محصول اعمال و اخلاق و عقايد انسان است، عقايد حقه، اخلاق حسنه، اعمال صالحه موجب بوجود آمدن سعادت، و اعتقادات خلاف حقيقت، و سيئات اخلاقى، و اعمال زشت باعث شقاوت است.

سعادت به معناى خوشبختى در دنيا و آخرت، و شقاوت به معناى بدبختى و تيره‏روزى در دنيا و آخرت است.

رضاى حق و بهشت ابد ثمره سعادت، و دشمنى حق و عذاب دردناك هميشگى ميوه تلخ شقاوت است.

اين دو حقيقت، يعنى سعادت و شقاوت را واجب است خانواده‏هاى عزيز مسلمان و مؤمن به آن توجه داشته باشند.

زن و شوهر از ابتداى ازدواج بايد به جذب عوامل سعادت و دفع علل شقاوت با كمك يكديگر، اقدام كنند، تا خانه و محيط آن براى هر دو فضائى سالم، و براى فرزندانشان محيطى پاك باشد.

خانواده از ابتداى زندگى بايد با ايمان، و انجام عمل صالح و آراستگى به اخلاق، زمينه جذب رضاى حق و استحقاق ورود به بهشت الهى را فراهم كنند.

بحث سعادت و شقاوت در قرآن مجيد و روايات، و علل هر دو برنامه به طور مفصل ذكر شده، و به تمام مردم هشدار داده شده، كه خود را از سعادت محروم، و دچار شقاوت ننمايند.

من به تناسب سخن در نظام خانواده و اينكه اهل خانه در زندگى با يكديگر واجب است اصولى را مراعات كنند، و از مسائلى بپرهيزند، كه سعادت آنها در گرو آنان است به دو مرحله حسنات و سيّئات اخلاقى اشاره مى‏كنم، كه بيشتر مورد نياز خانواده‏هاست، و بحث ايمان و عمل را ارجاع به كتب مفصل مى‏دهم.

خانواده‏ها بخصوص خانواده‏هاى ايران اسلامى از نظر ايمان به خدا و قيامت، و قبول نبوت و ولايت، و انجام واجبات مثل نماز و روزه و حج و حقوق مالى و پرهيز از محرماتى چون خوردن حرام، و انجام شهواتى كه خلاف انسانيت است، و مراعات محرم نامحرمى در حدّ قابل قبول هستند، بيشتر ضعف خانواده‏ها در عدم رعايت مسائل اخلاقى، و دورى از سيئات نفسى است، كه تا جائى كه لازم است به توضيح اين دو مرحله قناعت مى‏كنم.

انصاف‏

انصاف به معناى دادگرى، عدالت، خدمت به ديگران، و آنچه را براى خودخواستن براى همه‏خواستن، و هر چه را بر خود نخواستن براى ديگران نخواستن است.

اين واقعيت بايد بر زن و شوهر و از جانب زن و شوهر بر فرزندان، و از جانب فرزندان بر پدر و مادر حاكم باشد.

هركس از نظر اسلام موظف و مكلف است به ديگران انصاف دهد، و جانب مردم را در هر برنامه‏اى به خوبى رعايت نمايد.

امام صادق (عليه السلام) از رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت فرموده:

اعْدَلُ النّاسِ مَنْ رَضِىَ لِلنّاسِ ما يَرْضى لِنَفْسِهِ وَكَرِهَ لَهُمْ ما يَكْرَهُ لِنَفْسِهِ.

عادل‏ترين مردم كسى است كه آنچه را براى خود خوب مى‏خواهد براى ديگران هم بخواهد، و هرچه را براى خود كراهت دارد، براى ديگران هم داشته باشد.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

مَنْ واسَى الْفَقيرَ، وَانْصَفَ النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ فَذلِكَ الْمُؤْمِنُ حَقّاً.

كسى كه با فقير هميارى و مساعدت كند، و از جانب خود به همگان انصاف دهد، او مؤمن واقعى است.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) به اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود: سه چيز از حقايق ايمان است:

الْانْفاقُ مِنَ الْاقْتارِ، وَانْصافُ النّاسِ مِنْ نَفْسِكَ، وَبَذْلُ الْعِلْمِ لِلْمُتَعَلِّمِ.

