آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور- 29 شهریور- در دیدار جمعی از فرزندان و خانواده شهدا گفت:«در فاصله کوتاه سپری شده از دولت سیزدهم اتفاق خاصی نیفتاده که باعث افزایش واردات واکسن و یا پذیرش عضویت کشورمان در سازمان شانگهای بشود، الا اینکه کشورهای همسایه و دوست ما دیدند که دیگر توجه ما صرفاً به غرب نیست و ارتباط با همسایگان و کشورهای منطقه اولویت سیاست خارجی ایران شده است».
رئیس‌جمهور افزود: «متأسفانه شاهد بودیم که بعضی‌ها واردات واکسن یا حتی پیوستن کشور به سازمان شانگهای را متوقف بر پذیرش FATF کرده بودند و حتی در جلسات رسمی ‌نیز بر موضع خود پافشاری می‌کردند».
رکوردزنی در واکسیناسیون و عضویت دائم در شانگهای دو نمونه از نتایج تغییر ریل دیپلماسی ایران در دولت سیزدهم است.
در روزهای گذشته «انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» درباره نتایج عضویت ایران در پیمان همکاری‌های شانگهای نوشت:«این عضویت می‌تواند تا حد زیادی تلاش‌های کشورهای غربی جهت منزوی‌سازی ایران را تضعیف کند و زمینه را برای توسعه هرچه بیشترِ روابط تهران با چین، روسیه، و دیگر دولت‌های منطقه آسیای میانه هموار سازد».
خسارت محض نتیجه اعتماد به «کدخدا»!
ما در دولت سیزدهم شاهد تغییر ریل دیپلماسی ایران هستیم. متأسفانه در دولت سابق به جهت قصور و تقصیرها در سیاست خارجی، کشور و مردم دچار خسارت‌های فراوانی شدند.
مقامات ارشد دولت سابق، آمریکا را کدخدا نامیده و امضای وزیر خارجه این کشور را تضمین قلمداد کرده و مدعی بودند که اروپا پشتیبان ایران است. اما کاخ سفید در کنار انگلیس، آلمان و فرانسه بیش از پیش ثابت کردند که حاضر به کنارگذاشتن اقدامات خصمانه و گستاخانه خود علیه مردم ایران نیستند.
برجام از اولین روز اجرا- دی 94- در دولت اوبامای مؤدب! و باهوش! به‌صورت فاحش نقض شد. نقض فاحش برجام در دولت ‌ترامپ نیز ادامه یافت و در نهایت آمریکا از برجام خارج شد. نکته قابل توجه اینجاست که اقدامات ضدایرانی دولت ‌ترامپ، عیناً در دولت جو بایدن نیز ادامه یافت.
در دولت سابق، هیچ‌گاه واکنش متقابل و قاطعانه‌ای از جانب دولت و به‌خصوص وزارت خارجه در مقابله با عهدشکنی طرف غربی اتخاذ نمی‌شد. در سال‌های گذشته اروپایی‌ها همزمان با وعده‌های سرِخرمنِ برجامی- از جمله اس‌پی‌وی، اینستکس و...- درباره توان موشکی و قدرت منطقه‌ای ایران با آمریکا همصدا شده و بیانیه‌ها و اظهارات گستاخانه‌ای را منتشر می‌کردند.
طرف آمریکایی و اروپایی با توجه به رفتار برجامی دولت روحانی- مطمئن بودند که این دولت به هیچ عنوان کوچک‌ترین واکنشی به عهدشکنی‌ها نشان نمی‌دهد.
همچنین ادعاهایی از جمله «خزانه خالی است»! و «آمریکا می‌تواند با یک بمب تمام سیستم دفاعی ما را نابود کند»! و موارد مشابه متعدد دیگر، پالس ضعف و حقارت به طرف غربی ارسال کرد و آمریکا و اروپا را در تشدید فشار و گستاخی علیه ایران، تشویق و ‌ترغیب کرد.
به‌کارگیری دیپلماسی انفعالی در دولت قبل و اعتماد بلاوجه به آمریکا و اروپا خسارت‌های هنگفتی به کشور تحمیل کرد. خسارت محض برجام تنها یکی از نتایج این رویکرد مخرب است.
