46 - شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - اهمیت اشغال «بيت محسیر» برای اسرائیلی‌ها ۱۴۰۳/۰۸/۳۰
شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین -46
اهمیت اشغال «بيت محسیر» برای اسرائیلی‌ها
۱۴۰۳/۰۸/۳۰
ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
بيت محسير
موقعيت:
PGR: 153133
فاصله تا قدس: 26 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 588 متر
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار):
مالكيت
عرب: 8/1542
يهودي: 0
مشاع: 84
مجموع: 8/1626
کاربری
زراعی: 3/757
درصد از كل: 47%
عمارت ساختماني : 7/7
جمعيت:
سال 1931: 1920 نفر
سال 45 / 1944: 2400 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931): 445 باب
بيت محسير پیش از 1948
روستا که بر دامنه‌های بالادستی کوه ساخته شده بود، از غرب به یک دشت ساحلی پهناور مشرف بود. جاده‌های فرعی آن را به جادۀ قدس - يافا و همین‌طور روستاهای همسایه وصل می‌کردند. جمعیت روستا در سال 1875 در حدود 450 نفر بود. [Rafiq 1990:898] در اواخر قرن نوزدهم، بيت محسير روستایی بود متوسط که بر روی چند سکوی سنگی که از غرب به تپه‌های پایین‌دستی مشرف بودند واقع شده بود. اهالی روستا درختان زیتون را در شمال روستا پرورش داده و آب مورد نیاز خود را از چشمه‌ای در شمال شرق روستا تأمین می‌کردند. [SWP (1881) III:16] روستا طرحی ذوزنقه‌ای داشت، و خانه‌های سنگی و خشتی آن در چهار بخش جداگانه به صورت چسبیده به هم احداث شده بود. روستا در امتداد چند جاده که به روستاهای همسایه منتهی می‌شد، به خصوص جادهای که به سمت روستای ساريس می‌رفت گسترش یافته بود.
خیابان اصلی روستا از شرق به غرب کشیده شده و از مرکز آن عبور می‌کرد. دکّان‌ها و سایر بناهای عمومی روستا، شامل مسجد آن، در جناحین این خیابان قرار داشتند. روستاییان، که مسلمان بودند، به این افتخار می‌کردند که امام مسجدشان، شيخ خليل أسعد از فارغ‌التحصیلان دانشگاه الأزهر(از مراکز مشهور علوم اسلامی در قاهره) بود. مردم بيت محسير علاوه بر مسجد روستا از دو زیارتگاه (مقام) نگهداری می‌کردند.
بيت محسير دارای یک مدرسۀ ابتدائی بود که در بخش غربی روستا واقع شده بود، یک مدرسۀ راهنمایی در شرق روستا و یک مدرسۀ دخترانه هم در جائی که در واقع درمانگاه روستا بود جای داده شده بود.
ساکنین روستا به کشاورزی دیم، تولید غلات، پرورش درختان میوه، زیتون و انگور اشتغال داشتند. جنگل‌ها نواحی وسیعی را در نزدیکی روستا پوشانده بود. در سال 45/1944 جمعاً 5/622 هکتار از اراضی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 8/134 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات به‌کار می‌رفت. روستا دارای یک دستگاه روغنگیری زیتون و چهار آسیاب بود. محوطه‌های باستانی مجاور روستا عبارت بودند از خربة الحويطية (154134)، خربة الماسی (152135)، خربة خاتولة (151135) و خربة السلّام (151134).
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
هرچند روستا در جریان عملیات نحشون در اوایل آوریل 1948 هدف اشغال بود (بيت نقوبا در فرمانداری قدس را ببینید)، اما تا نیمۀ نخست ماه مه هنوز به اشغال درنیامده بود. به دنبال عملیات نحشون، هاگانا در تلاشی برای گسترش مسیر خود به سمت قدس و تسخیر منطقۀ محدّب و استراتژیک اللّطرون، یک رشته تهاجمات را به مرحلۀ اجرا گذاشت.
