خوان حکمت (۲۷۷) : قرآن و نهج‌البلاغه، منبع زاد و توشه ابدی ۱۳۹۹/۰۹/۰۱
خوان حکمت
قرآن و نهج‌البلاغه، منبع زاد و توشه ابدی
۱۳۹۹/۰۹/۰۱
وجود مبارک حضرت امیر(ع) درخطبه‌ای بعد از تلاوت آیه:
«أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ»(1) دُرفشانی کرد، برزخ را معنا کرد، قیامت را معنا کرد. ابن‌ابی‌الحدید در شرح این خطبه می‌گوید: این خطبه آنقدر دلپذیر و دلنشین است که من از پنجاه سال قبل تا الان بیش از هزار بار این خطبه را خواندم و هر بار این خطبه را می‌خواندم «إلا و أحدثت عندی روعهًْ و خوفا و عظهًْ»؛ (هر بار که آن را خواندم، بدنم لرزیده (اصلاً عبارات این خطبه کهنه نشده است) و هربار برایم موعظه بوده است). یک مطلب تازه‌ای از آن استفاده کردم. بعد می‌فرماید: این خطبه از آن خطبه‌های بلند علوی است که اگر خطبه‌شناسان و ادیبان و کلام‌شناسان و فصاحت و بلاغت‌شناسان را یک‌جا جمع بکنند و این خطبه را بر آنها بخوانند، آنها می‌فهمند که این خطبه سجده دارد.(2) همان طوری که قرآن سُوری دارد که بعضی از سور، آیاتش سجده دارد، علی‌بن‌ابیطالب(ع) خطبی دارد که بعضی از خطبه‌ها سجده دارد. این را ابن‌ابی‌الحدید معتزلی می‌گوید؛ منتها می‌گوید کارشناسان ادب لازم است.
بیانات علی(ع) و آیات قرآن ، دوروی یک سکه
این را که ما در شرح نهج البلاغهًْ ابن‌ابی‌الحدید دیدیم، به عرض استاد مرحوم علامه طباطبایی رساندیم. عرض کردیم این اغراق نیست؟ ما آنچه شنیدیم ،سجده بر آیات قرآن کریم است، در غیر قرآن سجده نیست! این ابن‌ابی‌الحدید چطور این حرف را می‌زند که این خطبه سجده دارد؟ مرحوم علامه طباطبایی فرمودند: نه این اغراق نیست، این در حقیقت سجده برای آیات قرآن کریم است، زیرا همان آیات قرآن کریم از زبان حضرت امیر به این صورت درآمده است و اگر آن آیات قرآن کریم نبود، حضرت امیر این سخنان را نمی‌توانست بگوید. اینها هر چه دارند از قرآن و از وحی الهی است.
می‌بینید همان آیات قرآن کریم به صورت نهج‌البلاغه جلوه کرده است. خود حضرت امیر وقتی قرآن را معرفی می‌کند، می‌فرماید:«فَتَجَلَّی لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِی كِتَابِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَكُونُوا رَأَوْه» (خداوند سبحان برای مردم در کتابش، قرآن بدون اینکه دیده شود تجلی کرد.)(3)؛ خدا در قرآن برای بندگانش تجلّی کرد، حرف نزد. مردم باید متکلّم را ببینند، نه این صدا را بشنوند.این کاتب است از یک نظر، قرآن کتاب است از یک نظر، این متکلم است از یک نظر، قرآن کلام است از یک نظر، این متجلّی است از یک نظر، قرآن جلوه اوست از یک نظر، تا خواننده قرآن چه کسی باشد! تا مطالعهکننده قرآن‌چه کسی باشد! این بیان لطیف سیدنا الاستاد مرحوم علامه طباطبایی که این اغراق نیست؛ یعنی همان مطالب بلند قرآن کریم است که از زبان مطهّر علی بن ابیطالب درآمده است.
موجود ابدی، عمل ابدی می‌خواهد
بنابراین می‌بینید ما درس‌خوان زیاد داریم؛ اما کمتر کسی به آن عالم ربّانی بودن می‌رسد.(4) اینکه آن‌گونه شاگرد و استاد کم داریم، برای این است که این درس‌هایی که ما می‌خوانیم درس‌های عملیاتی است که چه کار بکنیم و چه کار نکنیم! اما درس‌هایی که مربوط به شناخت جهان است، شناخت انسان است، شناخت روابط بین انسان و جهان است، به ابدیت ما برمی‌گردد، ما چون یک موجود ابدی هستیم، نه یک تاریخ میلیاردی و ده میلیاردی و صد میلیاردی داریم که ما صد میلیارد سال می‌خواهیم زنده باشیم؛ ما یک موجود ابدی هستیم. اگر موجود ابدی هستیم فکر ابد می‌خواهد، عمل ابد می‌خواهد طرح ابد می‌خواهد. این نه در فقه ماست، نه در اصول ماست، نه در بحث‌های دیگر ماست، این در قرآن است و در نهج‌البلاغه. اگر ما با مُردن می‌پوسیدیم مشکلی نبود؛ اما با مُردن از پوست به در می‌آییم و ابدی می‌شویم. اگر ابدی شدیم باید افکار ابدی داشته باشیم، زاد و توشه ابدی داشته باشیم، آنجا هیچ خبری نیست که کسی به داد ما برسد، چیزی به ما بدهد: إِنَّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لا حِسابَ وَ غَداً حِسابٌ وَلا عَمَلَ، امروز روز عمل است و حسابى در كار نیست و فردا روز حساب است و مجالى براى عمل نیست.(5)
بیانات حضرت آیت الله جوادی آملی (دام ظله) در جلسه درس اخلاق؛19 / 11 / 1396 .
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
____________________________
1. تکاثر، 1 .
2. شرح نهج‌البلاغهًْ لابن أبی الحدید، ج11، ص153.
3. نهج‌البلاغهًْ صبحی صالح، خطبه147.
4. همان، حکمت 147
5. همان، خطبه42.