سعید مستغاثی
    سینمایی بیگانه از مردم
  سینمای موسوم به موج نو به شدت جشنواره پسند بود و در خارج کشور جوایز متعددی را تصاحب کرد اما هر چقدر  که دل جشنواره‌های خارجی را بدست می‌آورد، بردل جماعت ایرانی و مردم کوچه و بازار و شهرها و روستاهای این سرزمین نمی‌نشست. گویی که فیلم‌هایش تنها برای خودنمایی و افه روشنفکری ساخته می‌شدند!!
اما فیلمسازی مانند علی حاتمی‌(۱) سعی کرد خود را از این جریان جدا کرده و نوعی سینمای ملی و بومی‌را ادامه دهد که انصافا آثاری ماندنی در اوایل دهه 50 و البته در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌جلوی دوربین برد.
این در حالی بود که برخی از آثار موسوم به موج نو، به افراط‌های باورنکردنی هم رسید مثل «چشمه» ساخته آربی آوانسیان که برای تماشاگران تئاترهایش در جشن هنر شیراز امتحان پذیرش برگزار می‌کرد! و« سیاوش در تخت جمشید» فریدون رهنما که ابتدا در فرانسه به نمایش درآمد و به جز عده ای دست اندرکار تهیه فیلم، هیچ‌کس در حیطه سینمای آن روز ایران از تولید این فیلم، خبر نداشت. تا اینکه فیلم ساخته شده توسط‌هانری لانگلو در سینماتک پاریس به نمایش درآمد و برای اولین بار پرویز کیمیاوی که در آن روزها در فرانسه دانشجوی سینما بود، خبر آن را به مجله «فیلم و هنر» داد و این مجله، خبر را در یکی از شماره‌های خود به چاپ رسانید.
فیلم «سیاوش در تخت جمشید» 2 سال بعد در اولین جشن هنر شیراز به نمایش درآمد اما هرگز در ایران اکران عمومی‌پیدا نکرد، چراکه اساسا سازنده آن برای اکران عمومی‌فیلمش در ایران ارزش و مرتبتی قائل نبود. همین اتفاق برای دومین فیلم رهنما یعنی «پسر ایران از مادرش بی‌خبر است» هم افتاد.
وادادگی در برابر سینمای شبه روشنفکری
متاسفانه برخی کارشناسان، منتقدین و مسئولین سینمایی در  تحلیل‌های خود همواره به این سینمای شبه روشنفکری، با نگرشی مثبت برخورد کرده و آن را در مقابل سیاست‌های مبتذل سینمایی رژیم شاه ارزیابی نموده اند! سینمایی که مستقیما از داخل کاخ شاه و دربار و دفتر کار فرح دیبا بیرون آمده و از سوی وی حمایت می‌شد. برای تایید این مطلب بی مناسبت نیست به برخی اظهار نظرهای احسان نراقی (مشاور شاه و فرح و جاسوس علنی سرویس‌های اطلاعاتی غرب) اشاره داشته باشیم. در این دسته اظهار نظرها، نراقی علنا فرح را حامی‌جریان به اصطلاح موج نو سینمای ایران معرفی کرده و می‌نویسد :
«...فرح با جرات به جسارت‌های هنری امثال فیلمسازان پیشرو می‌نگریست ...فرح با شناخت از فضای سینمای ایران، این جسارت را یافت که بسیاری از آثار توقیفی را نمایش دهد...فرح چون سدی در برابر خواسته‌های افراطی همسرش عمل می‌کرد. خصوصا توانست به عنوان یک پناهگاه و حامی‌برای گروه اقلیت هنرمندان و روشنفکران به حساب آید...»!!!
نویسنده کتاب «فرآیند تعامل سینمای ایران و حکومت پهلوی» اضافه می‌کند :
«...حاکمیت این نوع سینما (فیلمفارسی) اجازه نمی‌داد آثار معدود به ظاهر مخالف و منتقد به عنوان محور بر عموم اثر بگذارند. این آثار همان فیلم‌هایی بودند که فرح با دید مثبت از آنها رفع توقیف می‌کرد و پیش از پخش در جشنواره ای که مخاطبش، طبقه نخبگان جامعه بودند، نمایش می‌داد ...سیاست‌های دستگاه در دو جهت اعمال می‌شد، یکی جلوگیری یا از بین بردن انگیزه برای تولید آثار روشنفکری بود که ساواک یا وزارت فرهنگ و هنر با تیغ سانسور این عمل را انجام می‌دادند و یکی هم حمایت از آنها که توسط دفتر فرح صورت می‌گرفت»!!!!