بيت محسير در جریان عملیات مکّابی (خربة بيت فار در فرمانداری الرّملة را ببینید) به دست تیپ هرئیل که جدیداً توسط پالماح تشکیل شده بود افتاد.
در کتاب تاریخ هاگانا آمده است که «این روستا به آسانی تصرّف نشد، اما برای سه شب هدف تهاجم سربازان پالماح قرار گرفت و نهایتاً تا صبح روز 11 مه همچنان اشغال نشده باقی ماند.» در گزارش مزبور می‌خوانیم که اشغالگران غنایم گرفته شده از کاروان‌های هاگانا را که در منطقه به کمین افتاده بودند در آنجا پیدا کردند؛ هیچ اشاره‌ای به سرنوشت اهالی روستا نشده است. نیویورک تایمز گزارش کرد که دو گردان از کوماندوهای پالماح در نبردی 36 ساعته درگیر بودند. گردان ششم پالماح (متشکل از 400 تا 500 سرباز)، بعد از انجام «تهاجمات محدود و موقت» رأس ساعت 11 نهم مه، موفق شد نقاط مستحکم‌تری را در اطراف روستا به تصرّف خویش درآورد. قوای عرب عقب‌نشینی کرده و ضدحمله‌ای را اجرا کردند که دو روز طول کشید.
روز 12 مه آنها مدعی شدند که بيت محسير را پس گرفته‌اند، اما ظاهراً تسلط آنها بر روستا استحکام چندانی نداشته است.
گردان قادسية ارتش آزادیبخش عرب به دفاع از روستا می‌پرداخت و فوزی القاووقجی، فرماندۀ این ارتش موقعیت اعراب را در این نبرد توصیف می‌کرد. او در روز 9 مه گزارش کرد که نیروهایش «یک حملۀ خطرناک یهودیان را که با هدف بازکردن جادۀ قدس انجام شده بود در بيت محسير پاسخ دادند.» روز بعد، سروان مهدی صالح، افسر فرمانده در بيت محسير در تلگرافی موقعیت را «خطرناک» اعلام کرد. قاووقجی یکی از دو گردان ذخیرۀ خود را به منطقه گسیل داشت که به محاصرۀ گروه زیادی از قوای یهودی در منطقه کمک کرد. روز 11 مه، گفته شد که این نیروها عقب‌نشینی کرده‌اند و یگان‌های ارتش آزادیبخش عرب جنگل‌های نزدیک روستا را به تصرّف خویش درآورده‌اند. اما روز 12 مه، قاووقجی فرماندهی عالی را مطلع ساخت که«نیروهای یهودیای که از قدس و حوالی آن آمده‌اند به دلیل تجدید قوای شدید با انواع تجهیزاتی که دائماً به آنها می‌رسیده موفق به ورود به بيت محسير شده‌اند.»
او خاطرنشان کرد که روستا در همان روز و از طریق بمباران توپخانه‌ای و تهاجم رودررو بازپس گرفته شد. گرچه بازپس‌گیری روستا به احتمال زیاد عمر کوتاهی داشته است. براساس نظر بنی‌موریس مورخ اسرائیلی، اندک زمانی بعد از آن، بيت محسير اشغال شده و به شکلی سیستماتیک با خاک یکسان شد.
در اواخر ماه مارس، نیویورک تایمز گزارش کرد که روستا برای مدتی مختصر در اشغال یگان‌های ارتش بریتانیا بوده است. بيت محسير به همراه روستاهای إشوع و عرتوف در برابر یک تهاجم بریتانیا که بعد از حملۀ اعراب به آبادی یهودنشین هرطوف در نزدیکی آن انجام شد ایستادگی کردند.
