عوامل اقبال مردم کوفه به امام حسین(ع)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:مردم کوفه براساس چه ویژگی‌ها و شاخص‌هایی نسبت به امام حسین(ع) و نهضت الهی او علاقه‌مندی و اقبال از خود نشان دادند؟

پاسخ: موقعیت فرهنگی و سیاسی مردم کوفه
کوفه، افزون بر موقعیت سیاسی، نظامی و جغرافیایی آن مهم‌ترین پایگاه فرهنگی جهان اسلام نیز بوده است. سیاست خلیفه دوم این بود که در کوفه، سربازانی آشنا با قرآن و ناآشنا با سنت پدید آورد، لذا نقل حدیث را در کوفه ممنوع کرد، بر این اساس، قاریان کوفه، غالبا مسلمانان تک بعدی و ناآشنا به سنت بودند. اما پس از به خلافت رسیدن امام علی(ع) سیاست‌های اصولی فرهنگی آن حضرت در دوران حکومت، از یک سو، و حضور یاران بزرگ پیامبر(ص) که همراه امام علی(ع) به کوفه آمده بودند، از سوی دیگر، نقش موثری در رشد و ارتقای سطح فرهنگی مردم کوفه داشت. از این رو، زمینه اصلاح‌طلبی و قیام علیه ظلم و جور بنی‌امیه، در این شهر، بیش از هر جای دیگر فراهم بود. شورش‌های مکرر آنها بر ضد حکومت‌های وقت، پس از قیام‌ امام حسین(ع) گواه این مدعا است. آری نقش تعیین‌کننده کوفیان در فتوحات اسلامی و درگیری آنها با حکومت ستمگرشام، به ویژه در دوران حکومت امام علی(ع) ایجاب می‌کرد تا طبعاً رضایت ندهند که شام، مرکز خلافت و تصمیم‌گیری در جهان اسلام باشد.
لذا در طول حکومت اموی، کوفه کانون مبارزه و مخالفت با حکومت اموی شام بود، و در این راه بیشترین کشته، زندانی و تبعیدی را داد. نهضت توابین و قیام مختار، پس از واقعه کربلا، شورش عبدالرحمن ابن‌اشعث در سال‌های 82 و 83 هجری، و قیام زید ابن ‌علی در سال 122، دلایل روشن دیگری بر نفرت عمیق بخش قابل توجهی از مردم کوفه از حکومت اموی است. در دوران امامت امام حسین(ع) مفاسد اخلاقی و عملی آشکار یزید، که خود را خلیفه مسلمانان می‌دانست، نفرت طبیعی مردم کوفه نسبت به حکومت شام را دو چندان کرد. لذا با نوشتن نامه‌های پی‌درپی، از امام حسین(ع) دعوت کردند تا به کوفه بیاید و نهضت شکل گرفته بر ضد حاکمان اموی را سامان دهد. هرچند شمار شیعیان حقیقی و پیروان واقعی اهل‌بیت(ع) در کوفه اندک بود، اما دوستداران اهل‌بیت و کسانی که نسبت به خاندان رسالت اظهار ارادت می‌کردند در این شهر فراوان بودند، بلکه با عنایت به این که کوفه حدود پنج سال مرکز حکومت عدل امام علی(ع) بود و جمع بسیاری از یاران بزرگ پیامبرخدا(ص) همراه با ایشان به این شهر آمده بودند، و از این طریق احادیث فراوانی در فضائل اهل‌بیت در میان مردم انتشار یافته بود، کوفه به تدریج، کانون هواداران اهل‌بیت در جهان اسلام شد.
به همین جهت پس از مرگ معاویه، هنگامی که جمع کوچکی از پیروان راستین اهل‌بیت فعالیت تبلیغاتی خود را برای بیعت با امام حسین(ع) و مبارزه با حکومت اموی آغاز کردند، در فضای باز اجتماعی ناشی از ضعف‌ فرماندار کوفه، در مدت کوتاهی،‌ فضای عمومی شهر، در اختیار هواداران امام حسین(ع) قرار گرفت. اما مردم مکه و مدینه، به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر آنها، مانند کوفیان به اهل بیت علاقه‌مند نبودند. ابن‌ابی‌الحدید، به نقل از ابوعمر تهدی، از امام زین‌العابدین(ع) نقل کرده است که در مکه و مدینه: بیست نفر هم نیستند که ما را دوست بدارند (شرح نهج‌البلاغه، ج 4، ص 104) در مقابل گزار‌ش‌های فراوانی از کثرت نسبی علاقه‌مندان اهل‌بیت در کوفه حکایت دارد، چنان‌که امام باقر(ع) می‌فرماید: ولایت ما بر مردم شهرها ارائه شد. هیچ‌کدام مانند مردم کوفه آن را نپذیرفتند. (بحارالانوار، ج101، ص 46، ح6)
عوامل اقبال مردم کوفه به نهضت حسینی
با توجه به دلایل فرهنگی و سیاسی مردم کوفه، عوامل اقبال مردم کوفه را به نهضت امام حسین(ع)، در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد: 1- بالا بودن سطح فرهنگی بخشی از مردم کوفه 2- تقابل منافع سیاسی و اقتصادی کوفه با شام. کوفه‌ روزی پایگاه مهم تصمیم‌گیری در جهان اسلام بود، و با شام درگیری داشت. 3- علاقه‌مندی بسیاری از مردم کوفه نسبت به اهل‌بیت 4- مفاسد حکومت اموی، به ویژه فساد آشکار یزید 5- نبودن جایگزین مناسب برای امام حسین(ع) که بتواند کوفیان را در مخالفت با حکومت شام و براندازی آن رهبری کند.