۱۲۳۰ - شهید خدمت به چه معناست؟ ۱۴۰۳/۰۳/۲۲
شهید خدمت به چه معناست؟
۱۴۰۳/۰۳/۲۲
کامران پورعباس
در سانحه سقوط بالگرد در منطقه ورزقان آذربایجان شرقی در واپسین روزهای اردیبهشت 1403، حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور اسلامی ایران و هفت نفر از همراهان گرامی ایشان(رضوان الله علیهم) به شهادت رسیدند؛ حجت‌الاسلام آل‌هاشم امام جمعه محبوب و معتبر تبریز، دکتر حسین امیر عبداللهیان
وزیر خارجه مجاهد و فعال، مالک رحمتی استاندار انقلابی و متدین آذربایجان شرقی، سردار سید مهدی موسوی رئیس یگان حفاظت رئیس‌جمهور، سرهنگ خلبان سید طاهر مصطفوی، سرهنگ خلبان محسن دریانوش و سرگرد فنی بهروز قدیمی، همسفران شهید سید ابراهیم رئیسی در سفر عاشقی از ملک تا ملکوت بودند.
بعد از شهادتِ این بزرگواران، در میان عامه مردم عبارت غرورانگیزِ «شهید خدمت» در مورد این شهدای بزرگوار، پرتکرار شد؛ اما برخی خواص در مورد اطلاق واژه «شهادت» به این خدمتگزاران مخلص و انقلابی به طور خاص و همچنین اطلاق واژه «شهید خدمت» در چنین مواردی به صورت عام، شبهاتی داشتند که گاهی در تریبون‌های رسمی نیز مطرح می‌کردند؛ همان گونه که سالها پیش، در برهۀ بعد از شیوع و همه گیریِ کرونا نیز این مباحث مطرح شد و برخی در مورد اطلاق واژه «شهید» به کادر درمان ابراز سردرگمی کردند.
معنى وسيع شهادت
در بخشی از یک یادداشت با عنوان «بررسی مفهوم شهید و شهادت از منظر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی» در سایت ایشان که مورخ 13 اسفند 1398 منتشر شد، آمده است: «شهادت چیست؟ شهادت در فرهنگ اسلام دو معنى متفاوت دارد: معنى «خاص» و ديگرى معنى گسترده و «عام».[تفسير نمونه، ج21، ص407.]
معنی خاص شهادت همان كشته شدن در معركه جنگ در راه خدا است كه احكام خاصى در فقه اسلامى دارد، از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، بلكه با همان لباس خونين دفن مىشود! [تفسير نمونه، ج21، ص407.] لیکن اگر در بيرون معركه باشد بعضى از آن احكام را ندارد، ولو شهيد است.[مشكات هدايت، ص 83.]...
گسترۀ معنایی شهید و شهادت
«شهيد» در فرهنگ اسلامى منحصر به كسانى نيست كه در ميدان جهاد كشته مىشوند، هر چند آنها از روشن ترين مصداق آنند، بلكه [تفسير نمونه، ج23، ص355.] در اسلام معناى شهادت گسترش داده شده است.[مشكات هدايت، ص82.]
معنى وسيع شهادت آن است كه انسان در مسير انجام وظيفه الهى كشته شود، يا بميرد، هر كس در حين انجام چنين وظيفه اى به هر صورت از دنيا برود «شهيد» است.[تفسير نمونه، ج21، ص407.] و طبق روايات اسلامى، در زمره شهداست.[تفسير نمونه، ج23، ص355.]
مصادیق متعدد برای واژه شهيد
در بخشی از یادداشتی با عنوان «چه کسانی شهید محسوب می‌شوند؟» مورخ 25 تیر 1396 در پایگاه خبری قم نیوز آمده است:
«در تعريف اصطلاحي نيز واژه شهيد به دوگونه تبيين شده است:
الف: كسي كه در خط مقدم و حين پيكار با دشمن دين، جانش را از دست بدهد. چنانكه پيامبر اعظم(ص) در فضيلت آن مصداق فرموده اند: دوست دارم كه درراه خدا بجنگم و كشته شوم و باز بجنگم و كشته شوم و باز هم بجنگم و كشته شوم.[صحيح مسلم 1872.]
و فرمايش حضرت وصي، اميرالمؤمنين(ع) هم ناظر به اين مصداق از معناي شهيد است كه فرموده اند: سوگند به آنكه جان علي در دست اوست فرود آمدن هزار ضربت شمشير بر سر آسان‌تر است از مردن در بستر»[الارشاد للمفيد ح1/ص238.]
ب: كسي كه در پيكار با دشمن دين كشته نشده، اما بر طبق روايات مقام شهيد را دارد. به عنوان مثال:
كسي كه خدا و پيامبرش(ص) را و اهل بيتش را بشناسد و حقوق آنان را بداند.[نهج‌البلاغه/خطبه190.]
كسي كه دوستدار آل محمد(ص) از دنيا برود.[بحارالانوار، ج68، ص137 و ج82، ص172.]
كسي كه شهادت را خالصانه و صادقانه از خداوند طلب كند.[صحيح مسلم، خبر1908، پيامبر اكرم(ص).]
كسي كه در راه خدا جهاد كند.(چه كشته شود چه كشته نشود)[وسايل الشيعه، ج11، ص12، پيامبر اكرم(ص).]
كسي كه در راه دفاع از جان، مال و حق خانواده‌اش كشته شود.[كنزالعمال، خبر2116، پيامبر اكرم(ص). اصول كافي، ج7، ص296، پيامبر(ص).]