انفاق به وقت نادارى، انصاف دادن به تمام مردم از جانب خود، و بخشيدن علم به نيازمند علم.

مردى به رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) گفت: عملى به من ياد بده كه دسترسى به بهشت را بر من آسان كند، حضرت فرمود:

لاتَغْضَبْ، وَلاتَسْأَلِ النّاسَ شَيْئاً، وَارْضِ لِلنّاسِ ما تَرْضى لِنَفْسِكَ.

غضب مكن، دست پيش مردم دراز منما، و آنچه براى خود مى‏خواهى براى مردم هم بخواه.

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:

الا انَّهُ مَنْ يُنْصِفُ النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ‏يَزِدْهُ اللّهُ الّا عِزّاً.

آگاه باشيد، كسى كه از جانب خود به تمام مردم انصاف دهد خداوند جز عزّت و بزرگى به او اضافه نمى‏كند.

چقدر عالى و شيرين است زندگى خانواده‏اى كه شوهر نسبت به همسر و زن نسبت به‏شوهر، و پدر و مادر نسبت به فرزند، و فرزند نسبت به پدر و مادر انصاف را رعايت كنند، و هركدام در هربرنامه‏اى، آنچه را براى خود مى‏خواهند براى ديگران بخواهند، و هرچه را براى خود نمى‏پسندند براى طرف خود هم نپسندند.

اينطور نباشد، كه استراحت و راحت فقط براى مرد و فرزندان خانه، و تمام زحمات و مشقات بدوش زن باشد، اينگونه نباشد كه زن و شوهرى جان بكنند و بچه‏ها بخورند و بخوابند و طلبكار هم باشند، همه نسبت به هم اهل انصاف و دادگرى و عدالت و خدمت بوده، و در تمام كارهاى خانه به هم كمك كنند تا بخشى از سعادت آنان تأمين شود، و از هجوم شقاوت در امان بمانند.

مدارا و نرمخوئى‏

بكارگيرى رفق و نرمخوئى، و سازش و ساختن با هم، و با اخلاق گرم و نرم با يكديگر زندگى كردن علاوه بر اين كه دستور اكيد اسلام است، نوعى عبادت و داراى ثواب و بهره فوق‏العاده است.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

الرِّفْقُ يُمْنٌ، وَالْخُرْقُ شُؤْمٌ.

مدارا و رفق، بركت و ميمنت، و ناسازگارى و كار بى‏قاعده و عمل ناشايست شومى و بديُمنى است.

و نيز فرمود:

الا أُخْبِرُكُمْ بِمَنْ تَحْرُمُ عَلَيْهِ النّارُ غَداً؟ قالُوا: بَلى يا رَسُولَ اللّهِ قالَ: الْهَيِّنُ الْقَريبُ اللَّيِّنُ السَّهْلُ.

شما را خبر دهم به كسى كه آتش فرداى قيامت بر او حرام است؟ گفتند: آرى، فرمود: آنكه داراى آسانگيرى است، در زندگى و شئون آن به انسان نزديك، و نرمخو و آسان است.

موسى به حضرت حق عرضه داشت:

الهى ما جَزاءُ مَنْ كَفَّ اذاهُ عَنِ النّاسِ وَبَذَلَ مَعْرُوفَهُ لَهُمْ؟ قالَ: يا مُوسى تُناديهِ النّارُ يَوْمَ الْقِيامَهِ: لاسَبيلَ لى عَلَيْكَ.

خداوندا جزاى كسى كه مردم‏آزارى ندارد، و به همه خوبى مى‏كند چيست؟ خطاب رسيد موسى، آتش در قيامت به او مى‏گويد: راهى به جانب من ندارى.

از رسول حق پرسيدند، برترين برنامه اسلام براى انسان كدام است؟ فرمود:

مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ يَدِهِ وَلِسانِهِ.

تمام مسلمانان از دست و زبان او سالم و در امان باشند.