فشل بودن دیپلماسی با ادعای تنش‌زدایی
در دولت روحانی، ایران بیش از ۶ ماه در چین و ۸ ماه در هند- دو عضو مهم سازمان شانگهای- حتی سفیر هم نداشت. این اقدام تأمل‌برانگیز، اعتراض کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه بین‌الملل را در پی داشت.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق در بخشی از آخرین گزارش برجامی - تیر ۱۴۰۰- اعتراف کرد: «با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود رنجاندیم. اتفاقی که اگر نمی‌افتاد نه دوستان دوران سختی رهایمان می‌کردند و نه با فشار حداکثری ‌‌ترامپ مواجه می‌شدیم».
روزنامه شرق چندی پیش با اعتراف به کارنامه غیرقابل دولت روحانی در حوزه سیاست خارجی در مطلبی به قلم یک دیپلمات سابق نوشته بود: «دولت روحانی روابط دوجانبه با کشورها و به‌خصوص همسایگان را آگاهانه‌ یا به‌دلیل سابقه طولانی کار در عرصه روابط بین‌الملل تعطیل کرد و به تعبیر مخالفانش سیاست خارجی کشور را به زلف برجام گره زد... و از دو ابراولویت اقتصادی و همسایگان  سخن گفت که در عرصه عمل به اندازه سر سوزنی اجرایی نشد».
همان‌طور که این روزنامه زنجیره‌ای اعتراف کرده است، متأسفانه دولت سابق در دو حوزه دیپلماسی اقتصادی و رابطه با همسایگان به هیچ عنوان نتوانست کارنامه قابل قبولی ارائه دهد.
پایان رویکرد معطلی در برابر غرب
بنابر مستندات موجود، آغاز به کار دولت سیزدهم در حقیقت نقطه پایان رویکرد معطلی در برابر غرب بود.
آیت‌الله رئیسی هفته گذشته به تاجیکستان سفرکرده و با مقامات سازمان همکاری‌های شانگهای جلسات مثبتی را برگزار کرد. کارشناسان معتقدند که عدم حضور رئیس‌جمهور کشورمان در نشست سازمان ملل در نیویورک و حضور در سطح وزیر خارجه، پیام روشنی برای طرف غربی داشته و نگاه استراتژیک ایران به رابطه با آمریکایی‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد.
بر اساس اخبار منتشر شده، حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در نشست عمومی سازمان ملل با بیش از ۴۰ تن از وزرا و سران کشورهای مختلف رایزنی دیپلماتیک دوجانبه خواهد داشت. نکته قابل توجه اینجاست که سخنگوی وزارت خارجه در همان ابتدا آب پاکی برگزاری جلسه مشترک را روی دست آمریکایی‌ها ریخته و اعلام کرد که وزیر هیچ برنامه‌ای برای دیدار با وزیر خارجه آمریکا ندارد.
به گزارش مشرق، امیرعبداللهیان پیش از سفر به آمریکا در حساب توییتر خود نوشت: «برای شرکت در هفتادوششمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به مدت ۴ روز در نیویورک خواهم بود» وزیر خارجه در ادامه توضیح داده است که دیدارهای جداگانه‌ای با دبیرکل و رئیس مجمع عمومی سازمان ملل، جوزپ بورل مسئول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دیدار دوجانبه و مجزایی با وزرای خارجه فرانسه و انگلیس در برنامه کاری‌اش دارد.
نقش بر آب شدن نقشه زیاده‌خواهانه غرب
بیان برنامه دیپلماتیک نماینده ایران در نشست سازمان ملل به مذاق غربی‌ها خوش نیامده است. ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه؛ به وبگاه شبکه «الجزیره» گفته است که زمان برای ایران به‌سرعت در حال گذر است و آماده برگزاری نشست مشترک برجامی در نیویورک هستیم.
دیدارهای امیرعبداللهیان با وزرای خارجه ۴+۱ دوجانبه است و درباره برجام هم ‌صحبت خواهد شد. اما درباره برجام «نشست مشترکی» در دستور کار نیست. موضع محکم ایران در عدم برگزاری نشست مشترک باعث شد طرف غربی عقب‌نشینی کند؛ ساعتی قبل جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد، وزیران بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و ایران در حاشیه مجمع عمومی نشست هسته‌ای نخواهند داشت.