كسي كه در راه خدا مجروح يا زخمي شود.[كنزالعمال، خبر20510، پيامبر اكرم(ص). فتح الباري، ج6، ص24، پيامبر اكرم(ص).]
كسي كه امر به معروف و نهي از منكر مي‌كند.[كنزالعمال، خبر2079، پيامبر اكرم(ص).]
كساني كه از مرزها حراست مي‌كنند.[كنزالعمال، خبر2100 و 1645 و 1651، پيامبر اكرم(ص).]
كسي كه پاكدامني و عفت خود را حفظ كند در حالي كه توان انجام گناه را دارد.[كنزالعمال، ج4، خبر2110، پيامبر(ص). نهج‌البلاغه، حكمت466، امام علي(ع).]
كسي كه به سبب بيماري خاص يا تحت شرايط خاص (مثل غرق شدن در آتش، زير آوار، زن باردار) بميرد.[كنزالعمال، ج4، خبر2090، پيامبر اكرم(ص).]
كسي كه در راه دفاعِ ستم از خود كشته شود، شهيد است.[كنزل العمال/11205.]»
باارزش بودنِ عنوانِ «شهید خدمت»
در جست‌وجوهای مفصلی که در منابع مختلف انجام دادیم، مطلب و اشارۀ واضح‌تر و صریح‌تر به ویژه در مورد شهید بودنِ فوت در هنگام کار و انجام وظیفه و مقولۀ «شهید خدمت» و پشتوانه آن نیافتیم تا اینکه در بیانات رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای پس از شهادت حجت‌الاسلام رئیسی و همراهان شان، اشاره و تأکیدِ صریح و متقن به همراه پشتوانه فقهی و اسلامی و قرآنی و استدلالیِ این موضوع به ثبت و ظهور رسید.
امام خامنه‌ای در مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (رحمه‌الله) فرمودند:
«امّا حادثۀ مهمّ دوّم، یعنی شهادت جانگداز رئیس‌جمهور مغتنم و عزیز و پُرکار و همراهان ایشان که این همراهان هم هر کدام به نوبۀ خود ارزشمند بودند؛ از آنهائی که بنده از نزدیک می‌شناختم، مرحوم آقای آل‌هاشم، امام‌جمعۀ فعّال، مردمی و شایستۀ شهر تبریز، نمایندۀ رهبری در استان مهمّ آذربایجان شرقی، با مردم، با جوانها، با دانشجوها، با هنرمندان، با ورزشکاران، با قاطبۀ مردم ارتباطات قلبی و دلی و کاری برقرار می‌کرد؛ حقیقتاً شخصیّت ارزنده‌ای بود.
مرحوم آقای امیرعبداللهیان، وزیر خارجۀ فعّال، پُرکار، باابتکار، مذاکره‌کنندۀ قوی؛ بنده صورت مذاکراتی را که ایشان می‌کرد در مواردی مشاهده می‌کردم؛ یک مذاکره‌کنندۀ قوی و باهوش و پایبند به مبانی و اصول؛ اینها [کسانی بودند] که من از نزدیک می‌شناختم؛ دیگران هم، چه استاندار آذربایجان، چه برادر مأمور حفاظت رئیس‌جمهور، چه آن سه نفر عزیزی که مأمور پرواز بودند، همۀ اینها آن‌طوری که افراد آشنای به آنها می‌گویند، افراد شایسته و برجسته و مؤمنی بودند. فقدان اینها حقیقتاً یک خسارت بود برای کشور.
ما در مقابل مصیبت چه جور باید برخورد کنیم؟ این مهم است. من قبلاً بحث دربارۀ این فقدان بزرگ را با این آیۀ شریفه، نورانی کنم که می‌فرماید: وَ لا تَقولوا لِمَن یُقتَلُ فی سَبیلِ اللهِ اَمواتٌ بَل اَحیاءٌ وَ لکِن لا تَشعُرون؛ به کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده اطلاق نکنید؛ اینها زنده‌اند.
اطراف این آیه- چه قبل این آیه، چه بعد این آیه- بحثی از حرکت نظامی و جنگ و قتال و مانند اینها نیست؛ [می‌فرماید] «فی‌سبیل‌الله». نمی‌شود ادّعا کرد که معنای این «یُقتَلُ فی سَبیلِ اللَّه»
کشته شدن در میدان جنگ است، چون هیچ قرینه‌ای بر این در این آیه وجود ندارد.
در آیۀ سورۀ آل‌عمران- «وَ لا تَحسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلوا»- چرا، آن آیه در ضمنِ مسائل جهاد است؛ این آیه نه، مطلق است؛ [می‌فرماید] هر کسی که در راه خدا کشته بشود.
راه خدمت به مردم، راه خدا است؛ راه کار جهادی برای مردم، راه خدا است؛ راه ادارۀ کشور اسلامی، راه خدا است؛ راه پیشرفت نظام جمهوری اسلامی، راه خدا است.
آقای رئیسی عزیز و همراهانش، در راه پیشرفت کشور، در راه خدمت به مردم، در راه اعتلای جمهوری اسلامی کشته شدند، [لذا] مشمول این آیه‌اند؛ اینها را اموات ندانید؛ بَل اَحیاءٌ؛ اینها زنده هستند؛ همان تعبیری که در باب شهدا
وجود دارد.
بنابراین، اینها را ما «شهدای خدمت» می‌دانیم، همچنان که مردم گفتند؛ از دل مردم جوشید این تعبیر «شهید جمهور» و «شهید خدمت»؛ این خیلی باارزش است.»14/03/1403