سعید مستغاثی
    در این فیلم‌ها «علی بی غم» مردی از جنوب شهر بود که اگرچه در خانه ای کوچک و با زندگی محقری روزگار را سر می‌کرد ولی به شدت قانع به آنچه بود که داشت و نیازی نمی‌دید برای بدست آوردن پول و یا امکانات بیشتر، حتی زحمت بیشتری بکشد. در طرف مقابل او، قارون‌های شمال شهری  نشان  داده می‌شدند در خانه‌های بزرگ و مجلل و اشرافی که دو مدل بودند، دسته ای اززندگی اشرافی خود خسته شده و به دنبال سر سوزن شرافتی می‌گشتند (مانند قارون) و دسته دیگر همچنان در جستجوی پول وپله و مقام بیشتر خود را به آب و آتش (مثل فرامرز فیلم گنج قارون) می‌زدند.
عباس شباویز از تهیه کنندگان مهم سینمای پیش از انقلاب که با استودیو «آریانا فیلم»، فیلم‌هایی مانند «قیصر» را تولید کرد و از محورهای سینمای به اصطلاح موج نو به حساب آمد، خود در فیلم «گنج قارون» بازی کرده و نقش منفی فیلم را در مقابل علی بی غم و قارون برعهده داشت. وی درباره فیلم یاد شده در گفت‌وگویی با نگارنده گفت:
«... در دهه دوم «گنج قارونیسم» حکومت  کرد که من هم در این فیلم بازی کردم، اما سینمایی بود که از نظر محتوا غلط بود و مردم را به نشستن و یک لقمه نان و پیاز و آبگوشت خوردن تشویق و ترغیب می‌کرد و هر نوع حرکت را به فراموشی می‌سپرد و در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی هم همین تفکر از طرق دیگر تبلیغ و ترویج می‌شد...»
اگرچه مضحکه این طبقه، اساس طنز و کمدی فیلم را تشکیل می‌داد ولی در آخر به هرحال نوعی تفاهم بین قارون و علی بی‌غم ایجاد می‌شد و در پایان «گنج قارون»، بالاخره علی بی غم پذیرفت پسر قارون باشد و یا در «سلطان قلبها» خود، یک پا قارون شد. به هر حال تا اواخر دهه 40 پدیده قارونیسم، مفاهمه ای بین شمال و جنوب شهر (البته در فیلمفارسی) برقرار کرد تا زمینه‌های فکری اختلاف طبقاتی و معضلات و نابسامانی‌های ناشی از آن و از همه مهمتر عدالت اجتماعی را لابلای رویاها و خیالبافی‌های خود پنهان سازد.
سینمای فیلمفارسی آکنده از رقاصی‌های تهوع آور و زد و خوردهای اعصاب خرد کن شده بود و در این میان شعور و فهم مخاطب در پایین ترین سطح پارامترهای ساخت یک فیلم قرار می‌گرفت. درباره سطحی نگری و عوام فریبی پدیده فیلمفارسی، نقل قول جالبی از هویدا، نخست وزیر معدوم رژیم شاه ۱ وجود دارد که در سال 1347 در روزنامه آیندگان به چاپ رسید. هویدا درباره فیلمفارسی می‌گوید :
«...بشخصه ایرادی بر فیلم فارسی دارم. نکات تاریخی در فیلم‌های ما کم است. در فیلم‌های ما همیشه صحنه‌های زد و خورد در کافه‌ها می‌بینیم. ولی پلیس چنین گزارشی‌نمی‌دهد. این زد و خوردها را از کدام کشور فیلمبرداری می‌کنید؟...»
به خاطر  دارم در گفت و گویی با رضا صفایی(یکی از فیلمفارسی‌سازان پرکار)، وی ماجرای ساخت یکی از فیلم‌هایش به نام «لوطی قرن بیستم» در طول یک هفته را چنین تعریف می‌کرد:
«...از دفتر تهیه کننده که بیرون آمدیم، در حال قدم زدن، طرح قصه را با بهمن مفید که یکی از بازیگران اصلی بود، تمام کردیم. بعد از آن با هنرپیشه‌ها و سیاهی لشکرهایی که انتخاب کرده بودیم، به اصفهان رفتیم که لوکیشن‌های خوبی داشت و ارزان هم بود. یک شب در کافه همه زد و خوردها را گرفتیم و یک شب هم رقص و آوازها را فیلمبرداری کردیم،یک روز هم دیالوگ‌ها وصحبت‌های دو نفره را گرفتیم و کار تمام شد. می‌خواستیم برگردیم که ترسیدیم بگویند این چه فیلمی‌بوده که 3 روزه تمام شده! دو سه روزی هم گفتیم که همه بروند برای خودشان گردش کنند!! بعد از یک هفته به تهران برگشتیم و دو سه روز هم کار مونتاژ و صدا گذاری شد و با تمام شدن مراحل فنی ، فیلم در عرض 2 هفته آماده نمایش
 شد...»!!