رسول الهى (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

ما مِنْ عَمَل أَحَبَّ الَى اللّهِ تَعالى وَرَسُولِهِ مِنَ الْايمانِ بِاللّهِ وَالرِّفْقِ بِعِبادِهِ، وَما مِنْ عَمَل ابْغَضَ الَى اللّهِ تَعالى مِنَ الْاشْراكِ بِاللّهِ تَعالى وَالْعُنْفِ عَلى عِبادِهِ.

عملى نزد خداوند و رسولش مححبوبتر از ايمان و نرمخوئى و رفق به بندگان نيست، و عملى در پيشگاه حق و رسولش، مبغوض‏تر از شرك و خشن‏رفتار كردن با عباد خدا نيست.

وظيفه الهى مرد نسبت به زن، زن نسبت به شوهر، و زن و شوهر نسبت به فرزندان، و فرزندان نسبت به پدر و مادر و همه نسبت به همگان رفق و مدارا و نرمى و محبت و وقار و آسانگيرى است.

نصيحت‏

نصيحت و خيرخواهى داراى بهره دنيائى و آخرتى و قبول نصيحت از ناصح موجب نورانيت قلب، و بيدارى و بينائى است.

هركسى در حدّ توان و قدرتش لازم است ديگرى را نصيحت كند و نسبت به او خيرخواه باشد، و مستمع نصيحت هم ضرورى است پند و نصيحت را بشنود و آن را بكار بندد.

در نصيحت نمودن حيا و شرم و كم‏روئى را بايد كنار گذاشت، زيرا جاى حيا اينجا نيست، و در قبول نصيحت هم بايد كبر و غرور را بدور انداخت، كه حياى مانع نصيحت بفرموده رسول حق حياى احمقانه، و كبر مانع قبول نصيحت و اخلاقى شيطانى است.

مرد خانه لازم است گاهى نسبت به زن و فرزند خود خيرخواهى كند و آنان را نصيحت نمايد، و به تكاليف و وظايفشان آشنا سازد، گاهى لازم مى‏آيد زن شوهر را نصيحت كند، و گاهى واجب مى‏شود فرزندان نسبت به پدر و مادر خيرخواهى نمايند، و بر هر يك لازم و ضرورى است كه نصيحت طرف مقابل را گوش كند و از تكبر و غرور در اين زمينه بپرهيزد.

امام صادق (عليه السلام) فرمود:

مَنْ رَأى اخاهُ عَلى امْر يَكْرَهُهُ فَلَمْ يَرُدَّهُ عَنْهُ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَقَدْ خانَهُ ...

كسى كه برادرش را در برنامه‏اى زيانبار ببيند و قدرت دفع آن را داشته باشد، ولى براى حفظ او از خطر اقدام نكند، و به او هشدار ندهد بدون ترديد به برادر مؤمن خود خيانت ورزيده.

ادب‏

وزين بودن، موقر بودن، تربيت داشتن، در برخوردها مراعات كردن افراد، اندازه خود را در همه جا و نزد همه كس نگاه داشتن، سخن بجا گفتن، احترام مردم را نگاه داشتن و امثال اين امور از مراتب ادب است.

مرد بايد نسبت به همسرش و زن نسبت به شوهر، و هر دو نسبت به فرزندان، و فرزندان نسبت به پدر و مادر مؤدب باشند.

ادب‏ارزش‏انسان‏را بالامى‏برد، شخصيت و عزت آدمى را حفظمى‏كند، محبوبيت را افزايش مى‏دهد، ياران را زيادترمى‏كند، فرد را در خانواده وبيرون چهره مى‏نمايد، علاوه بر همه اين امور، ادب موجب جذب رحمت و رعايتش نوعى عبادت است.

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:

لا حَسَبَ ابْلَغُ مِنَ الْادَبِ.

حسبى رساتر از ادب نيست.

و در كلامى حكيمانه فرمود:

... وَكَفى بِكَ ادَباً لِنَفْسِكَ تَرْكُكَ ما كَرِهْتَهُ لِغَيْرِكَ.

در ادب وجودت همين بس، كه آنچه را نسبت به غير كراهت دارى، از آن خوددارى كنى.

و در سخن ديگرى فرمود:

حُسْنُ الْادَبِ يَنُوبُ عَنِ الْحَسَبِ.

