۱۳ / ۳۶ - حیات‌نامه فکری و سیاسی علامه محمدتقی مصباح یزدی از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی(1357-1313) ۱۴۰۱/۱۲/۲۳
حیات‌نامه فکری و سیاسی علامه محمدتقی مصباح یزدی از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی(1357-1313) – ۱۳
شاگرد قدیـمی آیتالله بهجت(ره)
۱۴۰۱/۱۲/۲۳
دکتر سهراب مقدمی شهیدانی
استفاده از محضر آیت الله العظمی بهجت(ره) نیز از توفیقات ویژه آیت الله مصباح در این سال‌ها بود. بررسی چگونگی روابط علمی و معنوی آیت الله مصباح با فقیه و عارف نامدار معاصر، حضرت آیت الله العظمی بهجت(ره)، حاوی نکات نابی است که کمتر شنیده شده است.
آیتالله مصباح در چهارمین سالگرد استاد خویش، چنین می‌گوید:
«اولین چیزی که ما را جذب کرد آن جاذبه معنوی و روحانی ایشان بود. ولی تدریجاً متوجه شدیم که ایشان از لحاظ مقامات علمی و فقاهت هم در درجه بسیار عالی قرار دارد. این بود که سعی کردیم خدمت ایشان درسی داشته باشیم تا وسیله‌ای باشد هم از معلومات ایشان بهره‌ای ببریم، و هم بهانه‌ای باشد که هر روز خدمت ایشان برسیم و از کمالات روحی و معنوی آقا بهره‌مند شویم...»1
جناب آقای مسعودی خمینی2 نیز در مورد تلمّذ آیتالله مصباح در محضر آیت الله العظمی بهجت(ره) به جزئیاتی اشاره کرده، چنین می‌گوید:
«بنده در همان زمانی که در حلقه درس حضرت امام حاضر می‌شدم در درس آقای بهجت هم شرکت می‌کردم. یک روز در همان اوایل که به اتفاق آقای مصباح در صحن حضرت معصومه(س) حرکت می‌کردیم، مشاهده کردم که آقایی لب ایوانی نشسته است و خیلی موقّر و متین به نظر می‌آید. ریش‌های سفید و به قول معروف،
تر و تمیز بود و خلاصه جلب توجه نمود. بنده به آقای مصباح گفتم: «ایشان کیست؟ تا به حال او را دیده‌ای؟» گفت: «ایشان آقای بهجت است که از نجف به ایران آمده و مدتی است که در این‌جا مشغول درس و بحث است.» پرسیدم «شما قبلاً ایشان را دیده بودید؟» گفت: «بله من در درس ایشان حاضر می‌شوم. اگر تو هم مایل هستی بد نیست که بیایی.» معلوم شد که آقای مصباح
سه، چهار سال در درس ایشان حاضر می‌شده است.
....آقای مصباح ظاهراً 15 سال در درس آقای بهجت شرکت کردند.3 این نکته را هم بد نیست بگویم که یک بار آقای بهجت در خلال درس، وقتی بحث به موضوع «ملازمات عرفیه» رسید، اقسام عقلی و عرفی آن را که در کتاب حاشیه در این باره صحبت شده است، مطرح کردند. بعد در مقام مثال فرمودند: ملازمات عرفیه مانند دو رفیق. من عرض کردم مانند آقای سبحانی و آقای مکارم! و نیز مثل بنده و مصباح...»4
آیتالله مصباح یزدی که خود پیشنهاد دهنده برگزاری درس خارج آیتالله بهجت بودند، در مورد ایشان می‌گوید: «بنده از سال 1331 که به قم آمدم، با ايشان آشنا شدم.5 در سال ۱۳۳۲ در مدرسه حجتیه حجره‌ای داشتم. منزل مرحوم آیت الله بهجت (رضوان الله علیه) نیز در مجاورت مدرسه حجتیه بود. به‌طور طبیعی ما هر روز، چند مرتبه ایشان را زیارت می‌کردیم؛ مخصوصاً صبح‌ها که به حرم مشرّف می‌شدند، گاهی ما هم توفیق داشتیم که در بین راه، برگشتن ایشان را ببینیم. سلام و علیک و اظهار ارادتی می‌کردیم و ایشان هم بزرگواری می‌فرمود. بعدها از دوستان درباره ایشان شنیدیم که ایشان هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ مسائل معنوی و اخلاقی، امتیازات زیادی دارند.
این شنیده‌ها باعث شد که بیشتر از حضور ایشان استفاده کنیم.
