معنای این حرکت که در روز هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجرت اتفاق افتاد، این است که اسلام به مسئله مدیریت جامعه به چشم اهمیت نگاه می‌کند. این‌طور نیست که امر مدیریت در نظام اسلامی و جامعه اسلامی، رها و بی‌اعتنا باشد. علت هم این است که مدیریت یک جامعه، جزو اثرگذارترین مسائل جامعه است. تعیین امیرالمؤمنین هم - که مظهر تقوا و علم و شجاعت و فداکاری و عدل در میان صحابه پیغمبر است - ابعاد این مدیریت را روشن می‌کند. معلوم می‌شود آنچه از نظر اسلام در باب مدیریت جامعه اهمیت دارد، اینهاست.
(رهبر معظم انقلاب – 10 بهمن 1383)
غدیر یک روز عادی نیست. غدیر تجلی کمال انسانیت در فلسفه بعثت نبی مکرم اسلام (ص) است. غدیر؛ روزی است که باید آن را اتصال به مقصد بدانیم. روزی که یکی از وقایع مهم تاریخ صدر اسلام در آن رقم خورد. غدیر استمرار جریان ولایت الهی پس از رحلت نبی مکرم اسلام تا امروز است.
مرز ولایتمداری و خروج از دایره ولایت
در طول تاریخ همیشه جریان‌هایی به بهانه‌های مختلف علی‌رغم پذیرش ولایت مقابل ولایت الهی صف کشیده‌اند. نکته قابل تامل در همه این جریانات آن است که برخی کسانی که مقابل ولایت ایستادند از جمله مبارزین و با سابقه‌های مقاطع مختلف تاریخ اسلام بودند. این مهم نشان‌دهنده ضعف‌هایی است که عناصر جبهه حق در خود دارند و موجب می‌شود در بزنگاه‌ها و امتحان ولایتمداری پایشان بلغزد.
حجت‌الاسلام مهدوی، کارشناس تاریخ اسلام در گفتگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اگر بخواهیم تفاوتی میان ولایت‌پذیری و ولایتمداری قائل شویم، می‌توان گفت ولایت‌پذیری به این معناست که هر امر و نهی را که از طرف ولی صادر شد، بپذیریم و تابع باشیم؛ اما ولایتمداری می‌تواند بالاتر از این باشد. به این معنا که ممکن است، ولی امر و نهی نکند، اما در عین حال خودمان بیندیشیم که مثلاً فلان رفتار من چقدر مورد رضایت امام عصر هست.»
او می‌افزاید: «مهم‌ترین شاخص ولایتمداری این است که ما زندگی خود را طوری تنظیم کنیم که طبق رضایت ولی عمل کنیم. لذا حداقلِ ولایت‌پذیری میان نخبگان و مسئولان این است که دستورات امام عصر و همچنین ولی‌فقیه را به عنوان نایب امام معصوم بپذیرند و اجرا کنند.»
حقیقت و پیام غدیر
در طول تاریخ، غدیر و ماجرای آن دارای جنبه‌های مختلفی بوده است. از یک طرف همواره موضوع اثبات و جدل درباره غدیر مورد بحث بوده و هست. از طرف دیگر اولی‌الامری حضرت امیرالمؤمنین(ع) مطرح است.
حجت‌الاسلام سیدهادی سیدوکیلی، استاد حوزه و دانشگاه در این باره می‌گوید: «در رأس علمای ما علامه امینی و کتاب الغدیر ایشان، مهم‌ترین اثری است که به موضوع غدیرخم پرداخته و با استناد به آیات قرآن، روایات و ادبیات عرب، ولایت و جانشینی حضرت امیر(ع) را اثبات کرده است. البته علمای دیگر هم در این راستا قلم‌فرسایی‌های مهم دیگری داشته‌اند. اما جنبه دیگری در ماجرای غدیر نهفته است که با وجود اهمیتی که دارد، مغفول واقع شده است. آن موضوع مهم این است که به راستی غدیر برای شیعیان به ولایت امیرالمؤمنین چه چیزی دارد؟ در پاسخ باید گفت ماجرای غدیر و ابلاغ پیام جانشینی حضرت مولا علی(ع)، پرده‌برداری از یک حقیقت است و آن حقیقت تبیین دین و مسیر آن تا روز قیامت بود.»
