356 - شاخص‌های ناکارآمدی (۲)(پرسش و پاسخ) ۱۳۹۶/۱۱/۲۵
شاخص‌های ناکارآمدی (۲)
(پرسش و پاسخ)
پرسش:شاخص‌های کارآمدی یک نظام سیاسی و حکومتی کدام است و چگونه می‌توان کارآمدی آن را ارزیابی کرد؟
پاسخ: در نخستین بخش از مطلب حاضر ضمن تشریح مفهوم کارآمدی، بیان شد که کارآمدی هر نظام سیاسی و حکومتی در چهار سطح و لایه سنجیده می‌شود: 1- ایده‌ها، آرمان‌ها و باورها 2- ساختارها و قوانین و مقررات 3- کارگزاران و مجریان 4- رفتارها و تاثیرات که سطح اول در شماره گذشته از نظر خوانندگان گذشت اینک در بخش پایانی دنباله مطالب را پی می‌گیریم.
بنابراین، توانایی توجیه واقعیات، توانایی ارائه راهکار برای حل و فصل معضلات و بن‌بست‌ها، توانایی پاسخگویی به ایده‌های رقیب و همچنین توانایی پاسخگویی به مسائل مستحدثه از مهم‌ترین شاخص‌های کارآمدی نظام‌های سیاسی در سطح ایده‌ها، آرمان‌ها و باورها محسوب می‌شوند.
2- کارآمدی ساختارها و قوانین و مقررات
ساختار به عنوان مجموعه منسجمی از نقش‌ها، گروه‌ها، هنجار‌ها و ارزش‌ها مقررات و نهادهایی است که کنش‌های خاصی را تجویز، تحریم، تشویق و یا تقبیح می‌کنند. در فرآیند تحقق دولت و تامین انتظارات شهروندان ضروری است ساختارها براساس بنیان‌هایی که گفته شد به‌گونه‌ای طراحی و شکل گیرد که بتواند با به‌کارگیری کارگزاران قوی و شایسته آثار خود را ظاهر کند و موجبات رضایتمندی مخاطبین و شهروندان را فراهم سازد بنابراین مهم‌ترین شاخص‌های کارآمدی ساختارها عبارتند از:
1- متناسب و مبتنی بر ایده‌ها، آرمان‌ها و ارزش‌ها باشند 2- برای تامین اهدافی ایجاد شوند 3- محدودیت‌ها یا فراخناهایی برای فعالیت کارگزاران تعیین کنند 4- شکل‌گیری و تدوین قانون اساسی 5- امکان پیش‌بینی تغییرات 6- انعطاف‌پذیری 7- تفکیک اجزا و وظایف آنها
3- کارآمدی کارگزاران و مجریان
کارگزاران، مدیران و مجریان نظام‌های سیاسی و حکومتی در حکم حواس پنجگانه هستند که تحقق اهداف و کار ویژه‌های مختص نظام‌های سیاسی جز با وجود کارگزاران و مدیران شایسته، متعهد و متخصص امکان‌پذیر نیست. در اینجا می‌توان از برخی توانمندی‌هایی که کارگزاران (مدیران یا رهبران) برای انجام وظایف و نقش‌های خود در چارچوب ساختارها، بدان نیازمندند به عنوان شاخص‌ها و ضابطه‌‌های کارآمدی کارگزاران و مدیران نام برد. این ضابطه‌ها و شاخص‌ها در ادبیات علم مدیریت با عنوان مهارت‌های چهارگانه مدیریت ذکر شده‌اند، که عبارتند از: الف) مهارت‌های فنی و تکنیکی ب) مهارت‌های انسانی ج) مهارت‌های ادراکی یا تفهیمی د) مهارت‌های شناختی
این مهارت‌ها به کارگزاران و مدیران و رهبران توانایی و امکان درک بهتر علل و تاثیر روابط و همچنین تشخیص بهتر و دقیق‌تر حسن انجام کار و راه‌حل مسائل را می‌دهند.
4- کارآمدی رفتارها و تاثیرات
منظور از کارآمدی در سطح رفتار، کارآمدی در اجرا و عمل نظام‌های سیاسی و حکومتی است. یعنی در اینجا این سوال طرح می‌شود که آیا نظام سیاسی در تحقق و به عینیت در آوردن اهداف و کمال مطلوب‌هایی که در ایده‌هایش پیش‌بینی کرده بود و وعده تحقق آنها را داده بود، موفق بوده است یا نه؟
از این رو، رفتار در اینجا شامل کلیه افعال و کنش و واکنش‌های نظام سیاسی است که در ارتباط با محیط داخلی و خارجی آن اتخاذ می‌شوند اهمیت این سطح از کارآمدی نظام‌های سیاسی نیز از آن رو است که چنانچه نظامی از زاویه ایده‌ها و آرمان‌ها، ساختارها و کارگزاران فاقد ایراد و نقص باشد می‌بایست در اجرای صحیح و کارشناسانه برنامه‌های خود، برای نیل به اهدافش، نیز قاطعیت و اقتدار داشته باشد تا کارآمد تلقی شود. این سطح از کارآمدی، که عینی‌ترین سطح کارآمدی نظام‌های سیاسی محسوب می‌شود، به‌طور عمده مبنای ارزیابی و قضاوت شهروندان از کارآمدی نظام حاکم بر آنها نیز محسوب می‌شود. در واقع، کارآمدی در سطوح سه‌گانه قبلی در صورتی مفید و موثر تلقی می‌شود که منجر به بروز رفتارهای کارآمد شود، و برای شهروندان محسوس و ملموس باشد.
