1239 - چرایی آیه عصمت در پنج تن (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۱۱/۲۳
چرایی آیه عصمت در پنج تن
(پرسش و پاسخ)
پرسش: چرا آیه عصمت در قرآن کریم که در خصوص زنان پیامبر(ص) است شامل زنان پیامبر(ص) نمی‌شود و فقط شامل پنج تن آل‌کسا می‌شود؟
پاسخ:آیه عصمت در قرآن
قرآن کریم در آیه 33 سوره احزاب می‌فرماید: «و قرن فی بیوتکن و لا تبرجن تبرج الجاهلیهًْ الاولی، و اقمن الصلوهًْ و اتین الزکوهًْ اطعن الله و رسوله، انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل‌البیت و یطهرکم تطهیرا» و (ای زنان پیامبر(ص) تا زمانی که ضرورتی برای بیرون رفتن پیش نیامده) در خانه‌های خود بنشینید، و همچون روزگار جاهلیت نخستین، زینت‌های خود را آشکار نکنید. (زیرا شما الگوی زنان دیگر هستید، اگر شما حجاب مناسبی نداشته باشید، دیگران نیز آن را حکم اسلام خواهند دانست و بی‌حجاب خواهند شد.) و نماز را برپا دارید و زکات را ادا نمایید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید. (در اینجا ناگهان لحن کلام و معنای آیه برای بیان یک مسئله مهم تغییر می‌کند به طوری که تمام ضمائر مونث تبدیل به ضمایر مذکر می‌گردد که پس از نهی همسران پیامبر از گناهان و دعوت به انجام واجبات که برای عموم مردم صادق است اعلام می‌دارد که) خداوند قطعا می‌خواهد هرگونه پلیدی و گناه را از شما اهل بیت(ع) دور کند و کاملا شما را پاک سازد.»
سیاق این آیه درباره زنان پیامبر(ص) است: اما در پایان آیه خدای متعال آیه با تغییر مخاطب، مسئله بسیار سرنوشت‌ساز عصمت را برای عده‌ای خاص در نظر می‌گیرد که شامل همسران پیامبر(ص) نمی‌شود؟!
بیان مفاهیم
1- مفهوم رجس: به معنی موجود یا شیء ناپاک و پلید است، بعضی معنی آن را وسیع می‌دانند و گفته‌اند به معنی هر چیزی است که باعث دوری و تنفر شود. لذا به انواع پلیدی‌ها و نجاست‌ها و مجازات‌ها رجس گفته می‌شود، زیرا همه این امور موجب فاصله گرفتن انسان و تنفر از او می‌شود. (شرح و تفسیر لغات قرآن، جعفر شریعتمداری، ج 2، ص 134)
2- مفهوم تطهیر: به معنی پاک ساختن و در آیه شریفه تاکیدی است بر مسئله از بین بردن رجس و نفی پلیدی‌ها و ذکر آن به صورت مفعول مطلق در آیه تاکید دیگری است بر معنای یطهرکم. (همان، ج 3، ص 40)
3- مفهوم اهل‌البیت، تعبیر اهل‌البیت به اتفاق همه علمای اسلام و مفسران، اشاره به اهل بیت پیامبر(ص) است و این چیزی است که از ظاهر خود آیه نیز فهمیده می‌شود، چرا که بیت اگر چه به صورت مطلق در این آیه ذکر شده، اما به قرینه (و سیاق) آیات قبل و بعد، منظور از آن بیت و خانه پیامبر(ص) است. (همان) و منظور از الف و لام در البیت برای عهد و تعریف آمده که خانه رسالت و کانون وحی است و در فرهنگ عرب به آنچه بدان پناه می‌برند بیت گفته می‌شود. (مجمع‌البیان طبرسی، ج 21 و 22، ص 473)
4- کلمه انما در آیه انحصار خواست خدا را می‌رساند و می‌فهماند که خدا خواسته، رجس و پلیدی را تنها از اهل‌البیت دور کند و به آنان عصمت بدهد، و کلمه اهل‌البیت... دلالت دارد بر اینکه دور کردن رجس و پلیدی از آنان و تطهیرشان مسئله‌ای است مختص به آنان و کسانی که مخاطب در کلمه «عنکم» هستند. (المیزان، طباطبایی، ج 16، ص 462) بنابراین در آیه شریفه در حقیقت دو قصر و انحصار به کار رفته است، یکی انحصار اراده و خواست خدا در بردن و دور کردن پلیدی و تطهیر اهل بیت و دوم: انحصار این عصمت و دوری از پلیدی در اهل بیت (همان)
اهل‌البیت چه کسانی هستند؟
درباره مصداق اهل بیت اختلاف‌نظر است. 1- گروهی مصداق حقیقی آن را پیامبر(ص) و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم‌السلام) می‌دانند.
2- گروهی همسران پیامبر(ص) را.
3- گروهی دیگر بنی‌هاشم را.
4- و گروهی دیگر امت اسلام را مصداق اهل بیت و آیه تطهیر می‌دانند. (اهل‌بیت در آیه تطهیر، سیدجعفر مرتضی، ص 2) به طور مسلم فقط زنان پیامبر(ص) اهل بیت او نیستند، برای اینکه هیچگاه صحیح نیست ضمیر مردان را به زنان ارجاع داد، و به زنان گفت: عنکم، بلکه اگر فقط اهل بیت همسران پیامبر(ص) بودند، باید می‌فرمود: عنکن. (المیزان، همان)
آیه تطهیر از منظر روایات
1- در روایاتی که در شأن نزول آیه تطهیر آمده، تصریح می‌کند که آیه شریفه در شأن رسول خدا(ص) و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) نازل شده است، و احدی در این فضیلت با آنان شرکت ندارد. و این روایات بیش از هفتاد حدیث است که بیشتر آنها از طرق اهل سنت و آن هم از چهل طریق نقل کرده‌اند (همان، ص 465) و شیعه آن را از سی طریق نقل کرده است. (همان)
2- تفسیر طبری می‌نویسد: «اما انبوهی از دانشوران و دانشمندان از جمله ابوسعید خدری، انس، واتله، عایشه و ام‌سلمه دو تن از همسران پیامبر(ص) بر آنند که منظور از آیه شریفه وجود گرانمایه پیامبر(ص) و امیر مومنان(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) و دخت گرانقدر آن حضرت فاطمه(س) است و آیه شریفه ویژه این پنج نور مقدس است. (تفسیر طبری، ج 22، ص 5)