۸۶ - سید یاسر جبرائیلی: مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت در انتخاب ولیّ فقیه - ۱۴۰۲/۱۰/۱۹
مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت در انتخاب ولیّ فقیه - ۸۶
تلاش برای وحدت در تبعید
۱۴۰۲/۱۰/۱۹
سید یاسر جبرائیلی
آیت‌الله خامنه‌ای تا سال ۱۳۵۶ شش بار دستگیر شده و به زندان افتادند.1
امّا این بازداشت‌ها، زندان‌ها و شکنجه‌ها نه‌تنها از فعّالیّت‌های ایشان نکاست، بلکه از ایشان مبارزی تمام‌عیار ساخت. ایشان پس از آزادی از آخرین زندان در شهریور 1354، از اقامه نماز جماعت، شرکت در جلسات مذهبی و سخنرانی‌های مذهبی و سیاسی ممنوع شدند. امّا با این حال، مبارزاتشان را متوقّف نساختند و به‌صورت مخفیانه، بیش‌ازپیش و فعّالانه‌تر به انجام فعّالیّت‌های اجتماعی، مذهبی و سیاسی پرداختند. نهایتاً رژیم به این جمع‌بندی رسید که راه متوقّف ساختن فعّالیّت‌های آیت‌الله خامنه‌ای، تبعید ایشان به یک منطقه سنّی‌نشین و دور از مرکز است. این بود که آذرماه ۱۳۵۶ کمیسیون امنیّت اجتماعی خراسان آیت‌الله خامنه‌ای را به سه سال تبعید در ایرانشهر محکوم کرد.2
رژیم قصد داشت ارتباط آیت‌الله خامنه‌ای را با مردم و مبارزان قطع کند، غافل از اینکه ایشان محبوب مردم ایرانشهر شده و دوران تبعید را تبدیل به فرصتی برای رساندن پیام انقلاب به مردم دورترین نقاط کشور خواهد کرد.
برای آیت‌الله خامنه‌ای تفاوتی نمی‌کرد که در تهران باشد یا مشهد یا تبعیدگاه ایرانشهر. هدف ایشان احیاء اسلام سیاسی در ذهن و دل مردم بود و در منطقه‌ی ایرانشهر، این هدف در تلاش برای وحدت شیعه و سنّی متجلّی شد.
آیت‌الله خامنه‌ای از بدو ورود به ایرانشهر در صدد زدودن موانع روانی بین اهل سنّت و شیعه برآمدند. ایشان می‌گویند: «ابتدا باب گفت‌وگو را با یکی از علمای اهل سنّت ایرانشهر به اسم مولوی قمرالدّین که امامت مسجد نور را به عهده داشت گشودم و به او گفتم: مسئولیّت اسلامی ما ایجاب می‌کند که به آینده اسلام و خطرهایی که آن را تهدید می‌کند و موانعی که بر سر راه تحقّق اهداف آن قرار دارد بنگریم. همه‌ی مسلمانان با صرف‌نظر از وابستگی‌های مذهبی خود در این آینده‌نگری مسئولیّت سنگینی بر دوش دارند.
امّا در مقابل اگر تمام همّت خود را صرف برملا کردن اشتباهات گذشته کنیم و در کتاب‌های گذشتگان در پی کشف موارد اختلاف باشیم، جز تشدید خصومت‌ها و به هیجان آوردن احساسات، نتیجه‌ای در بر ندارد؛ و این نه مصلحت اسلام است و نه مسلمانان... این نه به معنی قطع ارتباط ما با گذشته است؛ چرا که وجود فکری و اعتقادی ما، به گذشته پیوند خورده، امّا همکاری با یکدیگر باید بر بنیاد نگاه به آینده باشد.»3
گام دیگری که آیت‌الله خامنه‌ای در ایجاد زمینه‌ی مشارکت میان شیعیان و اهل سنّت برداشتند، برپایی جشن در روزهای دوازده تا هفده ربیع‌الاوّل بود. روز دوازدهم را اهل سنّت و روز هفدهم را علمای شیعه تاریخ تولّد پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌دانند.
تیرماه ۱۳۵۷ نیز وقتی ایرانشهر گرفتار سیل شد، مردم اهل تسنّن منطقه آیت‌الله خامنه‌ای را در کنار خود دیدند و محبّت ایشان به خود را با تمام وجود لمس کردند.
