۱۷۵ - قرآن و سؤالات نابجا ۱۴۰۳/۰۳/۱۸
قرآن و سؤالات نابجا
۱۴۰۳/۰۳/۱۸
* چرا در آیه 101 سوره مائده خداوند از پرسیدن برخی سؤالات نهی کرده است؟
- قبل از هرچيز لازم است ترجمه آيه را بيان كنيم: «اي كساني كه ايمان آورده ايد، از مسائلي سؤال نكنيد كه اگر براي شما آشكار شود،شما را ناراحت مي‌كند و اگر به‌هنگام نزول قرآن از آنها سؤال كنيد، براي شما آشكار مي‌شود.
خداوند آنها را بخشيده است و خداوند آنها را بخشيده (و ناديده گرفته) است و خداوند آمرزنده و بردبار است.»(1)
شأن نزول: در شأن نزول آيه فوق آمده است كه «روزي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي مردم از دستور خدا درباره حج سخن مي گفت. شخصي به نام عكاشه گفت:
آيا دستور انجام حج، براي هر سال است؟ پيامبر به سؤال او پاسخ نگفت، ولي او لجاجت كرد و سه مرتبه سؤال خود را تكرار كرد.
پيامبر فرمود: «واي بر تو! چرا اين همه اصرار مي كني؟ اگر در جواب تو بگويم: بلي. حج در همه سال براي شما واجب مي شود و اگر در همه سال واجب بشود؛ توانايي انجام آن را نخواهيد داشت و اگر با آن مخالفت كنيد؛ گناهكار خواهيد بود؛ لذا در دستورات الهي از روي لجاجت سؤال نكنيد و يكي از اموري كه سبب به هلاكت رسيدن اقوام گذشته شد، پر حرفي و لجاجت آنها بود.»(2)
سؤالات نابجا:
منظور از شأن نزول فوق اين نيست كه راه سؤال و پرسشگري را به روي مردم ببندد، بلكه منظور سؤال‌هاي نابجا و بهانه گيري‌هايي است كه غالباً سبب مشوش شدن اذهان مردم و موجب مزاحمت گوينده و پراكندگي رشته سخن و برنامه او مي شود.
قرآن، همگان را به پرسشگري و دانستن دعوت مي كند: «... فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ»(3)؛ از اهل اطلاع بپرسيد. سؤال، كليد فهم حقايق است و به همين دليل كساني كه كمتر مي پرسند، كمتر مي دانند، ولي از آنجا كه هر قانوني معمولاً استثنايي دارد، اين اصل تعليم و تربيت نيز استثنائي دارد و آن اينكه پاره اي از مسائل، پنهان بودنش براي حفظ نظام اجتماع و تأمين مصالح افراد بهتر است.
در اين گونه موارد جست‌وجو‌ها و پرسش‌هاي پي در پي براي پرده برداشتن از روي واقعيت مذموم و ناپسند است.
براي مثال، پزشكان، بيماري‌هاي سخت و لاعلاج را از بيمار پنهان مي كنند.
شخص بيمار اگر از عمق بيماري خود آگاهي داشته باشد؛ گرفتار وحشتي مي شود که اگر كشنده نباشد؛ بهبودي او را به تأخير مي اندازد. اصرار‌هاي بيمار براي پي بردن به مريضي خود، مذموم و ناپسند است.
ممكن است گفته شود: اگر افشاي اين امور بر خلاف مصلحت مردم است؛ چرا با اصرار، افشاء مي شود؟ در پاسخ بايد گفت: اگر رهبر جامعه در مقابل سؤالات پي در پي و از روي لجاجت بعضي‌ها سكوت كند، مفسده‌هاي زيادي در پي دارد و سوء ظن‌هايي را بر مي انگيزد و باعث مشوب شدن اذهان مردم مي شود. لذا براي فرار از آن به پاسخگويي از مسئله اي مي پردازد كه كتمان آن بهتر بود. در آيه بعد براي تأكيد اين مطلب مي گويد:
بعضي از اقوام پيشين اين گونه سؤالات را داشتند و به دنبال پاسخ آنها به مخالفت برخاستند؛ مانند: بني اسرائيل كه دستور داده شد گاوي را ذبح کنند،ولي آنها با سؤالات پي در پي و لجاجت،كار را براي خود سخت گرفتند.(4)
آنچه در این آیه خداوند نهي كرده سؤال از مسائلي است كه اسباب عادي خود را طي مي كند يا از چيزهايي كه در پس پرده غيب قرار گرفته است،مثلاً: روز مرگ ما چه زماني است؟ آينده ما چگونه است؟ و...
پاسخ به تمامي موارد سبب ملامت و ناراحتي پرسشگر مي شود، لذا خداوند متعال از پرسش‌هاي اين چنینی نهي کرده است.(5)
___________________
1. مائده/101.
2. فضل بن حسن طبرسي، مجمع البيان، ذيل آيه.
3. نحل/43.
4. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 5، ص 96.
5. ر.ك: طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه همداني، قم، بنياد عملي و فكري علامه، ج 6، ص 236.