فلسفه عزاداری امام حسین(ع) و شکل‌های آن

(پرسش و پاسخ)

پرسش:به چه دلیل عزاداری برای امام حسین(ع) در مقایسه با سایر ائمه(ع) تا این حد روی آن تاکید شده و شکل آن تا چه حد پشتوانه عقلی و نقلی دارد؟

پاسخ:بدون تردید نحوه شهادت امام حسین(ع) و تاثیرگذاری آن در مقایسه با سایر ائمه(ع) بسیار تفاوت دارد. زیرا این شهادت در زمانی اتفاق افتاد که کیان و حیات اسلام به خطر افتاده بود و با این شهادت در واقع بقای اسلام تضمین شد، و اسلام روح و حیات تازه‌ای در کالبدش دمیده شد. «الاسلام نبوی الحدوث و حسینی البقاء».
فلسفه عزاداری امام حسین(ع)
مسئله گریه و عزاداری بر حضرت سیدالشهداء از افضل قربات است و دلایل سازنده و تربیتی فراوان و متعددی دارد که در اینجا به نحو اجمال مطرح می‌گردد:
1- توجه به هدف قیام امام حسین(ع) که همانا احیای ارزش‌های دینی و جلوگیری از انحراف بود.
2- زنده نگهداشتن یاد و تاریخ پرشکوه نهضت حسینی
3- الهام‌بخشی روح جهاد و ظلم‌ستیزی در میان مردم
4- برقراری پیوند عاطفی میان امت و الگوهای راستین
5- اقامه مجالس دینی در سطح وسیع و آشنا ساختن توده‌های مردم با معارف دینی
6- پالایش روح و تزکیه نفس و تقویت اخلاق اسلامی
7- اعلام وفاداری نسبت به مظلوم و مخالفت با ظلم و ظالمین
8- ...
اصل و شکل عزاداری
اما اصل عزاداری و سوگواری از خود اهل‌بیت(ع) شروع می‌شود، ولی چگونگی آن تا حدود زیادی با شیوه‌های قومی و ملی جوامع عجین شده است، و این آمیزش تا زمانی که مشتمل برخلاف عقل و شرع نباشد اشکالی ندارد. اما صورت و شکل عزاداری‌ها به شکل خاص و معین مثلا در قالب سینه‌زنی و زنجیرزنی و... به‌طور مستقیم ریشه نقلی و روایی ندارد، و گویا صورت و شکل عزاداری و برپایی مراسم به خود مردم واگذار شده است، تا با انطباق اصول کلی دین و راهنمایی ائمه اطهار(ع) و بزرگان دین با عرف محلی، تکریم و تجلیل شایسته از ائمه معصومین(ع) بجا آورند. شکل راه افتادن دسته‌های سینه‌زنی از زمان ال‌بویه در میان شیعیان رایج گردید. در عصر صفوی نیز دسته‌های سینه‌زنی همراه با خواندن اشعار با آهنگ یکنواخت که در سوگ امام حسین(ع) سروده شده بود در کوچه‌ها و خیابان‌ها می‌گشتند در این عصر برای افزایش هیجان مردم و هرچه باشکوه‌تر برگزار شدن دسته‌های عزاداری، نواختن طبل و کوبیدن سنج معمول گردید و ادوات جنگی که در میدان رزم کاربرد داشت به این‌گونه مجالس راه یافت. شیپورزنی، علم‌گردانی، حرکت دادن کتل و... مورد استفاده سوگواران قرار گرفت.
عزاداری ائمه(ع)
داستان گریه و عزاداری پس از شهادت امام حسین(ع) از سوی امامان داستان دامنه‌داری است که در اینجا به نحو اجمال به اهم آنها اشاره می‌کنیم:
1- امام سجاد(ع) که خود در کربلا شاهد مصائب دردناک حسین(ع) و یاران فداکار او بود و 23 سال داشت، پس از آن واقعه سوزناک تا زمانی که در قید حیات بودند یعنی مدت 34 سال طبق برخی روایات برای پدر و عزیزان خویش گریه و سوگواری می‌کردند. (بحارالانوار، ج 46، ص 108)
2- امام صادق(ع) به ابوهارون مکفوف دستور می‌دهد مرثیه بسراید و آنگاه که وی مرثیه خود را می‌خواند مشاهده می‌کند امام سخت گریه می‌کند و متوجه می‌شود از صدای گریه امام صادق(ع) زنانی که پشت پرده حضور داشتند صدای خود را به گریه و شیون بلند کردند(کامل‌الزیارات، ابن قولویه)
3- امام رضا(ع) دعبل خزایی شاعر را در ایام سوگواری امام حسین(ع) به حضور می‌پذیرد و به او به عنوان یاری‌دهنده اهل بیت(ع) خوشامد می‌گوید و از وی می‌خواهد در روزهای غم و اندوه اهل بیت(ع) یعنی عاشورا در مورد مصائب جد خویش اباعبدالله(ع) مرثیه بسراید.(بحارالانوار، ج 45، ص 257)