پدیده قیصریسم ؛ عصیانگری یا لمپنیسم؟!
اما از اواخر دهه 40 با فیلم «قیصر» در واقع جغرافیای داستان‌های فیلمفارسی تغییر کرد و محلات پایین و جنوب شهر مکان اصلی این فیلم‌ها شدند. اگرچه خرده ای عدالت خواهی توسط همان تیپ به اصطلاح جاهل و لوطی محل وارد میدان گردید و برخلاف آن به اصطلاح جوانمرد قضا و قدری جنوب شهری در «لات جوانمرد» و «گنج قارون»، قیصر در مقابل ظلم و زور ایستاد و بعدها و در اوایل دهه 50 در فیلمی‌مانند «گوزنها» ته مایه ای هم رنگ سیاسی گرفت (اگرچه فیلم «گوزنها» با تهیه کنندگی مهدی میثاقیه بهایی و هماهنگی کامل ساواک و نیروهای شهربانی شاه ساخته شد و برآن بود که مبارزان ضد شاه را در مشتی آدم تریاکی و معتاد مانند سید و یا نقشی که فنی زاده ایفا می‌کرد و همچنین افراد به بن بست رسیده همچون قدرت خلاصه
 نماید!).
ولی تقابل شمال و جنوب و یا بالای شهر و پایین شهر، زیر سایه درگیری‌ها و اختلافات کهنه جنوب شهری‌ها، کم رنگ شد. در واقع قیصریسم تا حدودی آن تصاویر در کنار هم شمال و جنوب شهر را از بین برد و جنوب شهری را به عنوان یک عنصر قابل محاسبه در فرهنگ عامه مطرح ساخت.
این عنصر را می‌توان به وضوح در فیلم‌های دیگر اوایل دهه 50 مثل «رضا موتوری» (مسعود کیمیایی) و «کندو» (فریدون گله) به تماشا نشست. ادامه پدیده قیصریسم به نوعی لومپنیسم منتهی شد که به تدریج سراسر بدنه سینمای ایران را فراگرفت.
میدان بازی تغییر می‌کند
هنگامی‌که طبقه تحصیکرده و روشنفکر در کشور گسترش یافت و از هر دو نوع فیلم فوق تبری جست، به نقشه ای حیله گرانه تر و استحماری تر روی آوردند. فیلم‌های شبه روشنفکری با مایه‌های اجتماعی و به ظاهر معترضانه با فضایی سیاه و تلخ، نسخه پشت پرده نشینان سینمای ایران برای قشر به اصطلاح روشنفکر جامعه بود. نسخه ای که برخلاف فیلمفارسی، دقیقا و تحقیقا، هم ساختار و هم محتوایش را از محافل و مراکز نشر اندیشه‌های استعماری در آن سوی آب‌ها می‌گرفت.
این موج نو عمدتا از نحله فکری که پیرامون فرح دیبا (همسر شاه) با گرایشات به اصطلاح چپ شکل گرفته بود، بر  می‌خاست و آن روی سکه و حتی می‌توان گفت روی خطرناک تر القائات فرهنگی رژیم دست نشانده شاه به شمار می‌آمد. این موج  به محافل ادبی و هنری و جشنواره‌های فرمایشی و سیرک واری  همچون جشن هنر شیراز و جشنواره فیلم تهران کشیده شد تا چهره رژیم شاه را در انظار جهانیان، وجهه ای قابل قبول تر
ببخشد.
موج نو یا سینمای درباری ؟
گروهی فیلم «قیصر» را آغاز موج نو در  سینمای ایران دانستند. سینمایی  که پیش از آن به قول عباس شباویز (از تهیه کنندگان و فیلمسازان مهم همان دوران) در مهوشیسم و قارونیسم غرق شده بود. در همان سال تولید فیلم «قیصر» یعنی 1348، فیلم متفاوتی توسط وزارت فرهنگ و هنر رژیم شاه تولید شد به نام «گاو» که سازنده اش جوانی تحصیل کرده از«‌UCLA» آمریکا بود به  نام داریوش مهرجویی. ۲اگرچه  فیلم اولش (الماس 33) در ردیف فیلمفارسی‌های معمول به شمار آمد اما گروهی هم همین فیلم یعنی «گاو» را شروع موج نو برای سینمای ایران دانستند.
