ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
خربة امّ صابونة1
موقعيت:
PGR: 201221
فاصله تا بيسان: 5/10 كيلومتر 
متوسط ارتفاع: 175 متر پایین‌تر از سطح دریا 
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 
45/ 1944 (هكتار): 
سندی در دست نیست.
جمعيت: 
سال 1931: 444 نفر (شامل عرب الصقر و شش منطقه ديگر)
سال 45 / 1944: سندی در دست نیست.
تعداد خانه‌ها (سال 1931): سندی در دست نیست.
خربة امّ صابونة پيش از 1948
این روستا پایين‌تر از همسايۀ خود كوكب الهوا و در پاي صخره‌اي كه كوكب الهوا بر بالاي آن واقع شده بود و همچنين بر حاشيۀ غربي درّۀ اردن و رو به شرق قرار داشت و رود اردن در فاصلۀ 3/3 كيلومتري آن جاری بود. هم مسيلي كه از محوطۀ روستا به طرف شمال شرق کشیده شده بود و هم چشمه‌اي كه در آن نزديكي مي‌جوشيد نامشان را از نام روستا گرفته بودند. خربة امّ‌صابونة در طبقۀ مزارع کوچک فهرست اعلام جغرافيايي فلسطين قرار می‌گرفت. تعداد سفال‌هاي خُردشدۀ موجود در سطح محوطۀ روستا در كنار شالوده‌هاي ساختماني مدفونی كه از خاك سربرآورده‌اند نشانگر اين هستند كه در دوران‌هاي اوليه نیز اين محوطه محل سكونت بوده است.  
اشغال روستا و اخراج ساكنین آن
موقعيت روستا نشان مي‌دهد كه در جريان عمليات گيدئون اشغال شده است (الأشرفية در فرمانداري بيسان را ببينيد). نزديك‌ترين روستايي كه اطلاعات كافي دربارۀ آن وجود دارد روستاي كوكب الهوا در 2 كيلومتري آن است. منابع مختلف نشان مي‌دهند كه روستا زماني بين 16 تا 21 مي اشغال شده است. سربازان عراقي كه بعد از 15 مه در امتداد اين جبهه وارد منطقه شدند، موفقيت‌هاي چندانی در بازپس‌گيري روستاها به دست نیاوردند. مردم روستاي خربة امّ صابونة هم به احتمال فراوان حول وحوش زمان اشغال در ماه مه سال 1948 از آنجا رانده شده‌اند. [M:105-7; see T:176-78]
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
هيچ آبادي اسرائيلي‌اي بر روي اراضی متعلق به این روستا که به زمین‌های كوكب الهوا متصل است احداث نشده است. آبادي نِوِه اور2 (202221) در سال 1949 در حدود یک كيلومتري شرق محوطۀ روستا احداث شده است.  
روستا در حال حاضر
تنها چيزي كه در محوطه روستا باقي مانده قلوه‌سنگ‌ها هستند. بر روي زمين‌هاي روستا باغي متعلق به ساكنين آبادي نِوِه اور وجود دارد. مناطق تپه ماهوري اطراف محوطۀ روستا هم به عنوان چراگاه مورد استفادۀ كشاورزان اسرائيلي قرار مي‌گيرند.     
 الخُنیزیر3
موقعيت:
PGR: 199203
فاصله تا بيسان: 10 كيلومتر 
متوسط ارتفاع: 200 متر پایین‌تر از سطح دریا 
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 
45/ 1944 (هكتار): 
مالكيت                            کاربری 
عرب: 6/196                      زراعی: 2/293
يهودي: 100 درصد از كل: 94%
مشاع: 1/14 عمارت ساختماني : سندی در دست نیست
مجموع: 7/310
جمعيت: 
سال 1931: 200 نفر (فهرست شده زير عنوان عرب الخنیزیر) 
سال 45 / 1944: 260 نفر 
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 47 باب 
الخنيزير پيش از 1948 
روستا در منطقه‌ای مسطح، واقع در حاشیۀ غربی روستای الزّراعة که بعد از تأسیس آبادی یهودنشین تیرات صوی5 در سال 1937 کوچک‌تر شده بود قرار داشت. جاده‌ای فرعی روستا را به جادۀ بيسان - اريحا وصل می‌کرد، و ارتباط آن با روستاهای همجوارش نیز از طریق راه‌های دیگر برقرار می‌گردید. الخنيزير ابتدا اقامتگاه فصلی بادیه‌نشینانی بود که نهایتاً به ساکنین دائمی آن تبدیل شدند. محل‌های سکونت آنها، هم خانه‌هایی از خشت خام و هم چادرها، در تمام منطقه پراکنده بودند. همۀ مردم الخنيزير مسلمان بودند. 
آنها آب حاصل از چشمه‌ها را از شمال و جنوب شرق روستا هدایت کرده و از آن برای مصارف خانگی و آبیاری مزارع خود استفاده می‌کردند. آنها به تولید میوه‌جات، سبزیجات و غلات اشتغال داشتند. در سال 45/1944 جمعاً 8/1 هکتار از زمین‌های روستا به تولید مرکبات و موز و 6/25 هکتار نیز به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 8/165 هکتار نیز آبیاری شده و یا برای احداث باغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. 
اشغال روستا و اخراج ساكنین آن
سندی در دست نیست.
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
آبادی تیرات صوی (199203) در سال 1937 بر روی زمین‌های دو روستای الخنيزير و الزّراعة احداث گردید. 
