42 - شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - کفرلام؛ روستایی بر فراز تپه‌هاي شني ۱۴۰۳/۰۸/۲۰
شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - 42
کفرلام؛ روستایی بر فراز تپه‌هاي شني
۱۴۰۳/۰۸/۲۰
ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
كفر لام
موقعيت:
PGR: 144227
فاصله تا حيفا: 5/21 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 25 متر
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار):
مالكيت
عرب: 4/510
يهودي: 0
مشاع: 4/173
مجموع: 8/683
کاربری
زراعی: 7/512
درصد از كل: 75%
عمارت ساختماني: 4/1
جمعيت:
سال 1931: 215 نفر (به انضمام ايستگاه كفر لام)
سال 45 / 1944: 340 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 50 باب (به انضمام ايستگاه كفر لام)
كفر لام پيش از 1948
روستا بر فراز تپه‌اي شني در دشت ساحلي واقع شده بود و با ساحل حدود یک كيلومتر فاصله داشت. راه آهن ساحلي از حدود 200 متري غرب آن عبور مي‌كرد. براساس نظر جغرافيدان عرب ياقوت الحموي (متوفي با سال 1228 م)، شهرك كفر لام در زمان زمامداري خليفۀ اموي هشام ابن عبدالملك1
(743 – 724 ميلادي) در نزديكي قيسارية يا سزاريا بنا گرديد.
[Muʿjam, cited in al-Khalidi 1968:190] صليبيان در آنجا قلعه‌اي بنا كرده و آن را كفارلت ناميدند كه در سال 1265 به تصرّف مسلمانان درآمد. قلعۀ مزبور بعداً دوباره به دست صليبي‌ها افتاد تا اين كه در سال 1291 به دست قواي مملوكي تصرّف شد. در سال 1596 يك مزرعه در كفر لام به حكومت ماليات مي‌پرداخت.
[Al-Bakhit and al-Hamud 1989a:19] گوئرين گردشگر فرانسوي [1874:302] در سال 1841 نوشته است كه كفر لام با 300 نفر سکنه بر فراز تپه‌اي كوچك قرار داشته است.
او همچنين گفته است كه روستا در ميان حصارهايي سنگي كه قدمت آنها به دوران صليبي‌ها بازمي‌گشت ساخته شده بود. مري راجرز، دختر ادوارد راجرز كنسوليار بريتانيا در حيفا، در سال 1856 از كفر لام بازديد كرده است. او در نوشته‌های خود آورده كه خانه‌هاي روستا از گل و سنگ ساخته شده بودند و در زمين‌هاي اطراف آن گندم هندي، ارزن، كنجد، تنباكو و انواع باغات به وفور ديده مي‌شد. [Rogers 1989:348-50]
در دورۀ جديد خانه‌هاي كفر لام چسبيده به هم، از سنگ و با ملاطي از گل و سيمان ساخته مي‌شدند؛ ساکنین روستا مسلمان بودند، و از يك مسجد و يك باب مدرسۀ ابتدايي پسرانه كه در سال 1882 احداث شده بود نگهداري مي‌كردند، این مدرسه در دورۀ قيموميت تعطيل شد. در زمين‌هاي روستا پنج حلقه چاه وجود داشت. اقتصاد روستا مبتني بر دامداری و كشاورزي بود. محصول زراعي عمدۀ آنها را انواع مختلفي از گندم تشكيل مي‌داد. در سال 45/1944 جمعاً 3/483 هكتار از اراضي روستا به كشت غلات و حبوبات اختصاص مي‌يافت؛ 5/7 هكتار هم آبياري شده و يا براي احداث باغات به‌كار گرفته مي‌شد. در مورد قدمت كفر لام كه اسناد آن در منابع ادبي ثبت گرديده است مي‌توان به بقاياي باستانی‌اي كه بخشي از آنها قابل رؤيت و عمدتاً عبارت از دژ و استحكامات و معادن سنگ صليبيان بودند استناد كرد.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
