1229 - روند تدریجی حکم حجاب (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۱۰/۰۹
روند تدریجی حکم حجاب
(پرسش و پاسخ)
پرسش:آیا حکم حجاب در قرآن کریم به صورت دفعی و یکباره نازل شده یا اینکه به نحو تدریجی و با گذشت زمان و آماده شدن زمینه و شرایط نازل گردیده است؟
پاسخ:با بررسی و تدبر در آیات حجاب قرآن کریم و ترتیب نزول آیات به این نتیجه می‌رسیم که حکم حجاب بانوان یکجا و دفعی نازل نشده بلکه طی مراحلی به صورت تدریجی و متناسب با شرایط خاص خود نازل گردیده است. روند تدریجی حکم حجاب در آیات قرآن در پنج مرحله متناسب با ترتیب نزول بیان می‌شود:
مرحله اول
ابتدا در روزهای پایانی سال پنجم هجری در جریان ولیمه ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش، همسر سابق زیدابن‌حارثه، آیه حجاب همسران پیامبر(ص) بر آن حضرت نازل شد. بنابراین تا پیش از سال پنجم هجری بر زنان مسلمان واجب نشده بود که حجاب داشته باشند. آنان با همان لباس معمول و مرسوم آن زمان در جامعه حاضر می‌شدند و با مردان سخن می‌گفتند و حتی با آنان بر سر یک سفره می‌نشستند و از یک ظرف غذا می‌خوردند تا اینکه در سال پنجم هجری پس از ازدواج پیامبر(ص)با زینب بنت‌جحش این آیه نازل شده واذا سالتموهن متاعاً فاسئلوهن من وراء حجاب، ذلک اطهرلقوبکم و قلوبهن» هرگاه از همسران پیامبر(ص) چیزی خواستید، از پشت پرده(حجاب) بخواهید، این کار برای پاکی دل‌های شما و آنها بهتر است (احزاب- 53)
مرحله دوم
در مرحله دوم، خویشاوندان نسبی پیامبر(ص) از دایره این حکم بیرون شدند، و آنان اجازه یافتند با همسران پیامبر(ص) بی‌آنکه پرده‌ای (حجابی) در بین باشد، سخن بگویند. در پی نازل شدن حکم حجاب درباره همسران رسول خدا(ص) و ممانعت مردان از سخن گفتن با آنها بدون حجاب، سوالاتی برای پدران، برادران و خویشان همسران رسول خدا(ص) مطرح شد (تفسیر مجمع‌البیان، ج 7، ص 368) و به دنبال آن این آیه شریفه بر قلب پیامبراکرم(ص) نازل شد: بر آنان (همسران پیامبر(ص)) گناهی نیست در مورد پدران و فرزندان و برادران و فرزندان برادران و فرزندان خواهران خود و زنان مسلمان و بردگان خویش (که بدون حجاب و پرده با آنها تماس بگیرند) و تقوای الهی را پیشه کنید که خداوند نسبت به هر چیزی شاهد و آگاه است.(احزاب-55)
مرحله سوم
در مرحله سوم «جلباب» (چادر) به عنوان حقی برای همسران و دختران پیامبر(ص) و زنان مومن قرار داده شده است «ای پیامبر! به همسران و دختران خود و زنان مومن بگو: چادرهای خود را بر دوش گیرند. این نزدیک‌تر است برای اینکه شناخته و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند و خدا آمرزنده و مهربان است. (احزاب 59) به دنبال این دستور الهی، زنان مدینه از آن استقبال کردند و به سرعت مقنعه‌ها و چادرهای سیاه تهیه کردند و با آنها خود را پوشاندند. چرا که دلیل عقل پسند و عرف پسند در آیه مطرح شده بود. «ذلک انی ان یعرفن فلایوذین»
مرحله چهارم
در مرحله چهارم آیات سوره نور احکام حجاب بانوان را روشن ساخت. خداوند در این مرحله به زنان پارسا و مومن فرمان می‌دهد، چشمان خود را از نگاه‌های ناروا فرو گیرند، اندام خود را بپوشانند، زینت و آرایش خود را به جز آنجا که باگزیر آشکار می‌شود، بر بیگانه آشکار نسازند، سینه و دوش خود را به مقنعه بپوشانند، زینت و جمال خود را ننمایانند، جز برای محرم‌های سببی و نسبی و یا زنان و کنیزکان و کودکان ناآگاه بر عورت زنان، چنان پا به زمین نکوبند که خلخال و زیورشان بیرون آید و آشکار شود. (نور- 31) این مرحله از پوشش پس از آیات سوره احزاب نازل شده است و مهم‌ترین مرحله حجاب است چرا که امور گوناگون دیگری را نیز بیان کرده است.
مرحله پنجم
در مرحله پنجم اجازه گرفتن برای ورود به محل استراحت بانوان محرم آیاتش نازل گردید. لذا از ظاهر این آیات نکته کلیدی حائز اهمیت این است که حاضر شدن زن با لباس نامناسب و نمایاندن شکم، سینه، ران و... در برابر خویشان نسبی بی چون و چرا حرام است و خداوند در آیه 58 و 59 سوره نور حتی ورود بدون اجازه به اتاق پدر و مادر را ممنوع فرموده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما و همچنین کودکان شما که به حد بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباس‌های (معمولی) خود را در می‌آورید، و بعد از نماز عشاء این سه وقت خصوصی برای شما است. اما بعد از این سه وقت گناهی بر شما و بر آنان نیست (بدون اذن وارد شوند) با یکدیگر تعامل کنید، بنابراین نتیجه‌گیری بحث اینکه، 1- حکم حجاب به تدریج و مرور زمان از قرن 5 نازل شد و از خانه پیامبر(ص) آغاز گردید و سپس به دیگران تعمیم داده شد 2- حکم حجاب برای مصونیت و سالم ماندن روح انسان‌ها و اذیت نشدن جسم آنها وضع گردید. 3- حکم حجاب فراگیر است و گروه‌های استثنا شده به خاطر ضرورت بوده است 4- اصل در مسئله حجاب جداسازی محیط مرد و زن از یکدیگر است، به گونه‌ای که هر دو بتوانند در جامعه متناسب با مقتضیات خود به کار و تلاش بپردازند و تماس‌ها و تعامل‌ها در حد ضرورت با یکدیگر باشد.