ولی به نظر می‌آید موج نو برای سینمای ایران از سالها قبل شروع شده بود. از همان زمان که برخی عوامل داخلی رژیم پهلوی به سرکردگی فرح (که زمانی در دوران دانشجویی گرایش‌های چپ از خود بروز داده بود) همچنان‌که روشنفکربازی‌های دیگرشان را در زمینه تئاتر و موسیقی و هنرهای تجسمی‌در جشن‌های فرمایشی هنر شیراز روی صحنه می‌بردند، رسما وارد گود سینما هم شدند و در میانه سینمای فیلمفارسی شبه خصوصی، سینمای دولتی را به میدان آوردند. پرچم دار این سینما امثال فرخ غفاری بودند و هژیر داریوش و عبدالمجید مجیدی۳ و ...و ابراهیم گلستان که اساسا پس از کودتای 28 مرداد 1332 و با کمک کنسرسیوم نفتی(که برخاکستر مبارزات مردم برای ملی شدن صنعت نفت توسط شرکت‌های نفتی امپریالیستی بنا گردیده بود) به خصوص رویال داچ شل وابسته به امپراتوری روچیلدها و فیلمسازی برای آنها به نان و نوای سینما رسید و گلستان فیلم را از سرمایه شل و روچیلد تاسیس کرد و به جز کارمندی برای کنسرسیوم نفتی و رویال داچ شل و کارگزارشان به نام آلن پندری، به سفارش شاه و دربار، نیز آثار مستندی همچون «جواهرات سلطنتی»را ساخت. او که رفیق حمام و گرمابه هویدا بود، با حمایت و تبلیغات دولت او توانست جای خود را در میان سینمای ایران باز
کند.
با برنامه ریزی این افراد در وزارت فرهنگ و هنر (و نظارت مستقیم مهرداد  پهلبد با اسم حقیقی عزت الله مین باشیان، شوهر دوم شمس پهلوی که از کابینه حسنعلی منصور در سال 1343 تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، وزیر آن بود و تشکیلات اداره کل هنرهای زیبای کشور را برای در اختیار گرفتن سینما و تئاتر و موسیقی گسترش داد) نوعی سینمای روشنفکری درون سینمای ایران پاگرفت که بعدها به موج نو معروف شد. شاید بتوان فیلم‌های« شب قوزی» (فرخ غفاری- 1343) و«خشت و آینه»(ابراهیم گلستان- 1344) که برای ساخت و تولید از کمک‌های بی شائبه حلقه فرح پهلوی برخوردار بودند را سردمدار این جریان به حساب آورد. فیلم‌هایی که با تقلید از سینمای روشنفکری دهه 50 و 60 اروپا حتی به زعم روشنفکران داخلی هم آثار شکست خورده‌ای محسوب شدند. فیلم‌هایی که به دلیل عدم شناخت جامعه از سوی سازندگانشان، به شدت از جامعه و فرهنگ ایرانی دور
بودند .
مثلا قصه فیلم «خشت و آیینه» ساخته ابراهیم گلستان که شاید از دو سه خط، فراتر نرود، از این قرار بود:
«...‌هاشم (با بازی زكريا‌هاشمي) راننده تاكسي است كه زن ناشناسي (مهري مهرنيا) طفلي را به عمد در تاكسي او جا مي‌گذارد.‌هاشم در به در به دنبال مادر بچه است. در اين مسیر دوستش (تاجي احمدي) با وي همراه مي‌شود. زن مي‌خواهد بچه را نگه دارد، اما‌هاشم راضي نمي‌شود و در آخر بچه را به پرورشگاهي مي‌سپارند...»
نمايش فيلم در دي ماه 1344 يعني حدود 3 سال بعد از آغاز توليد آن، نشان از پروسه طولاني توليد «خشت و آينه» داشت اما در اكران عمومي مورد استقبال مخاطبين قرار نگرفت و پس از دو هفته از اكران برداشته شد.