اسرائيلي‌ها درخلال «ده روز» مابين دو آتش‌بس جنگ (8 الی 18 ژوئیۀ سال 1948) عمليات‌هایی انجام دادند كه نتيجۀ آنها به تصرّف درآمدن يك رشته از روستاها دقيقاً در جنوب حيفا بود. يكي از محدودترین اين عمليات‌ها در برابر روستاي كفر لام انجام شد. اين تهاجم محدود در حوالي روزهاي 15 و 16 ژوئیه به وقوع پيوست و منجر به اشغال كفر لام و روستاهاي ديگري به نام‌هاي الطيره، الصرفند و شايد عين حوض گرديد. در کتاب تاریخ جنگ استقلال آمده است که عملیات مزبور در ابتدا به کمک و پشتیبانی آتشبار نیروی دریایی آغاز شد؛ دو ناو در این نبرد مشارکت داشتند که آتش سبکی بر روی روستاهای كفر لام و الصرفند
فرو می‌ریختند. در این اظهارنظر چیزی درمورد سرنوشت این روستاها ذکر نشده است؛ هرچند روستای مجاور آنها، الطيره در همین عملیات اشغال و جمعیت آن توسط مهاجمین اخراج شد. براساس نظر بنی موریس مورخ اسرائیلی، یگان‌های اشغالگر برخی از اهالی روستای الطيرة را به ناحیۀ مثلث و سایرین را به اردوگاه‌های اسیران جنگی فرستادند.
[M:xvi; T:252; see M:214]
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
در سال 1949، مهاجرین صهیونیست از کشورهای آفریقای جنوبی و بریتانیا آبادی‌ها- بونیم (143226) را بر روی زمین‌های روستا و در غرب محوطۀ آن احداث کردند. آبادی دیگر عِن آیالا (145226) نیز در سال 1949 بر روی زمین‌های روستا و در جنوب شرق محوطه احداث شد.
روستا در حال حاضر
قلعۀ متروک صلیبی و تعدادی از خانه‌های روستا همچنان پابرجا هستند. یک خانه، متعلق به احمد بيک خليل به مدرسه تبدیل شده است؛ خانه‌ای دیگر نیز تبدیل به دفتر پست اسرائیلی شده است.
المزار
موقعيت:
PGR: 147232
فاصله تا حيفا: 5/15 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 65 متر
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار):
مالكيت
عرب: 2/443
يهودي: 6/85
مشاع: 8/268
مجموع: 6/796
کاربری
زراعی: 4/508
درصد از كل: 64%
عمارت ساختماني : 9/3
جمعيت:
سال 1931: 2160 نفر (به انضمام إجزم، خربة المناره، شيخ البريك، الوشاحيه و خربة قمبازه)
سال 45 / 1944: 210 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 442 باب (به انضمام همه موقعيت‌هاي فوق‌الاشاره هم مي‌شود.)
المزار پيش از 1948
روستا بر دامنۀ كم‌ارتفاع غربي كوه كارمل قرار گرفته بود و به دشت ساحلي باريك و درياي مديترانه مشرف بود. نزديك به يك‌سوم زمين‌هاي روستا بر روي كوه كارمل قرار داشت و باقي آن هم بر روي دشت ساحلي واقع شده بود. جادۀ ساحلي از حاشيۀ غربي روستا عبور مي‌كرد و قلعۀ صليبي واقع در عتليت در 5/2 كيلومتري شمال آن قرار داشت. نام روستا كه در عربي به معني «قبرستان» يا «زيارتگاه» است به احتمال زياد از آن روي براي آن انتخاب شده است كه ياد و خاطرۀ مردمان بسياري كه در جنگ برابر صليبيان در اين محل كشته و به خاك سپرده شده‌اند گرامي داشته شود. طرح روستا چارگوش بود. روستائيان آب مورد نياز خود در مصارف خانگي را از طريق چاهي كه در جنوب شرق روستا قرار داشت تأمين مي‌كردند.