حجت‌الاسلام وکیلی ادامه می‌دهد: «به تعبیری حضرت پیامبر(ص) دو وظیفه دارد؛ یک ابلاغ رسالت و دو تبیین آن. در ماجرای غدیر حضرت رسول(ص) ضمن ابلاغ پیام، آن را به بهترین وجه تبیین کردند تا مسیر هدایت و سعادت پس از ایشان روشن شود. اهمیت این تبیین مسیر، زمانی بهتر درک می‌شود که ببینیم در امت‌های یهود و نصارا به دلیل نقص این موضوع، انحرافاتی رخ داد و کار به جایی رسید که پیروان یک دین الهی مثل مسیحیت ، دست به تثلیث زدند و حضرت مسیح (ع) را فرزند خدا معرفی کردند. این قبیل موضوعات در ادیان الهی دیگر از آن جهت بود که مسأله تبیین در بین آنها به فراموشی سپرده شد؛ اما خداوند، با تدبیر خود در ماجرای غدیر سعی کرد آن را به نحو اکمل و اتمّ برای مردم روشن کند و مسیر هدایت را بی‌ابهام گذارد.»
این استاد حوزه و دانشگاه توضیح می‌دهد: «ماجرای غدیر، بیان استمرار جریان خلیفه‌اللهی روی زمین است. به این معنا که خدای سبحان از روز اول، خلقت را با خلیفه‌الله که حضرت آدم بود، آغاز کرده و آن را تا روز قیامت به وسیله امامان شیعه ادامه می‌دهد. به تعبیر دیگر این خلیفه‌الله است که روی زمین حافظ هدایت بشر بوده و آنان را به سمت مسیر سعادت هدایت کرده است. اینکه قرآن می‌فرماید: «بَقِیَّهُ الله خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» دقیقاً اشاره به مقام حجت و خلیفه الهی دارد. کسی که در بین مردم حاضر است و مردم به وسیله او به خدا می‌رسند. ماجرای غدیر، پیام اصلی‌اش این است که گرچه وحی قطع شده است اما تبیین حقایق دینی و نیازهای انسان تا روز قیامت به وسیله جانشینان پیامبر ادامه‌دار خواهد بود.» او می‌افزاید: «در روایتی آمده که زمین هیچ‌گاه خالی از حجت نمی‌شود و اگر این اتفاق بیفتد جهان و اهل آن از بین خواهند رفت. این روایت به خوبی جایگاه خلیفه‌اللهی امام را در بین مردم نشان می‌دهد، جایگاه عظیمی که حفظ و بقای زمین و اهلش به آن بستگی دارد.»
اهمیت رونق جشن‌های غدیر
چند سالی است که بزرگداشت جشن‌های عید غدیر در دهه امامت و ولایت (عید قربان تا عید غدیر) با شور و شوق بیشتری از سوی مردم پیگیری و دنبال می‌شود و همه آحاد مردم با سلایق مختلف سعی می‌کنند به هر نحو ممکن همچون مناسبت‌های دیگر، فرصت را غنیمت شمرده و در آن سهیم باشند.
«یکی از ویژگی‌های مؤمن، فرصت‌شناسی است. فرصت به معنای استفاده و بهره‌برداری از زمان‌هایی که باید در آن کاری انجام گیرد تا در سرنوشت فرد و جامعه اثرگذار باشد.»
این را حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا تقوی، رئیس ستاد مرکزی بزرگداشت دهه امامت و ولایت و گرامیداشت عید غدیر می‌گوید. او با بیان اینکه در قیامت در خصوص فرصت‌هایی که برای ما ایجاد شده سؤال می‌شود، اظهار می‌دارد: «بخشی از فرصت‌ها به واسطه خودمان ایجاد می‌شوند؛ مثلاً شهدا و عالمان فرصت‌ساز هستند. در مقابل کسانی که فرصت‌سازی می‌کنند کسانی هم وجود دارند که فرصت‌سوز هستند و فرصت‌ها را از بین می‌برند. امام راحل در زمره بزرگترین فرصت‌سازان تاریخ به شمار می‌روند که به واسطه ایشان اسلام به دنیا معرفی شد یا مثلاً سردار شهید حاج قاسم سلیمانی فرصتی را ایجاد کرد تا همه از مکتب اهل بیت (ع) دفاع کنند و برای آن پای کار بیایند.» او واقعه غدیر را یک فرصت توصیف کرده و می‌گوید: «از طریق برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های مرتبط با آن می‌توان پیام غدیر را به دنیا و به‌خصوص نسل جوان منتقل کرد. باید از غدیر و مکتب عاشورا به نفع آرمان‌ها استفاده کرد. در نظر داشته باشیم فرصت‌ها سریع به دست می‌آیند و سریع هم از دست می‌روند، پس باید فرصت‌شناس بود. فرصت‌شناسی و فرصت‌سازی و قدردانی از کسانی که فرصت‌ها را ساخته‌اند امری مهم محسوب می‌شود که می‌توان از طریق آنها موفقیت جامعه را رقم زد. غدیر فرصتی است که به جذب مردم در سراسر دنیا منجر می‌شود.» به گفته تقوی، ایمان و امید دو کلیدواژه‌ای هستند که رهبر انقلاب در روز ۱۴ خرداد بر آن تأکید داشتند و باید در مراسم‌های مرتبط با عید غدیر مورد توجه قرار گیرند.
