قیام چند ماهیتی

(پرسش و پاسخ)

 

پرسش:آیا نهضت امام حسین(ع) تک ماهیتی بود یا اینکه علل و عوامل چندی در پیدایش این قیام مبارک دخالت داشتند؟

پاسخ:تفاوت پدیده‌های طبیعی و اجتماعی
یکی از تفاوت‌هایی که میان پدیده‌های اجتماعی و پدیده‌های طبیعی هست، این است که پدیده‌های طبیعی باید تک ماهیتی باشد، زیرا نمی‌تواند همزمان چند ماهیتی باشد. یک فلز در آن واحد نمی‌تواند هم ماهیت طلا را داشته باشد و هم ماهیت مس را. ولی پدیده‌های اجتماعی می‌توانند در آن واحد چند ماهیتی باشند. قیام امام حسین(ع) از آن پدیده‌‌های چند ماهیتی است.
چون عوامل مختلف در آن اثر داشته است. مثلا یک نهضت می‌تواند ماهیت عکس‌العملی داشته باشد، چه مثبت و چه منفی و هم می‌تواند ماهیت آغازگری داشته باشد.
انواع ماهیت‌ها در قیام امام حسین(ع)
1- عامل تقاضای بیعت
یکی از عوامل که به یک اعتبار (از نظر زمانی) اولین عامل است، عامل تقاضای بیعت است.
امام حسین(ع) در مدینه است و معاویه قبل از مردنش می‌خواهد از امام بیعت بگیرد که موفق نمی‌شود. بعد از مردن معاویه یزید می‌خواهد بیعت بگیرد، امام حسین عکس‌العمل منفی نشان می‌دهد. آنان تهدید می‌کنند، امام می‌فرماید: حاضرم کشته بشوم ولی حاضر نیستیم بیعت کنم. تا اینجا ماهیت نهضت عکس‌العملی است آن هم عکس‌العمل منفی در مقابل یک تقاضای نامشروع. به تعبیر دیگر ماهیتش ماهیت تقوا است.
2- عامل دعوت مردم کوفه
عامل دعوت مردم کوفه در نهضت حسینی موثر بود، و ماهیت عکس‌العملی مثبت را برای امام حسین(ع) به وجود آورد. مردم کوفه حدود هجده هزار نامه به امام نوشتند که بعضی از نامه‌ها را چند نفر و بعضی دیگر را شاید صد نفر امضا کرده بودند که در مجموع شاید حدود صد هزار نفر به امام حسین(ع) نامه نوشتند. اینجا عکس‌العمل امام مثبت و ماهیت عملش ماهیت تعاون است. امام حسین(ع)  از ابتدای قیامش می‌دانست مردم کوفه، مردمی سست عنصر و مرعوب‌‌شده‌ای هستند، اما برای اینکه مورد ملامت قرار نگیرد و با آنان اتمام حجت شده باشد به آنان جواب مثبت داد و وقتی مردم کوفه بیعتشان را با مسلم نقض کردند، امام حسین(ع) دیگر وظیفه‌ای در قبال مردم ندارد.
3- عامل امر به معروف و نهی از منکر
عامل امر به معروف و نهی‌ از منکر از روز اول قیام امام حسین(ع) به عنوان شعار اصلی حضرت مطرح بود.
مسئله این نبود که چون از من بیعت می‌خواهند و من نمی‌پذیرم قیام می‌کنم. یا چون مردم کوفه از من دعوت کرده‌اند قیام می‌کنم (که هنوز دو ماه مانده بود که مردم کوفه دعوت کنند) بلکه مسئله اصلی این بود که فساد و منکرات دنیای اسلام را فراگرفته است و من به حکم وظیفه دینی، شرعی و الهی خود قیام می‌کنم. در عامل اول امام حسین(ع) مدافع است و در مقابل بیعت‌خواهی یزیدیان از خودش دفاع می‌کند. در عامل دوم آن حضرت متعاون است، مردم کوفه او را به همکاری دعوت کرده‌اند جواب مثبت داده است. در عامل سوم امام حسین(ع) مهاجم است، یک رجل انقلابی وثائر است و می‌خواهد انقلاب کند.
وظیفه امام در برابر ماهیت‌های ۳ گانه قیام
هر یک از این عوامل یک نوع تکلیف و وظیفه برای امام حسین(ع) ایجاب می‌کرد. از نظر عامل بیعت امام وظیفه‌ای ندارد جز زیربار بیعت نرفتن و مخالفت. از نظر عامل دعوت‌ مردم کوفه وظیفه امام حسین(ع) این است که به آنها پاسخ مثبت بدهد چرا که باید حجت را بر آنها تمام کند، و تا وقتی آنها سر قولشان هستند، امام پاسخ مثبت داده و به سوی آنها می‌رود، اما اگر نقض قول کردند، امام دیگر وظیفه‌ای ندارد.
اما از نظر عامل امر به معروف و نهی از منکر امام حسین(ع) دیگر مدافع و متعاون نیست بلکه یک مهاجم و انقلابی است. و وظیفه او مبارزه برای تحقق ارزش‌های الهی و جلوگیری از فساد و منکرات فراگیر در جهان اسلام بود.