دنیا، کشتزاری برای آخرت

  ۱۴۰۲/۰۲/۲۲

محسن قرائتی
حدیث معروفی است که می‌گوید:
«الدنیا مزرعه الآخره».( تنبيه الخواطر و نزههًْ النواظر (مجموعة ورّام) ‌،  جلد۱ ‌،  صفحه۱۸)   مزرعه چه خصوصیاتی دارد؟ مزرعه را در یک فصلی می‌کارند و در یک فصلی محصول برمی دارند. یک زمانی باید کاشت، یک زمانی باید داشت. کار در دنیا، پاداش در آخرت.
در مزرعه بذر اگر سالم بود محصولش خوب می‌شود. در دنیا هم باید عمل سالم باشد.
عمل سالم است که در قیامت می‌ماند. خیلی‌ها ممکن است روزی شانزده ساعت کار کنند. صبح و شام ممکن است سخت‌ترین کارها را بکنند ولی قرآن می‌گوید: با اینکه جان می‌کند ولی جهنمی است.
1.سعی و تلاش کشاورز روی بذر سالم نتیجه می‌دهد
قرآن در سوره غاشیه می‌گوید: «عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ» (غاشیه/3) بعضی‌ها «عامله» هستند یعنی جان می‌کنند. عمل می‌کنند و بیکار نیستند. «ناصبه» نصب هم یعنی سختکوش است اما در قیامت دستشان خالی است. «تَصْلَىٰ نَارًا حَامِيهًًْ» با اینکه روزی شانزده ساعت کار می‌کند جهنم می‌رود. چرا؟ برای اینکه بذرش سالم نیست. نیتش خدا نیست. بذری در دنیا و در این مزرعه فایده دارد که سالم باشد. بذر سالم میوه می‌دهد.
کشت باید متناسب با زمین باشد. عمل هم باید متناسب با نیاز باشد. گاهی افراد عملی انجام می‌دهند ولی متناسب با نیاز نیست. مثلا هفتاد و چهار هزار فوق لیسانس در یک رشته‌ای هست که صد فوق لیسانس در آن بس است. همین‌طور خواندند و رفتند فوق لیسانس شدند، بدون اینکه بدانند جامعه نیاز دارد یا نه؟ خیلی چیزها را جامعه نیاز دارد و ما نداریم و خیلی‌ها را تولید کردیم و جامعه نیاز ندارد.
2. کاشت بذر در خاک، برداشت از روی زمین
امروز بذر پنهان می‌شود و فردا سر درمی‌آورد. خیلی از عمل‌های مخفی و خالص امروز، فردا پیدا می‌شود: «وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا» (کهف/49) قرآن می‌گوید: عملت در مقابلت مجسم است. بذری که امروز زیر خاک رفت فردا در مقابلت سبز است. در آخرت هم کارهایی که این‌جا می‌کنید، در مقابلتان مجسم می‌شود. قهراً کسی که کشت نکند بی‌بهره است.
شرایط آب و هوا و نور و باد هم موثر است. در دنیا همین‌طور است. عمل در حال فقر یا در حال غنا. توقع داشتن یا بی‌توقع بودن. هر عملی در شرایط مختلف فرق می‌کند، ممکن است یک لیوان آب ظهر عاشورا صد میلیارد بیرزد ولی غروب عاشورا یک ریال هم نمی‌ارزد. این عمل در چه زمانی، در چه مکانی از چه کسی و در چه شرایطی انجام شده، در کشاورزی علف هرزه‌ها را باید دور ریخت، از کشت جدا کرد تا این کشاورزی خوب شود.
در مورد اعمال هم باید موانع کار خیر را حذف کرد.
3. کاشت در خاک نرم، نه روی سنگ سخت
کشاورزی در زمین نرم مفید است، روی سنگ چیزی درنمی‌آید. افرادی هم که سنگدل هستند و قساوت قلب دارند، عملشان قبول نمی‌شود. آدم‌هایی مثل سنگ هستند. قرآن می‌گوید: بعضی از آدم‌ها از سنگ هم سفت‌تر هستند: « ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ »
(بقره/74) قلب اینها مثل سنگ است. بعد می‌گوید: «أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ۚ» از سنگ هم سفت‌تر است. چرا؟ برای اینکه «وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَ‌ةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ» (بقره/74) از کنار سنگ‌ها چشمه آب بیرون می‌آید، اما این قلبش به‌قدری سنگ است که اصلاً معنویت و خیری از آن بیرون نمی‌آید.