رئیس ستاد مرکزی بزرگداشت دهه امامت و ولایت و گرامیداشت عید غدیر با بیان اینکه نکته‌های موجود در خطبه غدیر برای زندگی ما مناسب هستند، اظهار می‌دارد: «بهتر است نکاتی را از خطبه‌ها استخراج کنیم که نیاز شرایط روز هستند. مثلاً بحث اتحاد و دوری از نفاق از نکات ویژه خطبه غدیر است و باید آن را مهم بدانیم. اسلام از نفاق خیلی ضربه دیده و با افراد و گروه‌هایی که تفرقه‌اندازی می‌کنند باید برخورد شود. یکی از گروه‌هایی که در عصر ما به اسلام ضربه زده گروهک منافقین هستند و اخیراً هم با آنها در آلبانی برخورد شد. باید اقدامات این سازمان تروریستی برای جوانان شرح داده شود و اینکه چه اقداماتی را علیه کشور و اسلام انجام داده‌اند، ولی متأسفانه کمتر درباره جنایت‌های این سازمان گزارش تهیه شده است.»
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی عرب‌انصاری، معاون حقوقی و امور استان‌های شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز پیشنهاد می‌دهد: «بهتر است در ظهر روز عید غدیر عقد اخوت خوانده شود و همچنین صداوسیما به عنوان یک رکن مهم به پوشش و تبلیغ اعیاد غدیر و تشویق مردم برای حضور در این جشن‌ها ایفای نقش کنند.»
فضیلت عید غدیر
فضیلت این روز به قدری عظیم است که اهل بیت(ع) آن را برتر از تمام اعیاد مسلمین معرفی کرده و برای بهره‌برداری بیشتر از معنویات این روز، آداب و اعمالی را برای آن بر شمردند. اهمّ آداب این روز، زیاد صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد و زینت کردن و تبریک این روز عظیم و یادآوری پیام غدیر نسبت به یکدیگر است.
امام رضا علیه‌السلام در روایتی به صورت مفصّل به برخی آداب و اعمال این روز اشاره فرموده‌اند که برخی از فرازهای آن را در ادامه می‌خوانیم؛ «و آن همان روزیست که خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کند و یا بر خود و اهل و عیالش و برادرانش انفاق کند، می‌افزاید و او را از آتش آزاد می‌کند. و آن همان روزیست که خداوند در آن روز سعى شیعیان را مشکور و گناهان آنها را مغفور و اعمال آنها را مقبول قرار می‌دهد. آن روز، روز برطرف شدن اندوهها و فرو ریختن گناهان و روز عطاها و بخشش‌هاست و روز نشر علم و روز مژده و بشارت و عید اکبر است و روز استجابت دعا و روز موقف عظیم و روز پوشیدن جامه نیکو و درآوردن لباس‌هاى سیاه، و روز زدودن غم‌ها و گذشت از شیعیان گناهکار است.
غدیر روزى است که در آن نسبت به کارهاى خیر باید سبقت گرفت و روزى است که باید بر محمد و آل محمد بسیار صلوات فرستاد و روز رضایت و روز عید اهل بیت محمد و روز قبول اعمال و روز درخواست زیادی (از خدا) و روز دوستى و رسیدن به رحمت خداوند است.
روز غدیر روز تزکیه و ترک گناهان بزرگ و کوچک و روز عبادت و افطار روزه‌داران است، هر کسى در روز غدیر روزهدار مؤمنى را افطار دهد مانند این است که هزار هزار را افطار داده باشد. و روز تبسم به صورت مردم از اهل ایمان است؛ پس هر که به صورت برادر مؤمن خود در روز غدیر لبخند بزند، خداوند در روز قیامت با نظر رحمت به او می‌نگرد و و هزار حاجت او را برآورده می‌کند و برای او قصری در بهشت از یاقوت سفید بنا می‌کند و صورت او را بشاش می‌کند و آن، روز زینت است؛ پس هر که در این روز زینت کند، خداوند تمام خطاهای او را از کوچک و بزرگ می‌آمرزد و ملائکه را به سوی او می‌فرستد تا برای او حسنات بنویسند و درجاتشان را بالا ببرند و این (عمل ملائک) تا سال آینده و چنین روزی ادامه دارد. اگر از دنیا رفت، پاداش شهید را دارد و اگر زنده ماند، زندگی با سعادت خواهد داشت. کسی که مؤمنی را طعام دهد، گویا تمام انبیا و صدّیقین را طعام داده است. اگر در این روز، به مؤمنی سرزند و دیدار کند [خداوند] هفتاد نور در قبر او وارد می‌کند و قبر او را توسعه می‌دهد و هر روز، هفتاد هزار ملک به زیارت او می‌شتابند و بشارتِ بهشت می‌دهند»
استمرار جریان ولایت از غدیر تا امروز (بخش پایانی)
