دکتر محمد میری*
مسئله انتخابات و مشارکت در آن را می‌توان از زاویه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داد. حکم فقهی و شرعی مشارکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک نظام مبتنی بر ارزش‌های اسلامی یکی از زوایای مهم این مبحث است که نباید از آن غفلت داشت.
مراجع عظام تقلید بالاخص حضرت امام‌خمینی و مقام معظم رهبری به بر وجوب شرکت در انتخابات در جمهوری اسلامی ایران تصریح و تاکید داشته‌اند. همین چند روز پیش، مقام معظم رهبری در سخنرانی چهاردهم خرداد، ضمن یادآوری برخی فرمایشات حضرت امام در این‌باره بر وجوب مشارکت در انتخابات تأکید دوباره داشته و گناه عدم شرکت در انتخابات را در مواردی، در ردیف گناهان کبیره قرار دادند.
اساساً قاعده «وجوب حفظ نظام و حرمت اخلال در آن» مورد قبول و توافق قاطبه فقها است و بر پایه این قاعده، هر اقدامی که در مسیر حفظ نظام باشد واجب بوده و در مقابل، هر اقدام منجر به تضعیف نظام، حرام خواهد بود. نظام جمهوری اسلامی ایران با ابتناء بر «مردم‌سالاری دینی» بر دو پایه اصلی «امامت» و «امت» استوار است. «امامت» (در اینجا منظور، پیشوایی و راهبری ولایت‌فقیه است) جنبه مشروعیت نظام و «امت» جنبه مقبولیت آن را تأمین می‌کند؛ پس مشارکت فعال در انتخابات چنین نظامی، واجب و به‌معنای حفظ آن و عدم مشارکت در این انتخابات، حرام و به‌معنای تضعیف آن خواهد بود.
خداوند جامعه اسلامی را به همكارى با يكديگر در مسیر نيكوكارى و پرهيزگارى امر کرده و آنها را از همكارى در راه گناهان بازمی‌­دارد: «تَعَاوَنُواْ عَلىَ الْبرِّ وَ التَّقْوَى‏ وَ لَا تَعَاوَنُواْ عَلىَ الْاثْمِ وَ الْعُدْوَانِ» (مائده/ 2). دستور اجتماعی که در این آیه شریفه وجود دارد نیز می‌تواند پشتوانه دیگری برای تبیین ضرورت و وجوب مشارکت همگانی در انتخابات نظام اسلامی باشد. به باور علامه طباطبائی در تفسیرالمیزان اين جمله بيانگر اساس سنت اسلامى است و خداوند در این کریمه قرآنی، جامعه مسلمين را به «نیکی و تقواى اجتماعى» امر می­‌کند و در مقابل، از تعاون بر گناه و عدوان ـ يعنى هر کار نابه‌جایی که زندگی اجتماعی و حقوق حقه مردم و جان و مال و ناموس آنان را مورد تهدید قرار می‌­دهد ـ نهی می­‌کند. (ترجمه تفسير الميزان، ج‏5، ص: 266). وجهِ اجتماعی این آیه از حدیث پیامبر اکرم هم قابل استفاده است، آنجا که فرمودند: اگر امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و تعاون بر برّ و تقوا از جامعه‌­ای حذف شود برکت از آن جامعه رخت برمی‌بندد؛ و درحالی‌که هیچ دادرسی در آسمان و زمین ندارند، افراد ناشایست بر آنان مسلط می‌شوند. (تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏6، ص: 181).
حال که مشارکت در انتخابات واجب است روشن می‌شود که سفارش دیگران به شرکت در انتخابات، از مصادیق «امر به معروف» خواهد بود و طبیعتاً اگر کسی دیگران را از شرکت در انتخابات دلسرد و یا منصرف سازد مرتکب گناه بزرگی شده و در صورت وجود شرایط، نهی او از این منکر، واجب خواهد بود، زیرا او با این کار، در واقع «نهی از معروف و امر به منکر» می‌کند و مطابق کلام خداوند در قرآن مجید چنین کاری از ویژگی‌های منافقان است (توبه/ 67).
از دیگر سؤالات شرعی که در پیرامون انتخابات ممکن است به ذهن آید آن است که: اگر ما با شرکت در انتخابات و رأی دادن به یک نامزد خاص، در راهیابی او به یک سِمَت، مؤثر باشیم، درصورتی‌که وی عمل خلافی را در آن سمت مرتکب شود آیا ما هم در گناه آن شخص سهیم نخواهیم بود؟ راهیابی این سؤال به ذهن، ممکن است برخی ‌اشخاص مؤمن را از مشارکت در انتخابات مردد نماید؛ خصوصا مشاهده برخی رفتارهای خلاف و غیرارزشی از سوی برخی نامزدهایی که در ایام انتخابات خیلی هم ظاهرالصلاح می­‌نمودند این فکر را به ذهن برخی می‌آورد که: «چرا من با شرکت در انتخابات، آخرت خودم را به خاطر دنیای دیگری به باد دهم؟»
برای برطرف نمودن این مشکل باید توجه داشته باشیم که خداوند از هیچ‌کس تکلیفی فراتر از طاقتش نمی‌خواهد؛ وظیفه ما آن است که به اندازه کافی برای یافتن فرد شایسته­‌تر، تحقیق کرده و از افراد آگاه و مطمئن، مشاوره بگیریم. مهم آن است که ما به نامزدی که او را بین خود و خدایمان، اصلح یافته‌­ایم رأی بدهیم و در این صورت، قطعا مأجور خواهیم بود. بنابراین در فرضِ انجامِ پرس‌وجوی لازم و مشورت با‌ اشخاص مطمئن، ما وظیفه الهی خود را کاملاً انجام داده‌­ایم و اگر در آینده نامزد مورد نظر ما در این سمت دچار لغزشی شود مطمئنا مسئولیتی متوجه انتخاب­گرِ وظیفه‌‌شناس و متعهد نخواهد بود. مقام معظم رهبری در پاسخ به استفتایی دراین‌باره چنین مرقوم فرموده‌اند: [شخص رأی‌دهنده] اگر بر طبق موازین شرعی عمل کرده است، مسئول نخواهد بود (khamenei.ir).
_____________________________
* عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی)