صبح روز 14 مرداد 1360، در خیابان سی‌متری نارمک، یک گروه تروریست، به سید حسن آیت (نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی) در حالی که بر اتومبیل پیکان خود در مقابل منزلش سوار می‌شد، حمله کرده و با سلاح‌های اتوماتیک ژ-3 و یوزی، بیش از 60 تیر به سمت او شلیک کردند.
این سنگین‌ترین ترور فردی در میان مجموعه ترورهایی بود که در طی آن سال‌ها انجام گرفت. شلیک بیش از 60 گلوله و بعد از آن، به سرقت بردن پوشه حاوی اسنادی که آن روز قرار بود شهید آیت در مجلس درباره آنها صحبت کند، در هیچ یک از عملیات تروریستی آن روزها سابقه نداشت.
سید حسن آیت در حالی اینچنین به شهادت می‌رسید که به جز نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی، هیچ سمت و مقام دیگری برعهده نداشت و از این جهت هم ترور وی در میان سایر عملیات مشابه بی‌سابقه بود.
به راستی چرا از دکتر سید حسن آیت چنین کینه و خشمی داشتند که با آن وضعیت تکان‌دهنده و با اعمال حداکثر ظرفیت نظامی موجودشان، او را به خاک و خون کشیدند؟ (با 3 اسلحه خودکار یاد شده تقریبا حدود 60 گلوله خشاب پر در اختیار داشتند که همه این گلوله‌ها را به سوی شهید آیت شلیک کردند).
بنا بر اسناد و همچنین گفته‌ها و نوشته‌های دوستان و نزدیکان شهید آیت، او از هوش و استعداد بالایی برخوردار بود و گنجینه بزرگ و عمیقی از اطلاعات تاریخی و افراد و شخصیت‌ها و فراز و نشیب‌های تاریخ این سرزمین را در حافظه داشت.
او را دارای کلکسیونی از مدارک عالی تحصیلی دانشگاهی و حوزوی به شمار می‌آوردند. شهید آیت با دانشسرای عالی و رشته ادبیات فارسی شروع کرد، پس از اخذ مدرک لیسانس، دوره فوق لیسانس جامعه‌شناسی را در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گذراند. سپس به دانشکده حقوق همان دانشگاه رفت و از آنجا هم فارغ‌التحصیل شد.
بعد از آن رشته روزنامه‌نگاری را هم خواند و در همین بین، در حوزه هم دروس حوزوی را فراگرفت تا حدی که به تدریس در حوزه و دانشگاه مشغول شد. مدرسه عالی قضائی قم، مدرسه عالی لاهیجان، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه ملی (شهید بهشتی امروز)، مدرسه عالی اراك و... از جمله مراکز آکادمیکی بودند که آیت در آنها به تدریس علوم حوزوی، حقوق، جامعه‌شناسی و ادبیات پرداخت. به همین دلیل او به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی و عربی نیز مسلط شد.
همین هوش و استعداد بالا باعث شد، در میان همه اعضای شناخته شده و روحانی حزب جمهوری اسلامی (که تقریبا اغلب شخصیت‌های مهم انقلاب را شامل می‌شدند) شهید آیت به عنوان دبیر سیاسی حزب برگزیده شود.
دبیری سیاسی شهید آیت برای حزب جمهوری اسلامی، از همان آغاز حساسیت برخی از اعضای این حزب مانند میرحسین موسوی را برانگیخت. چرا که آیت با معلومات و شفاف بود و بی‌محابا از انقلاب و امام و اصول انقلاب و به خصوص ولایت‌فقیه دفاع می‌کرد و علیه ملی‌گراها و لیبرال‌ها موضع جدی و صریح داشت.
