۱۳۰۴ - (پاسخ به شبهات ): لفظ جمع برای مفرد ۱۴۰۳/۰۷/۲۳
(پاسخ به شبهات ):
لفظ جمع برای مفرد
۱۴۰۳/۰۷/۲۳
* در جریان مباهله و نزول آیه مربوط به آن چگونه ممکن است منظور از «ابناها» (فرزندان ما)، حسن و حسين باشد و منظور از «نساءنا» (زنان ما)، فقط فاطمه زهرا و منظور از «انفسنا» تنها على باشد در حالى که اين کلمات جمعند و صيغه بر بيش از دو نفر دلالت دارد نه دو نفر و يا يک نفر؟
اولاً: اطلاق صيغه جمع بر مفرد يا بر تثنيه (دو نفر) تازگى ندارد و در ادبيات عرب و قرآن موارد زيادى از آن را مى‌توان ديد. بسيار می‌شود که بهنگام بيان يک قانون، با تنظيم يک عهدنامه، حکم به‌صورت کلى و به صيغه جمع آورده مى‌شود و مثلاً در عهدنامه چنين مى‌نويسند که مسئول اجراى آن، امضاکنندگان عهدنامه و فرزندان آنها هستند، در حالى که ممکن است يکى از دو طرف تنها يک يا دو فرزند داشته باشد، اين موضوع هيچ‌گونه منافاتى با تنظيم قانون و با عهدنامه به‌صورت جمع ندارد.
اصولا ما دو مرحله داريم: يکى مرحله قرارداد، ديگرى مرحله اجرا. در مرحله قرارداد گاهى الفاظ به‌صورت جمع ذکر مى‌شود تا بر همه مصاديق تطبيق گردد، ولى در مرحله اجرا ممکن است مصداق، منحصر به يک فرد باشد و اين انحصار در مصداق، منافاتى با کلى بودن مسئله ندارد. به عبارت ديگر پيغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) موظف بود طبق قراردادى که با مسيحيان نجران بسته بود همه فرزندان و زنان خاص خاندانش و تمام کسانى که به منزله او بودند را به همراه خود به مباهله ببرد، ولى اينها مصداقى جز دو فرزند و يک زن و يک مرد نداشت.
ثانياً: مقصود نهايى از اين نفرين اين بود که يکى از دو طرف با همه نفراتش از صغير و کبير و مرد و زن براى هميشه هلاک شود، مفسرين هم اتفاق دارند و روايات هم معتقدند، تاريخ هم مؤيد است که رسول اکرم(ص)، وقتى براى مباهله حاضر مى‌شدند احدى به‌جز على، فاطمه، حسن و حسين را با خود نياورد؛ پس از ناحيه آن جناب کسى حضور نداشت مگر دو نفر، دو فرزند و يک زن و با آوردن اينان رسول اکرم امر پروردگارش را اطاعت کرد.
ثالثاً: مراد از لفظ آيه چيزى است، و مصداقى که حکم آيه به حسب خارج منطبق بر آن است چيزى ديگر، و اين بار اول نيست که خداوند حکم يا وعده را که بر حسب خارج بر يک نفر منطبق است به‌طور دسته‌جمعى حکايت مى‌کند، مثلاً: با آنکه فرد معينى زن خود را ظهار کرده بود و آيه در شأن او نازل شده بود مى‌فرمايد:
«کسانی از شما که با زنان خود «ظهار» می‌کنند [یعنی بر پایه فرهنگ جاهلی می‌گویند: تو نسبت به من بمنزله مادرم هستی، پس‌آمیزش با تو بر من حرام ابدی است] زنانشان مادرانشان نیستند، مادرانشان فقط زنانی هستند که آنان را زاده‌اند و آنان بی‌تردید سخنی ناپسند و دروغ می‌گویند و مسلماً خدا بسیار باگذشت و بسیار آمرزنده است.» (مجادله، آیه 2)
در آیه بعدی همین سوره باز در مورد همان يک نفر به‌صورت جمعى مى‌فرمايد: «کسانی که همسران خود را «ظِهار» می‌کنند، سپس از گفته خود بازمی‌گردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، برده‌ای را آزاد کنند؛ این دستوری است که به آن اندرز داده می‌شوید؛ و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است! » و درباره شخص واحدى که گفته بود خدا فقير است و من توانگرم، به‌صورت دسته‌جمعى فرموده:
« محققاً خدا سخن کسانی را که گفتند: «خدا نیازمند است و ما بی‌نیازیم» شنید. بی‌تردید آنچه را گفتند و [نیز] کشتن پیامبران را از روی ستم [در پرونده اعمالشان] می‌نویسیم، و [روز قیامت] می‌گوییم: عذاب سوزان را بچشید.(آل عمران، آیه 181)
در پاسخ شخص واحدى که پرسيده بود چه چيزى را انفاق کنيم؟ به‌صورت دسته‌جمعى فرمود: «...از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: از مازاد نیازمندی خود؛ اینچنین خداوند آیات را برای شما روشن می‌سازد، شاید اندیشه کنید! »(بقره، آیه 219) و از اين قبيل آيات در قرآن وجود دارد که به لفظ جمع نازل شده است در حالى که مصداق خارجى آن به حسب شأن نزول فرد معينى است.