آیت‌الله خامنه‌ای با توجّه به تجربه‌ای که در امدادرسانی به زلزله‌زدگان فردوس داشت، یک گروه امدادی را در منطقه راه‌اندازی کرد و با هماهنگی‌هایی که با روحانیون شهرهای مختلف از جمله یزد و مشهد داشتند، توانستند کمک‌های مردمی را از اقصی نقاط ایران جذب و در بین سیل‌زده‌ها تقسیم کنند.4
ساواک در گزارش خود دراین‌باره می‌نویسد: «یک نفر از آخوندهای تبعیدی به نام شیخ خامنه‌ای که از یکی از شهرستان‌های ایران به جرم برهم زدن نظم و امنیّت و همچنین دادن شعارهای ضدّ میهن و ملّت در شهرستان ایرانشهر در تبعید به سر می‌برد، به مردم شهرستان‌های مذکور کمک نقدی و جنسی (از قبیل پتو، خواروبار از هر رقم) می‌نماید و کمک وی باعث رفع گرفتاری مردم شده و اهالی ایرانشهر اظهار می‌دارند اگر دولت لطفی بکند و دو یا سه نفر از این شیخ‌ها و آخوندها را به شهرستان ایرانشهر تبعید کند برایشان بس است که به آنها کمک بکنند تا جبران خسارتشان بشود.»5
آیت‌الله خامنه‌ای در دوران تبعید توانستند میان اهل تسنّن و اهل تشیّع، وحدت بی‌سابقه‌ای برقرار کنند، مبارزات سیاسی را در یکی از دورترین مناطق ایران به بهترین شکل ممکن پیش ببرند و نقشه‌ی ساواک را که تلاش می‌کرد ایشان را در یکی از مناطق دوردست کشور منزوی و متوقّف کند، به ضدّ خود تبدیل کردند.
سازماندهی تظاهرات مردمی
به دنبال درگذشت مرموز آیت‌الله سیّدمصطفی خمینی در اوّل آبان ۱۳۵۶ در نجف اشرف، آیت‌الله خامنه‌ای به همراه برخی از مبارزان مراسم ختمی در مسجد ملّاهاشم مشهد برپا کردند. همان ایّام به همراه عدّه‌ای از علمای مشهد تلگراف تسلیتی به امام خمینی در نجف مخابره کردند.
با درگذشت آیت‌الله سیّدمصطفی خمینی و تحوّلاتی که در پی آن پدید آمد، نهضت اسلامی وارد مرحله‌ی نهائی خود شد و حرکت‌های جدّی برای پیروزی انقلاب آغاز گردید.
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، ۲۸ تیر۱۳۵۷ شماری از طلّاب حوزه علمیّه مشهد به ادامه‌تبعید آیت‌الله خامنه‌ای اعتراض و خواستار بازگشت ایشان به مشهد شدند.6
گسترش فعّالیّت‌های انقلابی و مردمی آیت‌الله خامنه‌ای در راستای جهت‌دهی و ساماندهی مبارزه در ایرانشهر و مناطق و شهرهای اطراف از یک سو، و محبوبیّت و نفوذ روزافزون ایشان در میان اقشار مختلف مردم آن سامان از سوی دیگر، مقامات امنیّتی را بر آن داشت تا محلّ تبعید ایشان را به جیرفت که در مقایسه با ایرانشهر دورافتاده‌تر و دارای محدودیّت‌های بیشتری بود، تغییر دهند.
لذا ایشان در ۲۲ مردادماه به جیرفت منتقل شدند. با گسترش مبارزات مردمی و ازهم‌گسیختگی ارکان رژیم و ناتوانی آن در مهار روند انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای در اوّل مهر ۱۳۵۷ از جیرفت به مشهد مراجعت کرده و در آنجا فعّالیّت‌هایشان را در امر ساماندهی امور انقلاب، تشدید روند مبارزه و پیگیری مسائل گوناگون نهضت ادامه دادند.
در ایّام اقامت امام خمینی در فرانسه، با ارسال تلگرامی به همراه برخی از روحانیون مبارز مشهد، اقامت موقّت امام در فرانسه را عاملی برای پدید آمدن موجی از امید و تصمیم و قاطعیّت در دل مردم و نشانی از عزم و اراده راسخ امام در راه نجات امّت مسلمان ایران عنوان کرده و از ایشان تقاضا کردند دستورات لازم را برای ادامه‌ی مبارزه صادر کند. در پایان نیز خواستار بازگشت امام خمینی به ایران شدند.7
پانوشت‌ها:
1- برای اطّلاع تفصیلی از شرح زندان‌ها و تبعید معظّمٌ‌لّه، رجوع کنید به کتاب «خون دلی که لعل شد»، خاطرات حضرت آیت‌الله‌العظمی سیّدعلی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) از زندان‌ها و تبعید دوران مبارزات انقلاب اسلامی.
2- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ش‌ب ۵۷۶
3- آیت‌الله سیّدعلی خامنه‌ای، خون دلی که لعل شد، ص 284
4- همان
5- همان
6- همان
7- اسناد انقلاب اسلامی، 402/3؛ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ش‌ب ۲۰۹