۲۱۰ - شهيد مطهرى : عبادت عاميانه و عبادت عارفانه/ عدالت بهتر است یا جود و بخشندگي؟ ۱۴۰۳/۰۷/۰۴
عبادت عاميانه و عبادت عارفانه
۱۴۰۳/۰۷/۰۴
تلقي افراد از عبادت يکسان نيست ، متفاوت است. از نظر برخي افراد عبادت نوعي معامله و معارفه و مبادله کار و مزد است . کار فروشي و مزدبگيري است . همان طور که يک کارگر، روزانه نيروي کار خود را براي يک کارفرما مصرف مي‌کند و مزد مي گيرد ، عابد نيز براي خدا زحمت مي کشد و خم و راست مي‌شود و طبعا مزدي طلب مي‌کند که البته آن مزد در جهان ديگر به او داده خواهد شد .... از نظر این گونه افراد تاروپود عبادت همين اعمال بدني و حرکات محسوس ظاهري است که به وسيله زبان و ساير اعضای بدن صورت مي‌گيرد. اين يک نوع تلقي است از عبادت که البته عاميانه و جاهلانه است و به تعبير بوعلي درنمط نهم اشارات، خدانشناسانه است و تنها از مردم عامي و قاصر پذيرفته است.
تلقي ديگر از عبادت تلقي عارفانه است .... برحسب اين تلقي، عبادت نردبان قرب است، معراج انسان است، تعالي رواني است ، پرواز روح است به سوي کانون نامرئي هستي، پرورش استعدادهاي روحي و ورزش نيروهاي ملکوتي انساني است، پيروزي روح بر بدن است، عالي‌ترين عکس العمل سپاسگزارانه انسان است از پديد آورنده خلقت، اظهار شيفتگي و عشق انسان است به کامل مطلق و جميل علي الاطلاق و بالاخره سلوک و سير الي الله است .
برحسب اين تلقي ، عبادت پيکري دارد و روحي، ظاهري دارد و معني اي، آنچه به وسيله زبان و ساير اعضای بدن انجام مي‌شود، پيکره و قالب و ظاهر عبادت است، روح و معني عبادت چيز ديگر است. روح عبادت وابستگي کامل دارد به مفهومي که عابد از عبادت دارد و به نوع تلقي او از عبادت و به انگيزه‌اي که او را به عبادت برانگيخته است و به بهره و حظي که از عبادت عملا مي‌برد و اينکه عبادت تا چه اندازه سلوک الي الله و گام برداشتن در بساط قرب باشد.
* استاد مطهری، مجموعه آثار ، ج16، ص 414
عدالت بهتر است یا جود و بخشندگي؟
فرد باهوش و نکته سنجي از اميرالمؤمنين علي(ع) سؤال مي کند: العدل افضل‌ام الجود؟ آيا عدالت شريف‌تر و بالاتر است يا بخشندگي؟
مورد سؤال دو خصيصه انساني است، بشر همواره از ستم، گريزان بوده است و همواره احسان و نيکي ديگري را که بدون چشمداشت پاداش انجام مي‌داده، مورد تحسين و ستايش قرارداده است.
پاسخ پرسش بالا خيلي آسان به نظر مي‌رسد. جود و بخشندگي از عدالت بالاتر است، زيرا عدالت رعايت حقوق ديگران و تجاوز نکردن به حدود و حقوق آنهاست. اما جود اين است که آدمي با دست خود حقوق مسلم خود را نثار غير مي‌کند.
آن که عدالت مي کند به حقوق ديگران تجاوز نمی‌کند و يا حافظ حقوق ديگران است، از تجاوز و متجاوزان؛ اما آن که جود مي‌کند، فداکاري مي‌نمايد و حق مسلم خود را به ديگري تفويض مي‌کند، پس جود بالاتر است. واقعا هم اگر تنها با معيارهاي اخلاقي و فردي بسنجيم مطلب از اين قراراست. يعني جود بيش از عدالت معرف و نشانه کمال نفس و رقاء روح انسان است اما....
...علي(ع) برعکس نظر بالا جواب مي‌دهد، علي(ع) به دو دليل مي‌گويد عدل از جود بالاتر است. يکي اينکه: « العدل يضع الامور مواضعها و الجود يخرجها من جهتها»؛ يعني عدل جريان‌ها را در مجراي طبيعي خود قرار مي‌دهد. اما جود جريان‌ها را از مجراي طبيعي خود خارج مي‌سازد.»...ديگر اينکه: « العدل سائس عام و الجود عارض خاص»؛ عدالت قانوني است عام و مدير و مدبري است کلي و شامل، که همه اجتماع را در برمي‌گيرد..... اما جود و بخشش يک حالت استثنايي و غيرکلي است که نمی‌شود رويش حساب کرد....
علي(ع) آنگاه نتيجه گرفت: «فالعدل اشرفها و افضلها»؛ پس از بيان عدالت و وجود، آن که اشرف و افضل است، عدالت است. (نهج‌البلاغه - حکمت 437)
* استاد مطهری، سيري در نهج‌البلاغه، صص 112و 111