منشأ بردگی و دیدگاه اسلام(1)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:به طور کلی برای بردگی چه دلایلی ذکر کرده‌اند و آیا آموزه‌های وحیانی اسلام این دلایل و منشأ‌های بردگی را تایید می‌کند؟

پاسخ:دلایل بردگی در دنیا
به طور کلی در دنیا و در میان مکتب‌های مختلف بردگی این دلایل و منشأ‌ها را به عنوان مستندات بردگی خود مطرح کرده‌اند:
1- ناتوانی از ادای دین
یکی از رسومی که لااقل در بعضی از قسمت‌های دنیا معمول بوده است این بوده که احیانا اگر کسی از شخص دیگر طلبکار بود و مدیون نمی‌توانست دین خودش را ادا کند، چاره‌ای نبود از اینکه خودش را مملوک این دائن قرار می‌داد. چون می‌گفتند: طلب شخص که نباید از بین برود. حالا که پول نداری بدهی پس خودت برده من باش. به طور قطع در اسلام چنین چیزی وجود ندارد، و حتی اگر مدیون توان پرداخت دین خود را ندارد، دائن و طلبکار حق سخت‌گیری هم ندارد که این تعبیر آیه خود قرآن است «و ان کان ذوعسرهًْ فنظرهًْ الی میسره» اگر مدیون در مشقت و زحمت است باید مهلتش بدهند تا وقتی که متمکن بشود (بقره- 280)
2- بردگی اختیاری
یکی‌دیگر از منشاهای بردگی، بردگی‌های اختیاری بوده است. می‌گویند در بعضی از اجتماعات برخی از افراد به اختیار خودشان برده می‌شدند، چرا؟ در جایی که اوضاع اجتماعی از آشفتگی‌ها و نابسامانی‌هایی برخوردار بوده و اکثریت مردم در محرومیت‌های خیلی سخت به سر می‌برده‌اند و یک اقلیت ملوک الطوایفی وضع خوبی داشته‌اند، قهرا این اقلیت خودشان و وابستگانشان در منتهای نعمت بوده‌اند اما باقی مردم از همه چیز محروم. و به طور طبیعی در چنین شرایطی بردگان و غلامان این‌ها از آزادهای دیگران وضع خیلی بهتری داشتند و لذا بسیاری از این افراد برای اینکه وضعشان بهتر باشد، با کمال میل و رغبت می‌رفتند بنده و برده فلان خان یا ارباب یا مالک عمده می‌شدند. مثل نوکری که در قدیم الایام مرسوم بوده است! آیا این مطلب از نظر اسلام درست است؟ آیا انسان آزاد است، آزادی را از خودش سلب کند. یک نفر آزاد بگوید من آزادم و باید هم آزاد باشم در اینکه آزادی را از خودم سلب کنم. من به میل و رغبت خودم می‌خواهم برده دیگری باشم آیا این درست است؟ قطعا آموزه‌های وحیانی اسلام این اجازه را به هیچ انسانی نمی‌دهد که حقوق الهی و فطری خود را از خود سلب کند و این یکی از مصادیق ظلم به نفس است که از نظر اسلام حرام است.
3- مذهب
یکی دیگر از منشأهای بردگی مذهب بوده است. صرف مذهب، نه حالت جنگ بین دو مذهب یا دو قوم. می‌گفتند: مذهب مجوز بردگی می‌شود. یعنی اهل یک مذهب صرفا به دلیل اینکه کسی مذهبش برخلاف این مذهب است، می‌توانند او را برده بگیرند. البته چون پای مذهب درمیان بوده است، با این بیان می‌گفته‌اند: برای اینکه اگر ما آنها را برده بگیریم بهتر و سهلتر تحت نفوذ مذهب و تبلیغات خودمان قرار می‌دهیم. آیا از نظر اسلام جایز است که فردی را فقط به دلیل اینکه از نظر مذهب با ما مخالف است برده خود قرار بدهیم؟ این هم قطعا از نظر آموزه‌های وحیانی اسلام جایز نیست. یعنی مثلا ما یک یهودی یا مسیحی یا مجوسی یا حتی غیر اینها را تحت عنوان مذهب و اختلاف مذهب نه تحت عنوان حالت جنگی و اسارت جنگی که آن حساب دیگری دارد، نمی‌توانیم برده خود بگیریم و اسلام چنین اجازه‌ای را به یک فرد مسلمان نمی‌دهد.
ادامه دارد