آبادی‌های اسرائیلی در زمین‌های روستا
حتی پیش از آن که بيت محسير اشغال شود، اسرائیل گالیلی، رئیس ستاد ملّی هاگانا در اواسط‌آوریل به صندوق ملّی یهود گفت که به دلایل «امنیتی» احداث یک آبادی یهودنشین در این محوطه حائز اهمیت است. اما براساس اسنادی که بنی موریس ارائه کرده، اجرای این طرح چند ماه طول کشید. صندوق ملّی یهود در ماه اوت طرحی را ارائه کرد که در آن احداث یک آبادی به نام بیت مئیر بر روی ویرانه‌های روستا پیشنهاد شده بود. موریس می‌گوید که این آبادی در ابتدا لهاگشاما نامیده شد و ماه بعد، در روز 27 سپتامبر 1948 احداث شد. [M:181, 184-85, 187] گرچه در سایر منابع آورده شده که بیت مئیر (153133) در فوریۀ سال 1950 بر روی زمین‌های متعلق به روستا ساخته شده و لهاگشاما در واقع نام اولیۀ آبادی شورش (156133) بوده که در سال 1948 بر روی زمین‌های روستای ساريس (فرمانداری قدس) ساخته شد. آبادی مسیلات صیون (151134) هم در سال 1950 در شمال شرق محوطۀ روستا احداث شد.
روستا در حال حاضر
چندین خانه از خانه‌های روستا باقی مانده که بیشتر در میان خانه‌های آبادی یهودنشین بیت مئیر پراکنده هستند. دو خانۀ بزرگ مستطیلی‌شکل تقریباً شبیه هم، که از سنگ آهک ساخته شده‌اند بر فراز اقامتگاه‌های کابین‌مانند آبادی اسرائیلی سربرافراشته‌اند. هریک از این خانه‌ها دارای سه قسمت مربعی‌شکل اصلی هستند. به نظر بخش میانی دارای یک تالار اصلی ورودی، یک قسمت استقبال و پذیرایی و چند اتاق نشیمن باشد.
ورودی اصلی خانه در بلندی است که تاقی نیمه مدوّر در بالای آن وجود دارد و در طرفین آن پنجره‌های بلند و باریک ایجاد شده است که آنها هم تاق‌های مدوّر دارند. دو بخش دیگر خانه‌ها که در دو طرف بخش مرکزی واقع شده‌اند هم دارای پنجره‌های تاقدار هستند، اما این پنجره‌ها از پنجره‌های موجود در دو طرف در ورودی خانه پهن‌تر می‌نمایند.
بقایای چهار آسیاب، یک ماشین فلزی با چرخ‌های طیّاری که بر روی یک سازۀ سنگی نصب شده است، همچنان قابل مشاهده است.
بر فراز کوه و در حاشیۀ شرقی محوطۀ روستا می‌توان جنگلی وحشی از درختان کهنسال را دید. مقبرۀ العجمی به همراه چند قبر دیگر در میان درختان مزبور قرار دارد. قلوه سنگ‌های به جای مانده از تخریب خانه‌های سنگی را می‌توان در جناح غربی محوطۀ روستا و در کنار قلوه‌سنگ‌های حاصل از تخریب دیوارهای باغ‌ها مشاهده کرد. آثار به جای مانده از ورودی غارها که زمانی از آنها به عنوان محل زندگی استفاده می‌شد هم همچنان قابل رؤیت است. چند چاه متروکه هم در محوطه وجود دارد.
در جنوب محوطه دو خانۀ متروکه هست که در حیاط یکی از آنها مخزن آبی دیده می‌شود. صندوق ملّی یهود در بیشه‌زارهای حومۀ روستا ناحیه‌ای اتراقگاهی را تعیین کرده و به آن عنوان «ناحیۀ 356» داده و آن را به کلوپ «لایونز اینترنشنال اسرائیل1» اهداء کرده است.
پانوشت:
1- لایونز اینترنشنال (Lions Clubs International LCI) سازمانی با خدمات سکولاری است که بیش از 44500 کلوپ را با بیش از 683/368/1 نفر عضو در 191 کشور جهان اداره می‌کند. این سازمان در سال 1917 توسط فردی به نام ملوین جونز Melvin Jones تأسیس شده است. دفتر مرکزی آن درحال حاضر در ایلینویز ایالات متحده آمریکا قرار دارد. هدف این سازمان برآورده ساختن نیازهای اعضا در سطح بومی و جهانی است. آغاز به‌کار شعبۀ این سازمان در اسرائیل به سال 1960 بازمی‌گردد.