روستا در حال حاضر
تنها نشانه باقی مانده از روستا قبرستان موجود بر روی تپه تلّ ابوالفرج (199203) در شمال محوطه روستا است. دو چشمۀ عيون امّ الفرج و عين الخنازير در اضلاع شمالی و غربی این تپه قرار گرفته‌اند. بیشتر محوطة روستا و زمین‌های اطراف آن پوشیده از درختان نخل است.
دنّة6
موقعيت:
PGR: 194224
فاصله تا بيسان: 13 كيلومتر 
متوسط ارتفاع: 100 متر 
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 
45 / 1944 (هكتار): 
مالكيت                          کاربری 
عرب: 7/517                   زراعی: 2/535
يهودي: 6/20 درصد از كل: 81%
مشاع: 1/123 عمارت ساختماني : 5/1
مجموع: 4/661
جمعيت: 
سال 1931: 149 نفر 
سال 45 / 1944: 190 نفر 
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 28 باب 
دنّة پيش از 1948
روستا در مناطق بالادستی دامنه‌های شمال‌شرقی مسیل وادی دنّة که خود شعبه‌ای از مسیل وادی البيرة محسوب می‌شد قرار داشت. احتمالاً روستا بر روی محوطۀ تنعام7 که تاریخ آن به دورۀ رومیان بازمی‌گشت ساخته شده بود. جاده‌ای فرعی روستا را به جادۀ عفولة8 - بيسان مرتبط می‌ساخت، و خط لولۀ شرکت نفت عراق پس از عبور از وسط اراضی آن به حيفا می‌رسید. در سال 1596، دنّة روستایی بود در ناحیۀ شفا (استان لجّون) و 28 نفر جمعیت داشت. مالیات روستا به حکومت عثمانی براساس میزان محصولات آن شامل گندم و جو و سایر تولیداتش مثل بزها و کندوهای عسل پرداخت می‌شد. 
[Hut. and Abd.:157] بورکهارت9، گردشگر سوئیسی که در سال‌های ابتدائی قرن نوزدهم ازاین منطقه عبور کرده بدون ارائۀ هرگونه توضیحی تنها از این روستا نام برده است. [Burckhardt 1822:842]
در اواخر قرن نوزدهم، روستای دنّة بر دامنۀ تپه‌ای قرار گرفته بود و زمین‌های زراعی آن را احاطه کرده بودند. در روستا چشمه‌ای وجود داشت که آب خروجی آن به سمت غرب جریان  می‌یافت. خانه‌های روستا از سنگ و گل بنا می‌شدند.[SWP (1881) II:83] روستا دارای طرحی مستطیلی شکل بود و اضلاع بزرگ‌تر آن از شمال به جنوب کشیده شده بودند. روستا در دوران قیمومت بریتانیا توسعه یافت و خانه‌های جدید آن، از سنگ و خشت و در امتداد جادهای که به روستای مجاور، کفرة10 منتهی می‌شد احداث گردیدند. این روستا در فهرست اعلام جغرافیایی فلسطین در طبقۀ مزارع کوچک آن دوره جای گرفته بود. در روستا چند دکان و یک مسجد وجود داشت که بقعۀ شيخ دانيال در درون آن قرار گرفته بود. چشمۀ روستا آب مورد نیاز ساکنین آن را که همگی مسلمان بودند تأمین می‌کرد. آنها عمدتاً به کشت دیم اشتغال داشتند. در سال 45/1944 جمعاً 7/509 هکتار به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 4/1 هکتار نیز آبیاری شده و یا برای احداث باغات مورد استفاده قرار می‌گرفت. چمن و گیاهان پربرگ بر دامنه‌ها و قلّه‌های کوه‌های مجاور که از آنها به عنوان چراگاه استفاده می‌شد می‌روییدند.  
اشغال روستا و اخراج ساكنین آن
ساکنین دنّة در روز 28 مه 1948، همان روزی که باقیماندۀ مردم شهرک بيسان، در مجاورت روستا توسط ارتش اسرائیل به ناصرة منتقل شدند از روستای خود اخراج شدند. تیپ گولانی مسئول تسخیر درّه بيسان و انجام این تبعیدها بود. [M:xv; see M:107]
به گزارش بنی موریس، روند تخریب روستا تا سپتامبر 1948جریان داشت. یکی از سران کیبوتص محلی با این استدلال که احتمال موافقت روستا با تخصیص بخشی از زمین‌هایش برای ایجاد آبادی وجود دارد از ادامۀ تخریب آن انتقاد کرد و این مسئله نشان می‌دهد که دست‌کم برخی از اهالی روستا احتمالاً در دنّة باقی مانده‌اند و یا بعد از اخراج به آنجا بازگشته‌اند. اما روشن نیست که پس از آنچه بر سرشان آمده است. [M:168]  
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
اسرائیلی‌ها بر روی زمین‌های متعلق به روستا آبادی نساخته‌اند. 
روستا در حال حاضر
درحال حاضر بوته‌ها، درختچه‌های کاکتوس و سبزه پیرامون کپه‌های سنگی حاصل از تخریب خانه‌های روستا را فراگرفته‌اند. علف‌های هرز متراکم در درون مسیل و نزدیک چشمه رشد کرده‌اند. زمین‌های منطقه توسط کشاورزان اسرائیلی زیر کشت می‌روند.
پانوشت‌ها:
1- Khirbat Umm Sabuna
2- Newe Ur
3- al-Khunayzir
4- ‘Arab al-Kuneizir
5- Tirat Tzvi
6- Danna
7- Tinaʿam
8- ‘Afula
9- Burckhart
10- Kafra