پرسش: وجوب معرفت امام زمان(ع) چگونه در عصر امام حسن عسکری(ع) که ولادت و حیات امام مهدی(عج) را از منظر دیگران پنهان می‌کردند، ممکن خواهد بود؟

پاسخ: امامت در تفکر اسلامی اهمیت بسیاری دارد. از تعالیم قرآن به دست می‌آید که مقام امامت برتر از مقام نبوت است؛ زیرا خداوند پس از آن که ابراهیم(ع) را در زمان نبوتش مورد آزمایش‌های گوناگون قرار داد، به وی منصب امامت داد: «به یادآور هنگامی را که پروردگار ابراهیم او را به آزمون‌هایی آزمود وی آن آزمون‌ها را به اتمام رساند، خداوند فرمود تو را پیشوای مردم قرار دادم.» (بقره- 124) به خاطر همین جایگاه منیع امامت است که گزینش انتصاب امام از توان عقل بشر بیرون و یک امر الهی است. به همین جهت اختلاف شیعه و سنی در این مسئله تنها اختلاف درباره مصداق امام نیست، که بعضی‌ها تصور می‌کنند. تعریف امامت در نزد دو گروه کاملا متفاوت است. امامت از دیدگاه شیعه مسئله‌ای کلامی و از اصول دین است؛ زیرا اعتقاد به انتصاب امام از سوی خداوند دارد، ولی اهل تسنن آن را مسئله فقهی و از فروع دین می‌داند؛‌ چون به انتخاب امام از طرف مردم اعتقاد دارند.
در احادیث اسلامی، امامت و امام‌شناسی جایگاه والایی دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناخته باشد، به مرگ جاهلیت مرده است.» (بحارالانوار، ج 23، ص 76) از این روایت و سایر روایت‌هایی که به همین مضمون وارد شده است، وجوب شناخت امام و امام‌شناسی فهمیده می‌شود؛ زیرا فهم عمیق و کامل از توحید بدون شناخت از طریق امامت ممکن نیست. بنابراین فهم صحیح از اصول عقاید دینی تنها از طریق امامت حاصل می‌شود. از این رو آنان که از این طریق دور افتاده‌اند، در فهم مسائل اساسی و اصول دین به انحراف رفته‌اند.
اما مراد از این شناخت، رؤیت با چشم و چهره به چهره نیست. همچنان که مراد از پیامبرشناسی، دیدن و مشاهده صورت ظاهری پیامبر نیست. شاید بتوان گفت که رؤیت جسم امام کمترین نقش را در شناخت او دارد. از این رو اویس قرنی با وجود اینکه در تمام عمرش حتی یک بار هم پیامبر اکرم(ص) را ندید، ولی از معرفت بالایی نسبت به رسول خدا(ص) برخوردار بود. پیامبر خدا(ص) از وی بسیار تعریف و تمجید نمود. (سفینهًْ‌البحار، ج 1، ص 199). حدیث «اویس بهترین تابع است» را محدثین و دانشمندان شیعه و اهل سنت از پیامبر خدا(ص) روایت کرده‌اند. (صحیح مسلم، ج 1، ص 181) چنین شخصیتی بعد از رحلت رسول خدا(ص) همواره از شیعیان و ارادتمندان امام علی(ع) بود و در جنگ صفین در رکاب آن حضرت به شهادت رسید. در مقابل افرادی چون ابوجهل و دیگر کفار که همیشه در کوچه و بازار پیامبر(ص) را می‌دیدند، از شناخت آن حضرت نصیبی نداشتند و همواره به دنبال آزار و اذیت و حتی درصدد کشتن آن حضرت بودند. همچنین بودند کسانی که امام را بسیار می‌دیدند، ولی شناخت حقیقی نداشتند و پیدا نکردند و حتی قاتل امام شدند.
پس مشاهده جسم و بدن امام، نقشی در شناخت امام ندارد، زیرا شناخت امام به معنای شناخت حقیقت امامت و مقام و منزلت او در پیشگاه خداوند، شناخت جایگاه امام در جهان هستی، شناخت وظایف و تکالیف خود در مقابل امام است. به عبارت دیگر یعنی درک اینکه امام دارای مقام عصمت و وارث پیامبر و جانشین او است و اطاعت او، اطاعت خدا و پیامبر و برطرف‌کننده هرگونه شک و حیرت است (بحارالانوار، ج 23، ص 93) شناخت اینکه امام و پیامبر از یک نور آفریده شده‌اند. چنان‌که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خداوند تعالی من و علی را از یک نور آفرید.» (ینابیع المودهًْ، ص 256) شناخت اینکه امام ترجمان وحی الهی و بیانگر حقایق قرآنی، یگانه زمان و معدن پاکی و قداست است. (عیون‌ اخبار الرضا، ج 1، ص 171)
پس باید گفت که امام حسن عسکری(ع) به هیچ وجه مردم را از شناخت امام به معنایی که گفته شد، منع نکرد. بلکه ایشان به عللی تنها درباره دیدن فرزندش محدودیت ایجاد کرده بود. از جمله به خاطر ترس از دشمنان که مبادا او را به شهادت برسانند و همچنین به علت اینکه به تدریج زمینه را برای غیبت امام مهدی(عج) فراهم سازند. البته این محدودیت هم برای همه نبود و برخی از خواص شیعه، توفیق زیارت حضرت را پیدا می‌کردند.