طبیعی است وقتی با تکیه بر گفته‌ها و نقل قول‌های وابستگان به سیاست‌های استعماری و کارگزاران رسمی‌محافل امپریالیستی و صهیونیستی به تشریح و تبیین تاریخ بنشینیم،آنگاه دستپخت‌های رنگین و ظاهر فریب بخش پیچیده‌تر آنها را آثار معترض و انتقادی و اجتماعی تلقی کرده و بازی‌های درونی شان برای اکران پررونق تر را توقیف قلمداد می‌نماییم و در آخر هم حمایت فرح پهلوی از نوچه‌ها و کارمندانش برای اجرایی کردن طرح‌های از پیش تعیین شده را «جسارت و حمایت از روشنفکران و هنرمندان محسوب می‌کنیم» !!!
این همان روشی است که در کمال تاسف توسط برخی کارشناسان و مسئولین و مراکز رسمی‌سینمایی در سالهای پس از انقلاب، در تبیین انحرافی ترین جنبه سینمای پیش از انقلاب که رنگ و لعاب شبه روشنفکری داشت و عنوان موج نو را یدک می‌کشید، در پیش گرفته شد. متاسفانه تحلیل ماهیت و ریشه‌ها و حتی انتقاد به این جریان، همواره از سوی گروهی از نویسندگان و منتقدان و کارشناسان دیروز و امروز سینمای ایران به عنوان یک «تابو» تلقی شده و همین تابو موجب گشته تا موج نو این سینما در برخی موارد حتی در سطح امری مقدس، ستایش شود. این در حالی است که حمایت‌های تعیین کننده و موثر رژیم شاه از جریان موج نو و توجیه آنها، با  نقل قولی از فرخ غفاری (از کارگزاران فرهنگی رژیم گذشته) موکدتر می‌گردد.
غفاری می‌گوید:
«...آدم باهوش و پخته ای چون قطبی با بازسازی و نوسازی سینما در تلویزیون حرکتی در جهت حمایت از سینمای روشنفکری (موج نو سال 1348) نمود تا روشنفکران معارض، حاکمیت را خانه خود بدانند ...احیای سینمای ایران در سال 1348 اگر کمک افراد مختلف نمی‌بود، اتفاق نمی‌افتاد.از جمله رضا قطبی، رئیس تلویزیون . سینماگرانی مانند مصطفی فرزانه، ساسان ویسی و من در پیرامون قطبی بودیم ...»
امید است  زمانی با همت منتقدان و کارشناسان صالح و متعهد، این جریان به طور کامل مورد نقد و بررسی قرار گرفته و نقش آن در انحراف و شکست سینمای ایران همپای جریان دیگر یعنی «فیلمفارسی» تشریح گردد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ -علی حاتمی‌از معدود فیلمسازان تاریخ سینمای ایران بود که سعی داشت به ریشه‌ها و باورهای ملی و دینی مردم ایران بپردازد و از ورای روایات رسمی‌و جاری، نگاهی دیگر به تاریخ معاصر داشته باشد. او سعی کرد در بحبوحه حاکمیت سینمای طاغوت از هزارتوی غربزده و بیگانه پرست آن بگریزد و به علائق خود برسد و به هر حال در همین پیچ و خم‌های دشوار آثاری مانند :«حسن کچل» ، «سوته دلان» ، قصه‌های مولوی «سلطان صاحبقران» و ... را ساخت و در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌که دستش بازتر شده بود توانست آثار ماندگار همچون هزار دستان و مادر و ... را جلوی دوربین ببرد که نمونه‌های تصویری درخشانی از فرهنگ و ارزش‌های ایرانی/اسلامی‌به شمار می‌آیند.