دولت‌های غربی امیدوار بودند تا با برگزاری نشست مشترک بتوانند با ایران به «توافق حداقلی» برسند. کشورهای اروپایی که تا پیش از انتخاب بایدن در هم‌دستی با ‌ترامپ برجام را به‌صورت کامل کنار گذاشته و حتی حاضر نبودند یک بشکه نفت از ایران بخرند؛ بار دیگر در صف حامیان توافق هسته‌ای با ایران قرارگرفته و برای ادامه مذاکرات خط‌ونشان می‌کشند.
ولیکن دولت سیزدهم با تغییر ریل دیپلماسی و تغییر رویکرد سیاست خارجی از دیپلماسی انفعالی به دیپلماسی مقتدرانه، با ایجاد تحول در حوزه دیپلماتیک، کشورهای غربی را وادار کرده که برای بازگشت ایران به میز وین در موضع ضعف قرار بگیرند.
متأسفانه اصرار دولت روحانی در برقراری ارتباط یک‌طرفه با آمریکایی‌ها و کنار گذاشتن سیاست توازن در ارتباط با شرق و غرب باعث شد که دولت به‌صورت کامل قفل‌شده و همه‌چیز متصل به معجزه «برجام» شود.
آیت‌الله رئیسی در روزهای گذشته در دیدار با قاسم توقایف رئیس‌جمهور قزاقستان در دوشنبه گفته بود که ایران مذاکره را برای مذاکره نمی‌خواهد و به ما دنبال مذاکراتی هستیم که به حل مسئله و رسیدن به نتیجه منجر شود. این سخنان در راستای حکم کلی نظام در برداشته شدن سریع تحریم‌ها قابل تفسیر است.
پرهیز از شرطی‌سازی اقتصاد
آیت‌الله رئیسی در بخشی از اظهارات خود در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری سیزدهم گفته بود: «ما حتماً به‌دنبال رفع تحریم‌های ظالمانه خواهیم بود اما حتماً سفره مردم و اقتصاد را شرطی نخواهیم کرد».
رئیس‌جمهور همچنین- 31 خرداد - در نشست خبری گفت: «دنیا باید بداند که سیاست خارجی دولت ما از برجام شروع نمی‌شود، به برجام هم محدود نخواهد شد».
یکی از فعالین رسانه‌ای چندی پیش با‌ اشاره به لزوم پرهیز از شرطی‌سازی اقتصاد در دولت سیزدهم نوشته بود: «اگر دولت رئیسی موفق شود که بهبود اقتصاد و معیشت مردم را از طریق دیگری غیراز مذاکره و برجام ارتقا بدهد، سیاست هشت ساله غربگرایان داخلی در گروگانگیری افکار عمومی نه تنها پایان می‌پذیرد بلکه یکی از آخرین راهبردها و‌ترکش‌های جریان سلطه جهانی در مواجهه با ایران یعنی گره زدن ارتقای معیشت مردم به سیاست‌های راهبردی نظام به‌خصوص در نوع مواجهه انقلاب اسلامی با جریان استکباری در دنیا شکست سنگینی خواهد خورد».
آیت‌الله رئیسی در اولین نشست خبری با اهالی رسانه در پاسخ به خبرنگار شبکه «راپتلی» روسیه که پرسیده بود «در صورت لغو و برداشته شدن تحریم‌ها شما حاضر به ملاقات دونفره با رئیس‌جمهور آمریکا هستید؟» گفته بود: «خیر».
این کوتاه‌ترین پاسخ رئیسی به سؤالات خبرنگاران در این نشست خبری بود. کارشناسان معتقدند که با توجه به اینکه رئیس‌جمهور همه سؤالات را به تفصیل پاسخ می‌داد، پاسخ کوتاه و حساب شده وی به خبرنگار راپتلی نشان‌دهنده جهت سیاست خارجی دولت سیزدهم در چهار سال آینده خواهد بود.
در مجموع، تغییر ریل دیپلماسی ایران در دولت سیزدهم، در عین حال که برکات فراوانی برای کشور دارد، نگرانی را برای غرب در پی خواهد داشت.