براساس شاخص‌های چهارگانه، نظام مقدس جمهوری اسلامی از بدو شکل‌گیری و پیروزی بر نظام 2500 ساله شاهنشاهی و به‌رغم تمامی تلاش‌های مذبوحانه دشمنان شرق وغرب، توانسته است چالش‌های پیش‌رو را یکی پس از دیگری از میان بردارد و هر روز بر توانمندی‌ها و اقتدار خود بیفزاید.
بنابراین، توانایی توجیه واقعیات، توانایی ارائه راهکار برای حل و فصل معضلات و بن‌بست‌ها، توانایی پاسخگویی به ایده‌های رقیب و همچنین توانایی پاسخگویی به مسائل مستحدثه از مهم‌ترین شاخص‌های کارآمدی نظام‌های سیاسی در سطح ایده‌ها، آرمان‌ها و باورها محسوب می‌شوند.
2- کارآمدی ساختارها و قوانین و مقررات
ساختار به عنوان مجموعه منسجمی از نقش‌ها، گروه‌ها، هنجار‌ها و ارزش‌ها مقررات و نهادهایی است که کنش‌های خاصی را تجویز، تحریم، تشویق و یا تقبیح می‌کنند. در فرآیند تحقق دولت و تامین انتظارات شهروندان ضروری است ساختارها براساس بنیان‌هایی که گفته شد به‌گونه‌ای طراحی و شکل گیرد که بتواند با به‌کارگیری کارگزاران قوی و شایسته آثار خود را ظاهر کند و موجبات رضایتمندی مخاطبین و شهروندان را فراهم سازد بنابراین مهم‌ترین شاخص‌های کارآمدی ساختارها عبارتند از:
1- متناسب و مبتنی بر ایده‌ها، آرمان‌ها و ارزش‌ها باشند 2- برای تامین اهدافی ایجاد شوند 3- محدودیت‌ها یا فراخناهایی برای فعالیت کارگزاران تعیین کنند 4- شکل‌گیری و تدوین قانون اساسی 5- امکان پیش‌بینی تغییرات 6- انعطاف‌پذیری 7- تفکیک اجزا و وظایف آنها
3- کارآمدی کارگزاران و مجریان
کارگزاران، مدیران و مجریان نظام‌های سیاسی و حکومتی در حکم حواس پنجگانه هستند که تحقق اهداف و کار ویژه‌های مختص نظام‌های سیاسی جز با وجود کارگزاران و مدیران شایسته، متعهد و متخصص امکان‌پذیر نیست. در اینجا می‌توان از برخی توانمندی‌هایی که کارگزاران (مدیران یا رهبران) برای انجام وظایف و نقش‌های خود در چارچوب ساختارها، بدان نیازمندند به عنوان شاخص‌ها و ضابطه‌‌های کارآمدی کارگزاران و مدیران نام برد. این ضابطه‌ها و شاخص‌ها در ادبیات علم مدیریت با عنوان مهارت‌های چهارگانه مدیریت ذکر شده‌اند، که عبارتند از: الف) مهارت‌های فنی و تکنیکی ب) مهارت‌های انسانی ج) مهارت‌های ادراکی یا تفهیمی د) مهارت‌های شناختی
این مهارت‌ها به کارگزاران و مدیران و رهبران توانایی و امکان درک بهتر علل و تاثیر روابط و همچنین تشخیص بهتر و دقیق‌تر حسن انجام کار و راه‌حل مسائل را می‌دهند.
4- کارآمدی رفتارها و تاثیرات
منظور از کارآمدی در سطح رفتار، کارآمدی در اجرا و عمل نظام‌های سیاسی و حکومتی است. یعنی در اینجا این سوال طرح می‌شود که آیا نظام سیاسی در تحقق و به عینیت در آوردن اهداف و کمال مطلوب‌هایی که در ایده‌هایش پیش‌بینی کرده بود و وعده تحقق آنها را داده بود، موفق بوده است یا نه؟
از این رو، رفتار در اینجا شامل کلیه افعال و کنش و واکنش‌های نظام سیاسی است که در ارتباط با محیط داخلی و خارجی آن اتخاذ می‌شوند اهمیت این سطح از کارآمدی نظام‌های سیاسی نیز از آن رو است که چنانچه نظامی از زاویه ایده‌ها و آرمان‌ها، ساختارها و کارگزاران فاقد ایراد و نقص باشد می‌بایست در اجرای صحیح و کارشناسانه برنامه‌های خود، برای نیل به اهدافش، نیز قاطعیت و اقتدار داشته باشد تا کارآمد تلقی شود. این سطح از کارآمدی، که عینی‌ترین سطح کارآمدی نظام‌های سیاسی محسوب می‌شود، به‌طور عمده مبنای ارزیابی و قضاوت شهروندان از کارآمدی نظام حاکم بر آنها نیز محسوب می‌شود. در واقع، کارآمدی در سطوح سه‌گانه قبلی در صورتی مفید و موثر تلقی می‌شود که منجر به بروز رفتارهای کارآمد شود، و برای شهروندان محسوس و ملموس باشد.
براساس شاخص‌های چهارگانه، نظام مقدس جمهوری اسلامی از بدو شکل‌گیری و پیروزی بر نظام 2500 ساله شاهنشاهی و به‌رغم تمامی تلاش‌های مذبوحانه دشمنان شرق وغرب، توانسته است چالش‌های پیش‌رو را یکی پس از دیگری از میان بردارد و هر روز بر توانمندی‌ها و اقتدار خود بیفزاید.