حقیقت و آثار روزه

(پرسش و پاسخ)

پرسش:رمضان به چه معنا است و با توجه به پیشینه آن، حقیقت آثار روزه را بیان کنید؟

پاسخ:مفهوم رمضان
رمضان به لحاظ لغوی مشتق از ماده «رمض» به معنای شدت حرارت،‌و حرارت سنگ براثر شدت حرارت خورشید آمده است. (لسان العرب، ج 7، ص 160)
بنابراین وقتی گفته می‌شود «رمض من الحزن» یعنی باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت. شاید به این دلیل این ماه را رمضان گفته‌اند که بدن‌های آدمیان را از آلودگی‌ها و گناهان می‌سوزاند و پاک می‌کند پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: انما سمی رمضان لانه یرمض الذنوب» این ماه را رمضان نامیده‌اند، چون گناهان را می‌سوزاند (الدرالمنثور، ج 1، ص 444) اما رمضان به لحاظ اصطلاحی، نام ماه نهم از ماههای عربی و قمری و ماه روزه اسلامی و نزول قرآن است. «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن (بقره- 185)» (قاموس قرآن، ج 3، ص 123) بدین خاطر در بسیاری از احادیث اهل بیت(ع) از گفتن کلمه رمضان به تنهایی نهی شده و سفارش شده که آن را «ماه رمضان» بگویند، زیرا رمضان یکی از اسمای الهی است. امام علی(ع) می‌فرماید: نگویید رمضان، بلکه بگویید ماه رمضان و احترام آن را رعایت کنید. (الکافی، ج 4، ص 69) در فرهنگ اسلامی، ماه رمضان یکی از مهم‌ترین و محترم‌ترین ماههای سال، و ماهی است که نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت و بزرگی معروف بوده و آن را به تعبیر پیامبر اکرم(ص) ماه خدا می‌نامند. «قد اقبل الیکم شهرالله» (خطبه شعبانیه) بنابراین علت نامگذاری از یک سو با ریشه لغوی رمضان و از سوی دیگر با آثار، برکات و نتایج آن هماهنگ ومتناسب است.
پیشینه ماه رمضان
درباره اینکه ماه رمضان در امت‌های گذشته به همین نام رمضان نامیده می‌شده، نمی‌توان به طور قطع پاسخ مثبت داد. برخی می‌گویند: رمضان نامی است که اسلام بر این ماه گذاشته است و بنابر نظر دیگر که مشهورتر است از زمان جاهلیت بر این نام بوده است. درباره روزه در ادیان گذشته از جمله «علی الذین من قبلکم» استفاده می‌شود، که امت‌های گذشته، دارای آیین و دین و روزه بوده‌اند، اما بر آنها واجب نبوده و فقط بر پیامبران آنها واجب بوده است. در کتاب تورات و انجیل تنها فرازهایی وجود دارد که روزه را مدح کرده و عظیم می‌شمارد، اما واجب نمی‌کند بر پیروان خود! همچنین روزه در اقوام بی‌دین هم مانند مصریان، یونانیان و رومیان قدیم و هندیها هم نقل شده که برای خود روزه داشتند. (المیزان، ج 2، ص7)
حقیقت و آثار روزه
امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه در استقبال از ماه مبارک رمضان، حقیقت و آثار این ماه پرفیض و برکت را روشن ساخته و ابتدا خداوند را جهت هدایت به دین الهی و بهره‌مندی از نعمت بندگی و عبادت شکرگزاری می‌کند، و سپس می‌فرماید:
«سپاس خدای را که از جمله آن راه‌های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد، ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهی که قرآن را در آن نازل کرد، برای هدایت مردم، و بودن نشانه‌هایی روشن از هدایت و مشخص شدن حق از باطل، و بدین جهت برتری آن ماه را بر سایر ماه‌ها بر پایه احترامات فراوان، و فضیلت‌های آشکار روشن ساخت».(صحیفه سجادیه، دعای44، ص267) توصیف ماه رمضان با عباراتی نظیر ماه اسلام، ماه نزول قرآن حاکی از آن است که در نظر امام سجاد(ع) و در مکتب اهل‌بیت‌(ع) ماه رمضان عرصه‌ای برای تجلی حقیقت اسلام یعنی تسلیم محض در برابر خداوند متعال است. این عرصه مجالی است تا بندگان خدا به امر و رضای او، حتی از نیازهای طبیعی و حلال خود چشم‌پوشی کنند و سر تسلیم بر بندگی خالق بی‌همتای خود فرود آورند. این تمرین یک ماهه در مبارزه با نفس، و خودداری از درخواست‌های نفسانی، تمرینی مفید و نیکو است برای تقویت اراده و خویشتن‌داری در باقی و طول سال. لذا ماه مبارک رمضان ماه طهارت است، و ماهی است که بنده وجود خود را از تمایلات مادی و حیوانی زدوده و با روزه ضمن تطهیر جسم، به تطهیر جان نیز می‌پردازد، تا روحش در عالم پاکی و رشد و تعالی، از انوار هدایت‌بخش خدای متعال بهره‌مند شود. پس می‌توان گفت: حقیقت و برکات ماه مبارک رمضان عبارت است از: آزادی از خود، آزادی از افق حیوانیت و تولد خود الهی. ماه تخلق به اخلاق الهی، و رسیدن به لقای خداوند. در حدیث قدسی آمده که خداوند فرمود: «الصوم لی و انا اجزی به» روزه مال من است و من خود به آن جزا می‌دهم.(وسایل‌الشیعه، ج7، ص294)