خوبى ادب به جاى حسب است، آن را كه سرمايه ادب هست عاليترين حسب هست، وآنكه ادب ندارد ريشه حسب ندارد.

حفظ خانواده از اتهام‏

رفتار و كردار، برخورد و معاشرت، آمد و رفت با ديگران از نظر اسلام بايد به گونه‏اى باشد، كه خانواده يا فردى از آن در معرض تهمت قرار نگيرد.

تهمت، بناى آبروى خانواده را ويران، و باعث زحمت و دردسر، و تلخى زندگى مى‏شود.

ممكن است انسان با برنامه‏اى، يا كارى، يا شخصى روبرو شود، كه از نظر خودش هيچ مانعى نداشته باشد، ولى ديگران كه از واقعيت داستان خبر ندارند، و نگاهدار زبان خود از قضاوت بيجا نيستند، به تدريج برنامه را با معناى ديگر در بين اهل محل و مردم رواج دهند، و آنگاه نظر مردم بخصوص همسايگان به انسان نظرى ديگر شود، و به هويت و حيثيت خانواده لطمه جبران‏ناپذيرى بخورد، و آينده افراد خانواده را با خسارت و زيان روبرو كند، فرض كنيد بخواهد وارد يك برنامه اقتصادى، يا معاشرتى، يا رابطى گردد، و يا براى پسرش از محل دختر بگيرد، يا دختر شوهر دهد، ولى آن تهمت، كه بيجا هم بوده، اما خود انسان با بى‏توجهى به برخورد خود باعث و موجبش گرديده، مانع آن حركات مثبت گردد.

امام صادق (عليه السلام) فرمود: پدرم به من هشدار داد:

يا بُنَىَّ مَنْ يَصْحَبْ صاحِبَ السُّوءِ لايَسْلَمْ، وَمَنْ يَدْخُلْ مَداخِلَ السُّوءِ يُتَّهَمْ، وَمَنْ لايَمْلِكْ لِسانَهُ يَنْدَمْ.

پسرم، كسى كه با رفيق بد بنشيند سالم نمى‏ماند، و آنكه وارد موارد بد شود تهمت مى‏خورد، و هركس زبانش را حفظ نكند پشيمان مى‏شود.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) مى‏فرمايد:

اوْلَى النّاسِ بِالتُّهْمَهِ مَنْ جالَسَ اهْلَ التُّهْمَهِ.

شايسته‏ترين مردم به تهمت، كسى است كه با اهل تهمت معاشرت مى‏كند.

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:

مَنْ وَقَّفَ نَفْسَهُ مَوْقِفَ التُّهْمَهِ فَلا يَلُومَنَّ مَنْ اساءَ الظَّنَّ بِهِ.

كسى كه خود را در جايگاه تهمت قرار مى‏دهد سوءظن دار به خود را ملامت نكند.

امام صادق (عليه السلام) در روايتى عجيب فرمود:

اتَّقُوا مَواضِعَ الرَّيْبِ، وَلا يَقِفَنَّ احَدُكُمْ مَعَ أُمِّهِ فِى الطَّريقِ، فَانَّهُ لَيْسَ كُلُّ احَد يَعْرِفُها.

از مراكزى كه مردم نسبت به شما شك مى‏كنند بپرهيزيد، و كسى از شما در راه رفت و آمد مردم با مادرش نايستد، زيرا همه نمى‏دانند خانمى كه با او ايستاده‏اى مادر شماست!

آرى ممكن است جاهل به حقيقت در بين مردم محل پخش كند كه فلانى با زنى غريبه بگو و بخند داشت، و معلوم است كه آدم درستى نيست، بايد مردم نسبت به او توجه داشته باشند، مبادا كه از ناحيه وى به ناموس ديگران ضربه‏اى وارد شود!!

مرد خانه، زن خانه، و فرزندان خانواده، جداً واجب است از مواضع تهمت بپرهيزند، و خود را در معرض ريخته‏شدن آبرو قرار ندهند، كه اسلام نسبت به اين مسئله سخت‏گير است.

ادامه دارد . . .