در کشاورزی غیر از کشت، مراقبت هم می‌خواهد. در مورد اعمال هم همین‌طور است. عمل خالص مراقبت می‌خواهد. گاهی اول عمل، خالص است، برای خدا کارش را می‌کند ولی بعدا غرور و عُجب او را می‌گیرد. گاهی اول خداست، وسط هم خداست، آخر عمل، بعد از عمل یک گناهی می‌کند، حبط می‌شود.
شما اگر یک قرآن را حفظ کردی،اگر مراقبت نکنی فراموشت می‌شود. در مزرعه بعد از کاشت مراقبت لازم است. در دنیا هم عمل خیر که انجام دادی، مراقبت لازم دارد. همسر را مراقبت نکنی، ممکن است فاسد شود. بچه را مراقبت نکنی ممکن است فاسد شود.
اینکه بگویی من او را مدرسه فرستادم، همین کافی است و آموزش و پرورش باید یاد بدهد، این‌طور نیست. باید از او مراقبت کرد.
4. گیاه بی‌ریشه، بدون دوام و استمرار
در مزرعه اگر گیاه ریشه نداشته باشد، دوام ندارد. در عمل هم همین‌طور است. قرآن از یک سری نمازخوان‌ها گلایه می‌کند. می‌گوید: نماز می‌خواند در حال کسالت. نماز می‌خواند ولی با نشاط نماز نمی‌خواند، با زور نماز می‌خواند. لذا به رفیقش هم می‌گوید: بلند شو نمازت را بخوان راحت شوی.
یعنی گیر کردیم. به رفیقش می‌گوید: ما که نماز خواندیم راحت شدیم. راحت شدیم یعنی چه؟ یعنی گیر کردیم.وقتی پول می‌دهد و انفاق می‌کند ولی با کراهت پول می‌دهد. یعنی روی نشاط پول نمی‌دهد: «وَهُمْ كَارِ‌هُونَ» (توبه/48)
در دنیا بعضی چیزها زود نتیجه می‌دهد. مثل چمن! بعضی چیزها دیر نتیجه می‌دهد مثل درخت پسته! می‌گویند: بعد از هفت، هشت سال پسته‌اش درمی‌آید. در اعمال خیر هم همین‌طور است.
بعضی از اعمال خیر، فوری جواب می‌دهد. بعضی اعمال خیر بعداً جواب می‌دهد.
تلاش کشاورز بدون همایش و نمایش
در مزرعه نشاط گیاه با آبیاری است، در قیامت هم نشاط با اخلاص است. بذر اگر سالم باشد، از خاک بهترین مواد غذایی را جذب می‌کند.
عمل خالص هم از همین دنیای فانی و عارضی و قلیل، از همین دنیای زودگذر کاری می‌کند که بهشت ابدی نصیب انسان می‌شود، کشاورز وقتی کشاورزی می‌کند، به فکر نمایش و ریا و گزارش به این و آن نیست. وقتی دانه می‌پاشد، اصلاً نمی‌گوید: دوربین‌ها بیایند من می‌خواهم کشاورزی کنم. نه پرونده پر می‌کند که چند کیلو گندم پاشیدم و چند دقیقه روی پا ایستادم.
کشاورز به فکر نمایش، گزارش، ریا، دوربین، گزارش به این و آن نیست. مومن هم در عمل باید به فکر گزارش به این و آن و نمایش و اینها نباشد. اصلاً کار نمایشی بی‌اثر است.
پزشک‌ها یک تحقیقی کردند که آدمی که غذا می‌خورد، اگر با اشتها غذا بخورد، شما اگر نگاهش ‌کنی اشتها می‌آورد. اما اگر کسی فیلم بازی می‌کند، گرسنه نیست و همین‌طور فیلم بازی می‌کند، شما هم هرچه نگاهش می‌کنی گرسنه‌ات نمی‌شود. یعنی آن حالت‌های روحی در بیننده اثر دارد.
* درس‌هایی از قرآن، 17/2/1394