1218- شبهه حشر به تنهایی یا گروهی(پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۰۹/۱۷
شبهه حشر به تنهایی یا گروهی
(پرسش و پاسخ)
پرسش:قرآن کریم از یک‌سو می‌فرماید: «روز قیامت همه آنها تنها به سوی خدا خواهند آمد». یعنی انسان‌ها فردی محشور می‌شوند. اما از طرف دیگر می‌فرماید: «هر کجا باشید، خداوند همگی شما را (به سوی خود) می‌آورد» یعنی حشر جمعی به سوی خدا. آیا اختلاف این دو آیه موهم تعارض و تناقض است؟
پاسخ : آیات موهم تعارض
خداوند در قرآن کریم از یک‌سو می‌فرماید: «و کلهم اتیه یوم‌القیمه فردا» روز قیامت همه آنها تنها به سوی خدا خواهند آمد.(مریم- 95) و در همان سوره آیه 80 می‌فرماید: و یاتینا فردا» و تنها به سوی ما خواهد آمد.(مریم- 80) این آیات دلالت دارد که افراد تک‌تک نزد خدا محشور می‌شوند. اما از طرف دیگر خدای متعال می‌فرماید: «اینما تکونوا یات بکم الله جمیعا» هر کجا باشید، خداوند همگی شما را(به سوی خود) بازمی‌آورد.(بقره- 148) همچنین در این رابطه آیات 48 سوره مائده: «الی‌الله مرجعکم جمیعا» و یا آیه 4 سوره یونس «الیه مرجعکم جمیعا» دلالت بر آن دارند که همه افراد به صورت دسته‌جمعی محشور می‌شوند. آیا این اختلاف در آیات قرآن موهم تعارض نیست؟
پاسخ شبهه
1- مراد از آمدن افراد در روز قیامت به صورت تک و تنها، آن است که افراد بشر با دست خالی و بدون هیچ‌گونه امکاناتی که در دنیا از آن برخوردار بوده‌اند، به سوی محشر خداوند حرکت می‌کنند. یعنی در واقع یکی از وظایف روز قیامت، مشخص کردن حقیقت واقعی افراد بشر است که همه وابستگی‌های دنیوی خود را از دست می‌دهند. به بیان دیگر در روز قیامت هیچ‌یک از آن یار و یاورانی که انسان به خیال خود، دل به آنها بسته بود، دیگر با او نیستند و همه افراد تنها و بدون هیچ یاوری در پیشگاه خداوند حاضر می‌شوند. اما از طرف دیگر همه انسان‌ها جمیعا محشور می‌شوند و در صحنه قیامت همه آنها در پیشگاه حضرت حق قرار خواهند گرفت و کسی نمی‌تواند از این جمع به دور باشد. لذا ملاحظه می‌شود که هیچ‌گونه تعارضی بین این دو دسته آیات وجود ندارد.
2- قیامت مواقف متعددی دارد و ممکن است در مواقف نخستین مردم گروه گروه با رهبران خود، وارد محشر شوند. «یوم ندعوا کل اناس بامامهم». روزی که هر گروهی را با پیشوایان خود فرا می‌خوانیم. (اسراء-71) اما هنگام قرار گرفتن در پای محکمه عدل الهی، فرد فرد باشند و به تعبیر قرآن هرکدام با یک نفر مامور و یک گواه در آنجا حاضر می‌گردد «و جائت کل نفس معها سائق و شهید»(روز قیامت) هرکسی می‌آید(در حالی که) با او سوق‌دهنده و گواهی دهنده‌ای است. (ق- 21) آری انسان در روز قیامت خودش است و عملش.
امام فخر رازی در تفسیر کبیر خود، جلد 13، صفحه 71 می‌گوید: هنگامی که شناختی قول خدای متعال را که فرمود: و لقد جئتمونا فرادی» مراد خداوند در این آیه توبیخ این افراد است، چرا که آنان تمام تلاش و کوشش خود را در دنیا صرف دو چیز کرده بودند:
1- اول اینکه مال و مقامی را به دست آورند
2- دوم اینکه آنها بت‌ها را می‌پرستیدند، چرا که اعتقاد داشتند که آن بت‌ها در روز قیامت شفاعت آنها را می‌کنند. پس هنگامی که وارد صحنه قیامت شدند، هیچ چیز را با خود به همراه نیاوردند. نه از آن اموالی که جمع کرده بودند و نه از آن بت‌هایی که از آنها طلب شفاعت نزد خدا می‌کردند! بنابراین همان‌گونه که مشاهده می‌شود. آیات مورد اختلاف هیچ‌گونه تعارضی با یکدیگر نداشته و موهم تعارض هم نمی‌باشند، زیرا هرکدام از آنها در جایگاه و موقعیت خاص خودش باید مورد مباحث تفسیری قرار گیرد. شبهه‌کنندگان در اختلافات ظاهری قرآن، اگر کمی تدبر و تفکر کنند و مقتضیات آیات را از حیث شأن نزول و اسباب نزول و موقعیت و جایگاه خاص آیات در نظر بگیرند و با مباحث تفسیری و بنیادین خود، معنا و مراد آیات را به دست آورند، ملاحظه خواهند کرد که آیات قرآن کریم هیچ‌گون تعارض و تناقضی با یکدیگر ندارند و بالعکس یکدیگر را پوشش هم می‌دهند و در تبیین و تفسیر آیات، مکمل یکدیگر خواهند بود و به عنوان یک منظومه واحد و منسجم و به هم پیوسته سنت‌های رشد و غی(سقوط و انحطاط) را در این جهان برای مخاطبین خود بیان می‌کند. «افلا یتدبرون القرآن، ولو کان من عند غیرالله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا» آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند؟ اگر قرآن از سوی غیر خدا بود، اختلافات فراوانی در آن می‌یافتند.(نساء- 82)