راهکار مقابله با بدعت‌ها

(پرسش و پاسخ)

پرسش:بدعت در دین چیست و چه راهکار‌هایی برای مقابله با آن وجود دارد؟

پاسخ:تعریف بدعت
بدعت در لغت به معنی کار نو وبی‌سابقه است. اما در اصطلاح به معنای: ادخال ما لیس من الدین فی الدین» یعنی نسبت دادن چیزی به دین در حالی که واقعا جزء دین و شریعت نیست. بنابراین به هر پدیده جدیدی پس از پیامبر(ص) بدعت گفتن خطا است، بلکه بدعت عملی است که به قصد عبادت و مشروعیت و اطاعت شارع انجام گیرد. به‌طور کلی عملی بدعت تلقی می‌شود که دارای دو ویژگی باشد: 1- اصل و اساسی در شریعت نداشته باشد 2- به عنوان طریق شرعی وانمود گردد.
حرام بودن بدعت در میان فرق اسلامی
تمامی فرق اسلامی به پیروی از قرآن و سنت بدعت را حرام می‌دانند. قرآن کسانی را که بر خدا دروغ می‌بندند و جاهلانه یا آگاهانه به اضلال مردم می‌پردازند و راه خدا را کج و بندگانش را گمراه می‌کنند، از ستمکارترین افراد می‌شمارد. از آنان که دست‌نوشته‌های خود را دین خدا قلمداد می‌کنند، از کسانی که در راه برگرداندن مردم از عقایدشان می‌کوشند، از اهل کتابی که تلاش در بیراهه کشاندن مردم دارند از تفرقه‌افکنان در دین از اختلاف‌پراکنان در مکتب و... نکوهش می‌کند.
ابعاد و گستره بدعت
فقهای شیعه و سنی در ابعاد و گستره بدعت دیدگاه‌های گوناگونی دارند:
1- برخی دامنه بدعت را گسترده و شامل هر پدیده جدیدی پس از رحلت پیامبر(ص) دانسته و آن را حرام می‌دانند.
2- برخی دیگر دامنه آن را گسترده دانسته ولی همه انواع آن را ناشایست قلمداد نمی‌کنند، بلکه بدعت را تقسیم‌ کرده‌اند به بدعت خوب و شایسته و بدعت بد و ناشایسته و استناد آنها روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص)‌ است که می‌فرماید: کسی که سنت نیکویی بنا نهد پاداش آن سنت و ثواب عمل‌کننده به آن تا روز قیامت برای وی در نظر گرفته می‌شود و هر آن کس که عمل ناصوابی را بنا گذارد، پس جزای خود و عمل‌کننده به آن بدعت تا روز قیامت بر گردن وی می‌باشد.(صحیح مسلم، ج2، ص75) اما حق این است که تقسیم بدعت به ممدوح و مذموم نه تنها هیچ مدرک معتبر شرعی ندارد، بلکه مخالف سنت و موارد استعمال آن است. در بسیاری از روایات بدعت در مقابل سنت قرار گرفته است. چگونه ممکن است بدعتی که در مقابل سنت است ممدوح باشد؟ پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: کل بدعهًْ ضلاله و کل ضلالهًْ سبیلها الی النار»(سنن ابن ماجه، ج16، ص1) هر بدعتی گمراهی و هر گمراهی مسیرش به سوی آتش است. این حدیث مفید عموم است و شامل تمام انواع بدعت‌ها می‌شود.
فرق بدعت با نوآوری
بدعت یعنی چیزی را که جزء دین نیست به‌ عنوان دین وارد کنیم و به عنوان دستور شارع مقدس برشماریم. اما گاهی اموری یافت می‌شود که از نظر عرف پسندیده است ولی سندیتی در کتاب و سنت ندارد مانند مراسم سوگواری یا شادمانی در اعیاد اسلامی، یا بنای مسجد باکیفیت خاص گلدسته‌ها و محراب‌ها و... که برای پیشرفت مقاصد و اهداف دینی در نظر گرفته می‌شود.
راهکارهای مقابله با بدعت‌ها
1- بدعت در واقع دین‌سازی، دین‌فروشی و استحمار مردم از جمله جریان‌های خطرناک در طول تاریخ بوده که از ناحیه دانشمندان فاسد و عالمان متهتک و بی‌عمل جامعه را تهدید می‌کند. به همین دلیل مردم باید مواظب قلم‌ها، کتاب‌ها، مقالات انحرافی، تحریف‌گر و بدعت‌گزار باشند و به هر عالمی اعتماد نکنند. چراکه درست است هر انحرافی که در طول تاریخ در اثر بدعتی به‌وجود آید گناهش به گردن بدعت‌گزار است اما باید بدانیم که هرکس از آن بدعت پیروی کند نیز گناهکار محسوب شده و شایسته عقوبت است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: اگر کسی بدعت‌گزار را مورد احترام قرار دهد به نابودی اسلام کمک کرده است.(کنزالعمال، ج1، ص219)
2- راهکارهایی دیگر که در روایات برای مقابله با بدعت‌ها و بدعت‌گزاران روی آن تاکید شده است عبارتند از: احترام نگذاشتن مسلمانان به بدعت‌گزاران، سخن گفتن و افشاگری علیه آنان و تلاش و مبارزه عملی با آنان، پرهیز از مجالست و مصاحبت با آنان، و عدم هرگونه مساعدت و یاری رساندن به بدعت‌گزاران و...
3- لزوم پرهیز از اعمالی که نسبت آنها به دین شبه‌ناک و قابل خدشه است و مستندات قوی و موثق ندارد، و یا برای آنها قول معارض در آموزه‌های وحیانی اسلام وجود دارد!