عوامل شکست نهضت کوفه(6)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:با توجه به اینکه مردم کوفه به امام حسین(ع) نامه نوشتند و آن حضرت را برای تشکیل حکومت اسلامی به کوفه دعوت کردند و حتی با نماینده امام حسین(ع) «مسلم‌ابن عقیل» بیعت کردند، اما ناگهان نظرشان به کلی تغییر کرد و ابتدا از مسلم دوری کردند تا در تنهایی به شهادت رسید و سپس رویاروی امام حسین(ع) در کربلا ایستادند و آن حضرت را به شهادت رساندند! چه عوامل و علل و اسبابی موجبات این دگردیسی ماهوی را فراهم آورد و چگونه این افراد به سرعت رنگ عوض کردند؟

پاسخ:در پنج بخش قبلی پاسخ به این سؤال از منظر جامعه‌شناسی و روانشناسی و نظام و ساختار اداری و اقتصادی به جامعه کوفه پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
مهم‌ترین عوامل شکست نهضت کوفه
1- عدم تشکل و ضعف امکانات اقتصادی هواداران امام حسین(ع)
هواداران امام حسین(ع) به جهت روحیه نظام ناپذیری خود، تشکل خاصی نداشتند. از طرفی به دلیل حاکمیت نظام قبیله‌ای در کوفه، تابع رئیس قبیله بودند. از این رو در صورت کناره‌گیری رئیس قبیله یا دستگیری و یا خیانت او، مردم نمی‌توانستند تصمیم‌گیری کنند. افزون بر عدم تشکل هواداران امام حسین(ع) ضعف امکانات مالی و تجهیزات نظامی آنان نیز در شکست نهضت کوفه بی‌تأثیر نبود.
2- تشکل اداری و قدرت اقتصادی دشمنان امام حسین(ع)
در مقابل حامیان امام حسین(ع)، دشمنان آن حضرت و طرفداران حاکمیت اموی،‌در قالب نظام اداری کوفه، دارای تشکل بودند، و امکانات اقتصادی و تجهیزات نظامی این شهر را در دست داشتند، هر چند برای مقابله با مسلم با دو مشکل اساسی، روبرو بودند: یکی ضعف مدیریت «نعمان ابن بشیر» و دیگری جو عمومی هواداری مردم از امام حسین(ع) که با آمدن ابن زیاد هر دو مشکل حل شد.
3- استفاده از روش تهدید و تطمیع
«ابن زیاد» برای در هم شکستن فضای سیاسی اجتماعی کوفه که به شدت تحت تأثیر فعالیت هواداران امام حسین(ع) بود، کار خود را با تهدید و تطمیع مردم آغاز کرد. او در نخستین سخنرانی خود پس از ورود به شهر کوفه گفت: امیر مؤمنان(یزید) مرا بر شهر گمارده و فیئتان (سرمایه‌ها و اموالی که بدون جنگ به دست می‌آید) را تقسیم کرده و دستور داده به ستمدیدگان شما خدمت کنم و به گوش به فرمان‌ها و مطیعان شما احسان نمایم و بر نافرمانان و مشکوک‌ها سخت بگیرم. من در به انجام رساندن فرمان او، تا پایان خواهم ایستاد و نسبت به فرمانبران شما همانند پدری مهربانم و بر مخالفان همانند زهر کشنده‌ام. پس هر کسی تنها برای حفظ خود بکوشد (تاریخ طبری، ج 5، ص 358)
4- تطمیع سران قبایل
اقدام دیگر ابن زیاد برای سرکوب نهضت کوفه، دادن رشوه‌های کلان به سران قبایل و اشراف کوفه بود. این اقدام با توجه به نظام قبیله‌ای کوفه، برای خاموش کردن آتش انقلاب و نهضت کوفه فوق‌العاده مؤثر بود.
5- بازداشت رهبران نهضت کوفه
یکی دیگر از اقدامات ابن زیاد، بازداشت موقت جمعی از بزرگان و رهبران حامی امام حسین(ع) بود. مانند مختار ثقفی که تا شهادت امام حسین(ع) در زندان بود. از طرفی در کنار این بازداشت‌ها عقب‌نشینی «سلیمان ابن صرد خزاعی» کافی بود که نهضت کوفه را با مشکل جدی بلکه با شکست مواجه سازد.
6- اعمال خشونت و کشتار
سیاست خشونت و کشتار یکی دیگر از ابزارهای «ابن زیاد» برای سرکوب نهضت کوفه بود، که نمونه بارز آن «هانی ابن عروه» یکی از سران هوادار امام حسین(ع) بود که توسط ابن زیاد دستگیر شد و پس از آزار و شکنجه فراوان به شهادت رسید.
7- استفاده ابزاری از چهره‌های پرنفوذ مذهبی و اجتماعی
در کنار سایر عوامل سرکوب نهضت مردم کوفه، یکی از خطرناک‌ترین سیاستهای ابن زیاد سوء استفاده از چهره‌های مذهبی و مورد اعتماد مردم مانند «شریح قاضی» بود که در مجموع ابن زیاد با به کارگیری سیاست زر و زور و تزویر شعله‌های انقلاب کوفه را در نطفه خفه کرد. مسلم را به شهادت رساند و فضای سیاسی و اجتماعی کوفه را چنان دگرگون ساخت که از مردم کوفه،‌سپاهی انبوه به کربلا فرستاد و حادثه خونین و غمبار عاشورا را پدید آورد!