میر سعید نقی‌زاده سهی، عضو واحد دانشجویی حزب جمهوری اسلامی و قائم ‌مقام مدیر مسئول نشریه کارگری حزب (صالحان سازنده) که از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با شهید آیت ارتباط داشت، در این باره گفته است:
«شهید آیت، بارها در جلسات حزب، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد را التقاطی معرفی می‌کرد. ایشان، جبهه ملی،‌ نهضت آزادی و سازمان مجاهدین خلق را حلقه‌های پی‌در‌پی یک زنجیر می‌دانست. تشکیلاتی مثل جاما و جنبش مسلمانان مبارز را هم که حبیب‌الله پیمان رئیس‌ آن بود، در چهارچوب این جریان ارزیابی می‌کرد. میرحسین موسوی و همسرش قبل از انقلاب اسلامی، عضو جنبش مسلمانان مبارز بودند. شهید آیت این دو نفر را کماکان شیفته این جریان و سلسله می‌دانست... شهید آیت معتقد بود که استعمار در برابر مبارزان اصیل، مبارزان قلابی و بدلی به وجود می‌آورد. ایشان صراحتا میرحسین را یک انقلابی قلابی می‌دانست...»1
تسلط همزمان شهید آیت بر حقوق (که مدرک دانشگاهی‌اش را داشت) و فقه اسلامی (به دلیل تحصیلات حوزوی) باعث شد تا در گنجاندن اصل ولایت فقیه در پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی نقش مهمی را ایفا نماید. او در واقع همه کتاب «ولایت فقیه» امام و کتب دیگر فقهی در این باره را با یک نگاه حقوقی به صورت اصل پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درآورد.
شهید آیت از بانیان انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها بود و سخنان امام درباره نفوذ فرهنگ غرب و گروه‌های التقاطی و مارکسیستی در دانشگاه‌ها را خوب درک می‌کرد، چون سالیان سال در این مراکز آکادمیک درس خوانده و تدریس کرده بود.
ایستادگی شهید آیت در برابر فتنه بنی‌‌صدر، از دیگر نقاط مهم زندگی سیاسی او در سال‌های پس از انقلاب بود. آیت و بنی‌صدر در مقطعی از تحصیلات دانشگاهی، هم دوره بودند و لذا شهید آیت از دیرباز، با شخصیت فکری بنی‌صدر آشنا بود، ولی اوج پیش‌بینی سیاسی او در مورد بنی‌صدر و گوشزد انحرافات فکری او به خرداد 1359 و افشاگری معروفی می‌رسد که تحت عنوان «نوار آیت» توسط منافقین و دفتر بنی‌صدر انتشار یافت.
آیت در شرایطی به افشای بنی‌صدر پرداخت و اهداف و نیات وی در ضدیت با خط امام و انقلاب را برملا ساخت که این نخستین رئیس‌جمهوری ایران مورد وثوق اغلب محافل انقلابی و خط امامی بود. از همین روی افشاگری شهید آیت نسبت به توطئه‌های بنی صدر، از سوی منافقین و نشریات حامی بنی‌صدر «کودتای آیت» لقب گرفت.
آیت در بخشی از آن افشاگری‌ها گفته بود:
«... [بنی‌صدر و التقاطیون] خط امام نیستند و اینها جدا هستند و شما نمی‌توانید با اینها یکسان عمل کنید....الان هم عموم مردم هنوز دقیقاً در جریان نیستند که کی به کی است. فکر می‌کنند بنی‌صدر و بهشتی همه در یک جریان هستند؛ گرچه حالا کم‌کم دارند می‌فهمند.... تبلیغ بکنید که مجاهدین و بنی‌صدر با هم هستند... و به مردم بگویید که اینها با هم هستند و تا حدی که می‌شود اعتراض مردم را [به این روابط با گروه‌های منحرف] برانگیزید... خط امام و خط بنی‌صدر دوتاست و بنی‌صدر نمی‌خواهد بگذارد که مردم بفهمند این خط دوتاست... به نحوی این باید تبلیغ بشود غیرمستقیم که تمام مردم تشخیص بدهند. تمام مردم باید بفهمند که اگر بنی صدر باشد، اصلاً این انقلاب از بین می‌رود.»2
طرفه آنکه حدود یک سال بعد از افشاگری‌های آیت، بنی‌صدر در مجلس شورای اسلامی به همان اتهاماتی که شهید آیت یک سال قبل مطرح ساخته بود، کفایت سیاسی‌اش برای ریاست جمهوری از سوی نمایندگان مردم رد شد. آنچه آیت در خرداد 1359 گفت و افشا نمود، در اواخر همان سال وقتی بنی‌صدر آن روی خصمانه خود را، ابتدا علیه نیروهای شاخص خط امام و سپس اساس انقلاب نشان داد، به واقعیت پیوست و همچنان‌که شهید آیت گفته بود بنی‌صدر در مقابله با انقلاب و نظام اسلامی همراه و همگام منافقین شد.