گفته‌هاي برخي تهيه‌كنندگان آن زمان سينماي ايران مثل رضا کریمی‌(در گفت و گو با نگارنده) حاكي از آن است كه فيلم «خشت و آينه» و شخص ابراهيم گلستان در طول دوران توليد و نمايش آن فيلم مورد حمايت‌هاي علني و پنهان وزارت فرهنگ و هنر رژيم سابق و شخص وزير وقت كه از وابستگان دربار بود قرار داشت. از جمله براي چاپ و ظهور نسخه‌هاي فيلم، توصيه‌هاي ويژه‌اي به لابراتوارهاي مربوطه شده بود كه فيلم «خشت و آینه» خارج از نوبت و براساس ارتباطات دولتي آماده نمايش و بر پرده سينماها برود.
ــــــــــــــــــــــــ
۱ - امیرعباس هویدا عضو فرقه ضاله بهاییت ، لژهای مختلف  فراماسونری و «کانون مترقی» که توسط حسنعلی منصور و براساس طرح شورای امنیت ملی آمریکا جهت پرورش سیاسیون وابسته برای حفظ منافع آمریکا در ایران ، تاسیس شد پس از ورود به ایران در دهه 30 ابتدا در وزارت امور خارجه و سپس در شرکت ملی نفت به کار گمارده شد. وی در دولت حسنعلی منصور ، وزیر دارایی بود و پس از ترور وی، به مقام نخست وزیری رسید و به مدت 13 سال این مقام را حفظ کرد. هویدا در سال 1356 به وزارت دربار منصوب شد و سپس در سال 57 و در اوج نهضت مردم ایران ، برای فرو خواباندن خشم مردم ، به جرم فساد مالی توسط خود شاه دستگیر و به زندان انداخته شد! وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌در دادگاه محاکمه و به جرم‌های متعدد مانند خیانت ، اقدام برعلیه امنیت ملی و استقلال کشور ، واگذاری منابع ایران به بیگانگان ، نابود ساختن کشاورزی ، رواج فساد و فحشاء در مملکت  و ...مفسد فی الارض شناخته شد و به اعدام محکوم گردید.
۲ -فارغ التحصیل دانشگاه UCLA آمریکا با فیلم «الماس 33» در سال 1347 فعالیت‌های سینمایی اش را آغاز کرد. اما از همان ابتدا به عنوان یک فیلمساز دولتی شناخته شد، چراکه با سرمایه و امکانات دولتی فیلم‌هایش را می‌ساخت . مهرجویی اولین فیلم‌هایش را  در وزارت فرهنگ و هنر رژیم شاه  جلوی دوربین برد. فیلمی‌به نام  «گاو» که وی را به عنوان کارگردانی متفاوت معرفی نمود و جوایز بسیار نصیبش کرد و همچنین فیلم «آقای‌هالو». از همین رو مهرجویی همواره با مسئولین دولتی وقت، تعامل مطلوبی برقرار می‌کرد. براساس اسناد موجود نخست‌وزیری که از سوی نهاد ریاست جمهوری انتشار یافته، فیلم «گاو» با تایید ساواک به جشنواره‌های مختلف ارسال گردید. وی  حتی به هنگامی‌که فیلم «دایره مینا» با مشکل نمایش مواجه گردید، با  منوچهر اقبال از وابسته ترین عناصر رژیم شاه و مدیر عامل شرکت ملی نفت، دیدار کرد تا آن مشکل را حل کند.  از آن پس مهرجویی با فیلم‌هایی مانند «آقای‌هالو» ، «پستچی» ، «دایره مینا»  و بعد از انقلاب هم با آثاری مثل  «هامون» ، «سارا» ، «پری» ، «درخت گلابی» و ...«سنتوری» همواره از سینماگران مورد حمایت و دولتی  محسوب شده است
۳ - از اعضای باند فرح دیبا که از نخستین روزهای کابینه هویدا(بهمن 1343) در آن به عنوان وزیر مشاور و رئیس برنامه و بودجه حضور داشت تا روزهای پایانی یعنی 13 سال بعد در میانه تابستان 1356 که صدراعظم عصایی ، دولتش را با اتهامات فساد و رشوه و خیانت جمع می‌کرد ، او همواره از عناصر امین و مورد اعتماد شاه بود. از همین رو به عنوان نماینده دربار در اغلب جشنواره‌های فیلم و هیئت‌های انتخاب و داوری آنها حضور داشت و خود موجب بی اعتباری آن جشنواره‌ها می‌گشت.