1220 - بینا یا نابینا بودن انسان در آخرت (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۰۹/۲۰
بینا یا نابینا بودن انسان در آخرت
(پرسش و پاسخ)
پرسش:قرآن کریم از یک سو می‌فرماید: هر کس در این دنیا کور(دل) باشد، در آخرت هم کور(دل) خواهد بود. اما از طرف دیگر قرآن می‌فرماید: افرادی که وارد سرای آخرت می‌شوند، دیدگانشان در آن روز تیز می‌شود. یا در آیه دیگری تصریح می‌کند که «همان‌گونه که شما را پدید آورد به سوی او برمی‌گردید» آیا این اختلاف در دو دسته از آیات موهم تعارض و تناقض در آیات قرآن نیست؟
پاسخ:آیات موهم تعارض
خدای متعال در قرآن کریم از یک سو می‌فرماید: «هر کس در این دنیا کوردل باشد، در آخرت هم کوردل خواهد بود.»(اسراء- 72) اما از طرف دیگر برای کسانی که وارد سرای آخرت می‌شوند، می‌فرماید: «دیدگانت امروز (در سرای آخرت) تیز است»(ق- 22) همچنین در سوره اعراف آیه 29 می‌فرماید: «همان‌گونه که شما را آفرید (به سوی او) برمی‌گردید،» و آیات دیگری از این دست. آیا این اختلاف و ناسازگاری در این دو دسته آیات موهم تعارض و تناقض نیستند؟
پاسخ شبهه
1- آیه اول در مقام بیان این مطلب است که هر کس در این دنیا راه حق را طی نکند و از پذیرفتن آموزه‌های وحیانی خداوند کور باشد، در آخرت نیز روی سعادت و رستگاری را ندیده و راهی به سوی آمرزش نمی‌بیند. یعنی در واقع چشمی که با آن بتواند عفو، رحمت و مغفرت الهی را ببیند ندارد. «فانها لا تعمی الابصار و لکن تعمی القلوب التی فی‌الصدور» در حقیقت چشم‌ها کور نیست، اما دل‌هایی که در سینه‌ها است کور می‌باشد. (حج- 46) اما در آیات دوم و سوم شبهه کننده خلط مبحث کرده، زیرا کلمه «بدأ» ظهور در ابتدای خلقت دنیوی انسان و یا ناظر به رجوع تمام موجودات به حالتی است که قبل از آغاز خلقت داشته‌اند و در آن حالت هیچ بوده‌اند. همان‌گونه که خداوند می‌فرماید: آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت که چیز قابل ذکر نبود؟ (دهر-1) یا در آیه دیگری می‌فرماید: تو را در حالی که قبلا چیزی نبودی آفریده‌ام.(مریم-9) بنابراین مراد از آیات فوق آن است که ما خلق را مبعوث می‌کنیم، همان‌طور که قبلا ایجاد کردیم، و این آیات اشاره‌ای به محشور شدن کور یا بینا ندارد. طبیعی است در روز قیامت که «یوم تُبلی السرائر» روزی که همه رازها، فاش می‌شود.(طارق-9) باید افراد قدرت بینایی و چشم سر داشته باشند تا نامه اعمال خویش را ببینند و خود در مورد خویش قضاوت کنند. حتی چشم تیزبینی هم نصیب انسان‌ها می‌شود که دیگر به وضوح حق را از باطل تشخیص می‌دهند. «فبصرک الیوم حدید» همچنین بتوانند کارنامه اعمال خود و کتاب رفتارهای دنیوی خود را بخوانند. «اقرأ کتابک» کتاب (اعمال خود) را بخوان.(اسراء-14)
2- عمده اشکالی که برای شبهه‌کنندگان ممکن است پیش آید، از ناحیه آیات دسته دوم است. حال آنکه مفاد این آیات «فبصرک الیوم حدید» آن است که در روز قیامت دیگر جای هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند، نه اینکه چشمان انسان‌ها قوی‌تر می‌شود، و انسان‌ها با یقین و مرتبه بالای آن حق‌الیقین وارد سرای آخرت می‌شود. به عنوان مثال وقتی گفته می‌شود، فلانی در علم فقه بصیر است، یعنی اینکه او فقیه شایسته‌ای است که اشراف کامل در علم فقه دارد، نه اینکه او با چشم سر خود فقه را به خوبی می‌بیند! بنابراین منظور از بصر در این آیات شریفه تنها چشم سر نمی‌باشد.
3- احتمال دیگری نیز در آیات دسته دوم داده شده که عبارت است از اینکه: منظور از این آیه کفار هستند که در دنیا منکر معاد بودند و در روز قیامت از این جهالت و حماقت به در خواهند آمد. لذا با آیات دسته اول هیچ‌گونه تعارض و منافاتی ندارد. البته می‌توان از منظر دیگری نیز به آیات دسته دوم نگریست. و گفت: خطاب آیه برای همه نفوس است زیرا هیچ‌کس نیست (جز اولیاء و انبیای الهی) که حداقل ساعاتی از یاد خدا غافل نشود ولی در روز قیامت این غفلت، از بنیان برداشته می‌شود و به وضوح همگان به یقین می‌رسند و هرآنچه را که حق و واقعیت است، به راستی درک می‌کنند. ولی آیات دسته اول در مورد دیگری است. البته در جایی که به هنگام عرضه شدن کفار و منافقین بر آتش جهنم، با چشمانی که غبار ذلت و خواری بر آن نشسته است، نظاره‌گر این صحنه هستند. و از این جهت نیز هیچ‌گونه تعارض و منافاتی بین این دو دسته از آیات نیست.