54 - شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - تخریب 35 خانه مردم در اشغال روستای «ساریس» ۱۴۰۳/۰۹/۱۸
شرحی از ماجرای غم‌انگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین - 54
تخریب 35 خانه مردم در اشغال روستای «ساریس»
۱۴۰۳/۰۹/۱۸
ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
رأس أبوعمّار۱
موقعيت:
PGR: 158127
فاصله تا قدس : 14 كيلومتر
متوسط ارتفاع : 625 متر
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار):
مالكيت
عرب: 831/3
يهودي: 0
مشاع: 2/9
مجموع: 834/2
کاربری
زراعی: 371/6
درصد از كل: 45%
عمارت ساختماني : 4
جمعيت :
سال 1931: 488 نفر (به انضمام عين حوبين۲ و عقّور۳)
سال 45 / 1944 : 620 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931) : 106 باب (به انضمام عين حوبين و عقّور)
رأس أبوعمّار پیش از 1948
روستا بر روی تپه‌ای کشیده و دراز واقع شده بود که از جنوب شرق به شمال غرب امتداد می‌یافت و از سه طرف در محاصرۀ مسیل وادی الصرار قرار داشت که خود در مسیری پیچدار به سمت غرب می‌رفت. ضمناً در همه طرف روستا کوه‌هایی قد برافراشته بود و روستا در فاصله‌ای کمتر از یک کیلومتری جنوب راه آهن قدس - يافا قرار گرفته بود. یک جادۀ فرعی رأس أبوعمار را به جاده‌ای که در جنوب آن به سمت بيت لحم می‌رفت متصل می‌ساخت. در اواخر قرن نوزدهم، رأس أبوعمار به عنوان روستایی ساخته شده از سنگ توصیف می‌شد که بر تپه‌ای کوچک که در بالای درّه‌ای «باز و نسبتاً مسطح و هموار» واقع شده بود که روستائیان در آن درختان زیتون کاشته بودند.
[SWP (1881) III:26] روستا طرحی مستطیلی‌شکل داشت و بیشتر خانه‌های آن از سنگ ساخته می‌شدند. یک خیابان اصلی، بر محوری شمال غربی - جنوب شرقی، محوطۀ روستا را به دو بخش تقسیم می‌کرد. در دوران قیمومیت بریتانیا، ساخت و سازهای جدید در امتداد جاده‌هایی که آن را به روستاهای القَبُو و عقـّور در شرق و شمال متصل می‌ساختند و همین‌طور در امتداد راه‌آهنی که به سمت جنوب می‌رفت انجام شد. یک مدرسۀ ابتدایی و چند دکان در مرکز روستا وجود داشت. اهالی روستا، که مسلمان بودند، از چند زیارتگاه متعلق به فرزانگان محلی که یکی از آنها مقبرۀ شيخ أبوعمار بود نگهداری می‌کردند. آنها برای تأمین آب آشامیدنی و آب کشاورزی خود به چشمه‌ها متکی بودند. زمین‌های روستا هم برای کشاورزی و هم به عنوان چراگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت. اساس کشاورزی روستا تولید غلات دیم، سبزیجات و درختان میوه، از جمله درختان زیتون (که 10 هکتار از اراضی روستا را به خود اختصاص می‌دادند) و انگور بود. آبیاری این آخرین محصول به واسطۀ وجود آب چشمه که از بالای کوه جاری شده و در آبگیرهایی جمع‌آوری می‌شد فراهم می‌آمد. در سال 45/1944 جمعاً 1/279 هکتار از زمین‌های روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 5/92 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات مورد استفاده قرار می‌گرفت. ویرانۀ نزدیک به روستا به نام خربة کفر صوم۴ (158126) در دوران صلیبی‌ها و همچنین در قرن شانزدهم محل اقامت بوده و ساکنینی داشته است.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
روستا به احتمال زیاد در جریان عملیات ها - هر به دست یگان‌هایی از تیپ هرئیل ارتش اسرائیل افتاده است.