یکی دو سال بعد، منزل ایشان به گذر خان منتقل شد.... با استمرار ارتباط، کم‌کم علاقه‌مند شدیم از معلومات فقهی ایشان هم استفاده کنیم. با چند نفر از دوستان خدمت ایشان رسیدیم و درخواست کردیم که درس فقهی شروع بفرمایند. پس از این، در یکی از حجرات مدرسه فیضیه درس فقه را شروع کردیم. ایشان پس از درس آیتالله بروجردی رضوان‌الله علیه، تشریف می‌بردند مدرسه فیضیه و ما هم آن جا خدمت‌شان کتاب طهارت را می‌خواندیم. آیتالله بهجت مقیّد بودند که همیشه در درس آقای بروجردی شرکت کنند.»6
درس خارج آیت‌الله‌العظمی بهجت(ره)، طولانی‌ترین درس خارجی بود که آیتالله مصباح در آن شرکت کردند.7 ایشان در این رابطه می‌گوید: «بعد از وفات مرحوم آقای بروجردی در درس فقه آیت الله بهجت هم شرکت کردم. این دوره در حدود 15 سال ادامه داشت و طهارت و مکاسب و خیارات را از محضر ایشان استفاده کردم.8
...من برای تقویت بنیه فقهی خودم دوست داشتم با استادی سر و کار داشته باشم که بتوانم بیشتر از نزدیک تماس برقرار کنم؛ چون آن‌گونه که استاد در درس‌های عمومی می‌خواهد، نمی‌شود با استاد تماس برقرار کرد. با چند نفر از دوستان در صدد این بودیم که بتوانیم از نزدیک یک استاد پخته و جا افتاده‌ای را که فراغت بیشتر داشته باشد انتخاب کنیم و با او تماس بگیریم. همه این دوستان هم طالب مسائل معنوی بودند. این بود که تصمیم گرفتیم از ایشان [آیت الله بهجت] بخواهیم درس فقهی شروع کنند و به این بهانه، ما هم بتوانیم از خصوصیات اخلاقی ایشان استفاده کنیم. لذا رفتیم خدمت ایشان و ایشان هم پذیرفتند و کتاب طهارت را شروع کردند.»9 «کتاب طهارت را در يکى از حجره‌هاى مدرسه فيضيه با چند نفر از دوستان خدمت ايشان شروع کرديم. بعد از يک سال در مدرسه فيضيه، يکى دو سال هم در مدرسه خان که مدرسه مرحوم آيت الله بروجردى ناميده مى‌شد، خدمت ايشان درس داشتيم. بعدها که ضعف مزاج ايشان بيشتر شد، در منزل خدمت شان مى‌رسيديم و يک دوره طهارت را خدمت ايشان خوانديم و بعد هم يک دوره مکاسب و خيارات را که تقريباً 15 سال ادامه پيدا کرد. در اين مدت از درس ايشان استفاده‌هايى مى‌برديم که در بسيارى از درس‌ها کمتر يافت مى‌شد.
ايشان در بيان مطالب ابتدا مسئله را از روى کتاب مرحوم شيخ انصارى مطرح و بعد هر کجا ديگران، مخصوصاً صاحب جواهر و در طهارت، مرحوم آقا رضا همدانى و ديگران مطالب برجسته و قابل توجهى داشتند، نقل مى‌کردند و بعد نظر خاص خود را بيان مى‌کردند. اين شيوه باعث مى‌شد که آراى اساتيد بزرگ در مورد يک موضوع مطرح و در وقت صرفه جويى شود. اساتيد ديگر هم شيوه‌هاى جالبى براى تدريس داشتند که هر مطلبى از هر استادى را جداگانه طرح مى‌کردند که البته وقت بيشترى گرفته و احياناً مطالبى تکرار مى‌شد. نکاتى را که در ضمن تدريس از خود ايشان استفاده مى‌کرديم چيزهايى بود که ايشان شفاهاً از اساتيد دريافت کرده بودند که مطالب بسيار ارزنده، عميق و داراى دقت‌هاى کم نظيرى بود.»10
پانوشت‌ها:
1- «علامه مصباح یزدی: آیت الله بهجت جامع دقت‌های اساتید نجف بود»، خبرگزاری تسنیم، https://www.tasnimnews.com/، 1392/1/14.
2- برخی جزئیات این نقل، دقیق نیست اما حاوی نکات خوبی است.
3- «روزها که به اتفاق آقای مصباح در دروس حاضر می‌شدیم، بعد از درس آقای بهجت، خدمت آقای مصباح مباحثه داشتیم و در همان نشست علمی دوستان، ایشان کتاب «فلسفتنا» و «اقتصادنا»ی مرحوم صدر را به من درس می‌داد. آقای مصباح انصافاً از همان روزهای اول از مغزهای متفکر بود، به عربی هم تسلط داشت و مجلات مصری را که به زبان عربی بود برای من می‌خواند تا عربی من هم تقویت شود.» ر.ک: خاطرات آیت الله مسعودی خمینی، ص 61.
4- همان، ص 45.
5- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، ص30، همچنین: « زندگى‌نامه حضرت آيت‌الله بهجت »، مصاحبه صدا و سيما با آيت الله مصباح يزدى، پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی،
http://mesbahyazdi.ir.
6- مصاحبه با آیت الله مصباح یزدی: از شاگردان درس خارج فقه و اصول حضرت آیتالله بهجت، مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت، 1hjat.ir،26/01/1389. همچنین اشاره شده است در ر.ک: زندگى نامه حضرت آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، صص30-31.
7- ممکن است در نگاهِ نخست میانِ نقل‌های مرحوم آیتالله مصباح نیز در مواردی ناسازگاری به چشم بخورد. در حالی که باید توجه داشت این تفاوت‌ها اغلب ناشی از مقام بیان و قاعده اجمال و تفصیل است. اغلب این موارد از جمله مورد مذکور، قابل جمع عرفی است و در این‌جا برای حفظ جامعیت کتاب، همه اقوال مرتبط در کنار هم آمده است تا زمینه برای بازخوانی، بررسی و چینش مجدد فراهم شود. در عین حال اگر احیاناً مواردی از ناسازگاری در نقل‌ها باقی بماند، تاریخ‌پژوهِ متعهد وظیفه دارد با تکیه بر قرائن تاریخی، به تبیین و تصحیح ناسازگاری‌های اقوال و اسناد بپردازد.
8- گفت‌وگویی صمیمی با حضرت آیت الله مصباح، نشریه دیدار آشنا، شماره 5، خرداد و تير 77، صص4-10.
9- ذوالشهادتین امام، ص65.
10- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، صص31-32. همچنین: «زندگى‌نامه حضرت آيت‌الله بهجت»، مصاحبه صدا و سيما با آيت الله مصباح يزدى، پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، http://mesbahyazdi.ir.