1228 - شبهه سکوت یا سخن گفتن در قیامت و مار و اژدها(پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۱۰/۰۸
شبهه سکوت یا سخن گفتن در قیامت و مار و اژدها
(پرسش و پاسخ)
پرسش:خدای متعال در آيات قرآن کریم از یک سو می‌فرماید: در قیامت کسی حق سؤال کردن ندارد، اما از طرف دیگر می‌فرماید: بعضی از بعض دیگر سؤال می‌کنند. همچنین در آيه‌ای از قرآن عصای حضرت موسی(ع) را به صورت مار معرفی کرده اما در جای دیگر همین عصا را اژدها معرفی می‌کند. آیا این وجوه اختلاف در این آیات موهم تعارض و تنافی در قرآن نیست؟
پاسخ: آیات موهم تعارض
خدای حکیم در آیات قرآن کریم از یک سو می‌فرماید: «فاذا نفخ فی‌الصور فلاانساب بینهم یومئذ و لایتسائلون» پس آنگاه که در صور دمیده شود (دیگر) آن روز میانشان نسبت خویشاوندی وجود ندارد و از (حال) یکدیگر نمی‌پرسند. (مومنون-101). اما از طرف دیگر می‌فرماید: فاقبل بعضهم علی بعض یتسائلون» پس برخی‌شان به برخی دیگر روی نموده و از همدیگر سؤال و پرس‌وجو می‌کنند. (صافات- 50) همچنین در آیه‌ای از یک سو عصای موسی(ع) را به صورت مار معرفی می‌کند، و می‌فرماید: «فلما راها تهتزّ کانّها جانّ» پس چون دید آن (عصا) مثل ماری می‌جنبد (قصص-31 و نمل- 10) اما از طرف دیگر در آیه 32 سوره شعراء همین عصا را اژدها معرفی کرده و می‌فرماید: «فالقی عصاه فاذا هی ثعبان مبین» سپس عصای خود را (حضرت موسی(ع)) بیفکند و ناگاه آن اژدها نمایان شد.
آیا این وجوه اختلاف در آیات قرآن موهم تعارض و تنافی در قرآن کریم نیست؟
پاسخ شبهه اول
آیات مورد نظر در دو جایگاه و موقعیت متفاوت مطرح شده، لذا هیچ‌گونه تعارض و تنافی میان آنها وجود ندارد. آیه اول که نفی سؤال از یکدیگر می‌کند. به دو ویژگی از پدیده‌های عالم قیامت اشاره کرده است که یکی از کار افتادن نسب‌های خویشاوندی است.
زیرا رابطه خویشاوندی و قبیله‌ای که حاکم بر نظام زندگی مردم این جهان است، سبب می‌شود که بعضاً افراد مجرم در بسیاری از مجازات‌ها فرار کنند، یا در حل مشکلاتشان از خویشاوندان کمک بگیرند. اما در قیامت انسان است و اعمالش و هیچ‌کس نمی‌تواند حتی از برادر، فرزند و پدرش دفاع کند و یا مجازات او را به جان بخرد. اما ویژگی دوم این است که آنها چنان در وحشت فرو می‌روند که از شدت ترس حساب و کیفر الهی به هیچ وجه از حال یکدیگر سؤال نمی‌کنند. آن روز، روزی است که مادر از کودک شیرخوارش غافل می‌شود و برادر، برادر خود را فراموش می‌کند. مردم همچون مستان به نظر می‌رسند ولی مست نیستند و عذاب خدا شدید است.
اما آیه دوم که مربوط به سؤال و پرس و جو از یکدیگر در روز قیامت می‌کند، بعد از موقعیت استقرار در بهشت است.
لذا این دو آیه در دو جایگاه و شرایط متفاوت در روز قیامت است که هر کدام اقتضای خاص خود را دارد. البته برخی مفسرین نیز این احتمال را داده‌اند که «ولایتسائلون» منظور این است که از یکدیگر تقاضای کمک نمی‌کنند زیرا می‌دانند این تقاضا به هیچ‌وجه مفید و موثر نیست. همچنین برخی دیگر از مفسرین گفته‌اند: منظور از نفی سؤال آن است که از نسب هم نمی‌پرسند و تاکیدی برجمله «فلا انساب بینهم» می‌باشد.
بنابراین عالم قیامت مواقفی دارد که هر موقفی برنامه‌ها و ساز و کارهای مخصوص خود را دارد. ترک سؤال مربوط به مراحل نخستین رستاخیر است که هول و اضطراب آنها را پریشان می‌کند. لذا با ملاحظه این نکات کلیدی و تفسیری به روشنی می‌توان گفت که هیچ‌گونه تعارض و تنافی میان این دو دسته آیات وجود ندارد.
پاسخ شبهه دوم
تفاوت میان مار و اژدها در این دو آیه مورد بحث، بدین علت است که خدای متعال از حالات مختلف یک شیئ خبر داده و دو حالت متفاوت یک جاندار را بیان می‌کند. یعنی در آنجایی که خداوند از تبدیل شدن عصای حضرت موسی(ع) سخن به میان می‌آورد، از جهت خلقت و آفرینش آن را به صورت اژدهای بزرگی می‌آفریند و از جهت حرکت و جنب و جوش این جاندار عظیم الجثه و به تعبیر قرآن ثعبان آن را همانند ماری که به راحتی و سبکی حرکت می‌کند معرفی می‌نماید. در واقع در نگاه اول نظر به جثه این جاندار است و در نگاه دوم نظر به پویایی و حرکت آن است. لذا از این منظر اگر به آیات توجه و مداقه شود، هیچ‌گونه تعارض و تنافی در این دو آیه مشاهده نمی‌شود.