تمركز و عمق در عبادت شبانه

در قرآن كریم از سحرخیزى مؤمنان با این تعبیر یاد شده: «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ» (1)،خدا آنان را ستایش مى‏كند برای اینكه پهلوهای خود را از بستر تهى و دور مى‏كنند. قرآن در این آیه در مقام مدح مؤمنان سحرخیز است؛ یعنى انسان باید انگیزه بسیار قوى داشته باشد تا از رختخواب برخاسته و در نماز و عبادت شود. در روز ممكن است انسان وقتی مى‏بیند كه مردم به مسجد مى‏روند او نیز به مسجد برود. در روز عوامل سطحى و احساسی زودگذر كه در روح انسان اثر مى‏گذارند بسیار فراوان است. همین فراوانی عوامل سطحی باعث مى‏شود كه انسان در روز تمركز نداشته باشد. در شب، آرامش و سكوت حكمفرماست. البته هم اكنون زندگی در شب مثل روز شده است در حالی كه طبیعت شب آرامش و سكوت است: «وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَكَناً»(2)؛ شب براى آرامش، خاموشى و تاریكى است. اینكه انسان تمام جاذبه‌‌ها و آرامش و لذّت خواب شب را كنار گذاشته و به عبادت بپردازد، آن هم نه عبادت كوتاه، نیاز به انگیزه بسیار قوی و عمیق دارد. خدا به پیامبر می‌فرماید: «إِنَّ رَبَّكَ یَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنى مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ»؛ نزدیك دو ثلث شب را من مى‏دانم تو عبادت مى‏كنى؛ نه تنها تو بلكه «وَ طائِفَهًْ مِنَ الَّذِینَ مَعَكَ»(3)؛چنین عبادتى كه انسان چندین ساعت آن را با نشاط و با حضور قلب در شب انجام دهد، نیاز به انگیزه عمیق و قوی دارد. به همان اندازه كه انگیزه ‏انسان قوى است، عبادت در روح او نیز، اثر عمیق مى‏گذارد.