بنی موریس مورخ اسرائیلی خاطرنشان می‌سازد که این روستا در روز 21 اکتبر 1948 و در نتیجۀ یک تهاجم نظامی مستقیم سقوط کرده است. [M:xvii, see M:219-21]
ساريس ۵
موقعيت:
PGR: 157133
فاصله تا قدس : 15 كيلومتر
متوسط ارتفاع : 675 متر
تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار):
مالكيت
عرب : 1042/7
يهودي : 13/2
مشاع: 14
مجموع : 1069/9
کاربری
زراعی : 419/6
درصد از كل: 39%
عمارت ساختماني: 1
جمعيت :
سال 1931 : 470 نفر
سال 45 / 1944 : 560 نفر
تعداد خانه‌ها (سال 1931) : 114 باب
ساريس پیش از 1948
روستا بر فلاتی مرتفع که از شمال به سمت جنوب کشیده شده و ارتفاع آن با شیبی تند به سمت لبۀ شمالی‌اش، جایی که روستا به جادۀ قدس - يافا مشرف بود، کاهش می‌یافت قرار داشت و در همۀ جهات خود مخصوصاً در غرب که امکان دیدن الرّملة و اللُّد با چشم غیرمسلح وجود داشت به نواحی وسیعی مشرف بود. در سال 1596، ساريس روستایی بود در ناحیۀ قدس (استان قدس) و 292 نفر جمعیت داشت. مالیات روستا براساس میزان محصولات آن (شامل گندم، جو، زیتون، میوه و خرنوب) و همین‌طور سایر انواع تولیدات و دارایی‌هایش مثل بزها، کندوهای عسل و تاکستان‌ها پرداخت می‌شد. [Hut. and Abd.:112]
در اواخر قرن نوزدهم، ساريس بر فراز یک تپه واقع شده بود و در زمین‌های پایین‌دستی آن درختان زیتون پرورش و نمو می‌یافت. [SWP (1881) III:18] روستا براساس خطوط تراز محوطه طرحی کمانی‌شکل داشت. اکثر خانه‌های روستا از سنگ ساخته شده بود. ساکنین آن مسلمان بودند و در کنار چند باب دکّان موجود در مرکز روستا مسجدی هم وجود داشت. اهالی روستا برای تأمین آب مورد نیاز خود در مصارف خانگی به چشمه‌ها و چاه‌ها متکی بودند. کشاورزی اصلی‌ترین فعالیت اقتصادی مردم روستا محسوب می‌شد. در سال 45/1944 جمعاً 367/7 هکتار از اراضی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 36/6 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات به‌کار گرفته می‌شد. چند ویرانه (خربة) در این منطقه وجود داشت.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
ساريس در مراحل پایانی عملیات نچشون به دست ویرانی سپرده شد درحالی که در گزارشی در کتاب تاریخ هاگانا آمده که روستا در روز 13 آوریل اشغال شده، منابع دیگر قائل به این هستند که حمله به روستا چند روز بعد و در روز 16 آوریل به وقوع پیوسته است. با این حال در ماه بعد، ارتش آزادی‌بخش عرب وقوع حمله‌ای را در روز 9 مه به روستای مجاور، بيت محسير ثبت کرد که «در ساريس به شکست انجامید.» لذا به نظر می‌رسد که گرچه روستا در حملۀ میانۀ آوریل تخریب شد - عارف العارف مورخ فلسطینی می‌گوید که 35 خانه از خانه‌های روستا تخریب شدند - اما روستا به طور کامل در اختیار هاگانا قرار نگرفت و بعداً در خطوط مقدم جنگ واقع شد. نیویورک تایمز خانه‌های تخریب شده را 25 باب به علاوۀ مسجد و یک مدرسه اعلام کرد. این روزنامه ضمناً اعلام کرد که 7 عرب توسط گروه ضربت هاگانا متشکل از 500 سرباز که صبح زود و با استفاده از خمپاره و تسلیحات سبک قبل از عقب‌نشینی به روستا حمله کردند کشته شدند. از یک اعلامیۀ هاگانا نقل شده که گردان مزبور در حدود 5 ساعت در روستا توقف داشته و در این زمان 25 بنا را منهدم و بقیه را به آتش کشیده است. در این اعلامیه اعلام شده که چند نفر از تلفات به جای مانده زن بوده‌اند، اما در ادامه آن می‌خوانیم که ساکنین روستا قبل از آغاز حمله تخلیه شدند. هاگانا همچنین این ادعای عجیب و غریب را مطرح کرد که در روستا با سربازان سوری مواجه شده است.
بنی‌موریس مورخ اسرائیلی، یک گزارش رسمی بریتانیا را نقل کرده که کمی بعدتر در همان ماه صادر و تلویحاً اعلام کرده بود که مردم ساريس تحت تأثیر قتل‌عامی که در روز 9 آوریل در روستای نزدیکش، دير ياسين (فرمانداری قدس) صورت گرفته از آنجا فرار کردند.
[M:112, 115; NYT:۴۸/4/۱۷; Q:8; R:497; S:1563]
کوتاه زمانی قبل از آنکه روستا در روز 13 آوریل تسخیر شود، اسرائیل گالیلی، رئیس هاگانا در نامه‌ای به یوسف وایتس، از مقامات ارشد صندوق ملّی یهود از وی خواست «دراسرع وقت» یک آبادی یهودنشین را در ساريس بنا کند. بنا به قول موریس، گالیلی گفت که احداث آبادی‌ها در این روستا و هفت محوطۀ دیگر به عنوان راهکاری «مهم برای تأمین امنیت» مدّ نظر قرار دارد. در روز 20 اوت، صندوق ملّی یهود نقشه‌ای را ارائه کرد که براساس آن در پی احداث یک آبادی یهودنشین در محوطۀ روستا بود؛ آبادی شورش۶ بعداً در همان سال طی تشریفاتی در آنجا افتتاح شد.
پانوشت‌ها:
۱. Ras Abu ʿAmmar
۲. ‘Ayn Hubin
۳. ‘Aqqur
۴. Khirbat Kafr Sum
۵. Saris
۶. Shoresh