اقتصاد المزار مبتني بر دامداری و كشاورزي بود؛ غلات محصول عمدۀ روستا بود، اما سبزيجات و درختان ميوه هم در آن توليد مي‌شد. در سال 45/1944 جمعاً 5/0 هكتار از اراضي روستا به كاشت درختان مركبات و موز و 375 هكتار به كشت غلات و حبوبات اختصاص مي‌يافت؛ 3/47 هكتار هم آبياري شده و يا براي احداث باغات مورد استفاده قرار مي‌گرفت. اين محوطه دربرگيرندۀ آثار دستي باستاني نظير قطعات سفالين، قبرهاي حفرشده در دل صخره‌ها (گوردخمه‌ها) و ابزارهاي سنگي بوده است.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
المزار هم مثل الطيره و عين حوض به احتمال فراوان يكي از چند روستاي جنوب حيفا بود كه در حدود شش هفته پس از سقوط حيفا در اواخر آوريل 1948 از چنگال تسخيرشدگي فرار كردند.
بني موريس مورخ اسرائيلي عنوان كرده است كه اين روستا در ميانۀ جولاي به همراه ساير روستاهايي كه درست در مجاورت آن قرار داشتند اشغال شده است. اين جريان در طي عمليات مشترك زميني و دريايي كه در خلال «ده روز» مابين دو آتش‌بس جنگ انجام شد به وقوع پيوست. احتمالاً اهالي روستا هم مثل ساكنين روستاي الطيره از محل زندگي خود اخراج شده‌اند.
هرچند، عمليات مزبور منجر به اشغال همۀ روستاهاي منطقه نشد؛ روستاهای مثلث كوچك (إجزم، جبع و عين غزال) درست در جنوب المزار قبل از آنكه در برابر تهاجم سنگين قواي اسرائيلي كه برخلاف قواعد آتش‌بس دوم انجام شد تسليم شوند چند روزي مقاومت كردند. از اين رو احتمالاً المزار هم تا آخر جولاي در برابر حملات اسرائيلي ايستادگي كرده است. [M:xvi; see M:214; T:252]
آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا
آبادي عِن‌كارمل (146231) در سال 1947 در یک كيلومتري غرب روستا احداث شد. برخي از ساختمان‌های آن در حال حاضر بر روي زمين‌هاي روستا قرار گرفته‌اند.
روستا در حال حاضر
زباله‌هاي سنگي خانه‌ها در سرتاسر محوطه كه انبوهي از گياهان هرز، علف‌هاي خاردار، كاكتوس و درختان انجير، انار و توت در آن رویيده است پراكنده شده‌اند. علائمي از ديوارهاي سنگي پابرجاي و خرابه‌هاي مسجدي كه تا سال 1983 وجود داشت در محوطۀ روستا ديده مي‌شوند.
پانوشت:
1- هشام بن عبدالملک (۷۲-۱۲۵ هجری/۶۹۱- ۷۴۳ میلادی) زاده شده در دمشق، دهمین خلیفه از خلفای اموی بود که از ۱۰۵ تا ۱۲۵ هجری(۷۲۴ تا ۷۴۳ میلادی) خلافت کرد؛ او جانشین برادرش یزید بن عبدالملک گردید و نوزده سال و هفت ماه بر سرزمین‌های اسلامی فرمان راند. هشام سپاهی به هند فرستاد تا شورش هندوان را در سند فرونشاند و خود دستور به کشتن فرمانده ایشان جای سینگ داد؛ او همچنین سپاهی به ناربون در فرانسه فرستاد. از جمله شورش‌هایی که در دوره وی روی داد، شورش زید بن علی بود که به دستور خلیفه سرکوب شد. [ویکی‌پدیا - منابع: 1) تاریخ طبری ۵ ص ۵۱۶، 2) ثابت اسماعیل راوی. تاریخ العصر الاموی من الناحیة السیاسیة و الادرایة و الاجتماعیة. مصعب محمد ابوبکر. قاهره: المکتبة النهضه المصریه، ۱۹۶۵. ۸۸، 3) رسول جعفریان. تاریخ اسلام از پیدایش تا ایران اسلامی. مرتضی رحیمی. قم: انتشارات حوزه علمیه، ۱۳۷۸. ۸۸، 4) جرالد هاوتینگ. امویان: نخستین دودمان حکومتگر در اسلام (۶۶۱-۷۵۰م). ترجمه عیسی عبدی. سعید ذوالفقاری. تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۷. ۹۷ ]