اما بعد از رو شدن دست بنی‌صدر و فرارش به همراه سر کرده منافقین، شهید آیت به مقابله با آنچه بقایای بنی‌صدر و لیبرال‌ها می‌خواند، رفت و پیشاپیش همه با حضور میرحسین موسوی در رده‌های بالای حزب و سردبیری روزنامه جمهوری اسلامی و سپس انتخاب وی برای پست وزارت امورخارجه مخالفت نمود.
در روز 7 تیرماه 1360، دو جلسه در حزب جمهوری اسلامی برقرار شد، در جلسه اول که قبل از نماز مغرب و عشا بود، شهید آیت نیز حضور داشت و به مخالفت با نامزدی میرحسین موسوی برای وزارت امور خارجه برخاست.3 اما جلسه بعد از نماز و در شامگاه 7 تیرماه 1360 به فاجعه انفجار دفتر حزب و شهادت آیت‌الله بهشتی و یارانش انجامید.
چهل روز بعد، وقتی مجددا نامزدی میرحسین موسوی برای پست وزارت امورخارجه در دولت جدید، مطرح شد و قرار بود در مجلس، جلسه رای اعتماد به وی برگزار شود، باز هم شهید آیت می‌رفت تا مخالفت جدی خود را اعلام کند. این بار گویا مدارک مهمی آماده کرده بود، مدارک و اسنادی که بسیاری از پشت‌پرده‌ها را برملا می‌ساخت.
با چنین کارنامه فعال و مستدامی علیه ضدانقلابیون و لیبرال‌ها و نفوذی‌ها، دیگر جای این سؤال باقی نمی‌ماند که چرا یک نماینده مجلس را ترور کرده و به شهادت رساندند، آن هم این‌چنین وحشیانه و خشماگین و کینه‌جویانه.
گفت آن یار کزو گشت سرِ دار بلند..... جرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد
شهید آیت با آن مدارک و اسناد راهی مجلس و جلسه یاد شده گردید اما دیگر به وی مهلت بیش از این ندادند و او را در جلوی منزلش به رگبار گلوله بستند و عجیب آنکه آن پوشه اسناد را نیز با خود بردند و هرگز اثری از آن بدست نیامد!
مجاهدین خلق (منافقین) مسئولیت این ترور را برعهده نگرفتند. برخی از دوستان و همچنین یاران شهید آیت نیز این ترور را کار منافقین ندانستند، چون با سبک و سیاق ترورهای آنها نمی‌خواند. سید محمود کاشانی براین باور است که منافقین نمی‌خواستند آیت را ترور کنند، چون آیت خود به عنوان اپوزیسیون و مخالف برخی اعضای دولت جدید به مجلس می‌رفت و منافقین هم به عنوان اپوزیسیون، یک اپوزیسیون دیگر ولو با اختلاف سلیقه و باور و اعتقادات، ترور نمی‌کردند.4
برخی دیگر از دوستان آیت نیز ترور او را کار فراماسون‌ها دانسته و براین باورند که گویا میرحسین موسوی براساس اسنادی که شهید آیت بدست آورده بود، عضو تشکیلات فراماسونری بوده و خود فراماسون‌ها هم برای افشا نشدن وی، آیت را به شهادت رسانده و اسناد یاد شده را به سرقت بردند.5
اما با دستگیری مهران اصدقی (از فرماندهان ارشد تیم‌های ویژه منافقین)، اسامی تیم ترور شهید آیت نیز فاش شد که یکی از آنها، رضا زندی (برادر خسرو زندی از عناصر عملیات موسوم به مهندسی و شکنجه پاسداران کمیته) بود. رضا زندی بعدا دستگیر شد، به جرم خود اعتراف نموده و به مجازات رسید.6
جواد خردیار، یکی از محافظین اصلی شهید آیت (که روز ترور در مرخصی بود)، اظهار داشته در سال 1386، یکی از سازمان‌های امنیتی به او اطلاع داد فردی در مرز دستگیر شده و اعتراف کرده از اعضای تیم ترور شهید آیت بوده است.7
________________________
1- مردی که می‌دید- پرونده‌ای درمورد شهید آیت– هابلیان– پایگاه خبری تحلیلی مطالعاتی تروریسم
2- متن کامل نوار آیت 3- فیلم مستند اسرار آیت- جواد موگویی 4- فیلم مستند اسرار آیت 5- همان
6- عملیات مهندسی- محمد حسن روزی طلب- مرکز اسناد انقلاب اسلامی- صفحات 205 و 206- چاپ دوم - 1397 7- شهید آیت- مجله شاهد یاران - شماره‌های 76و 75- بهمن و اسفند 1390