نظام خانواده در اسلام

28 - قرآن و صله رحم

 

بــســـم الله الـــرّحــمـــن الــــرّحــیــم

 صله رحم‏

قرآن و صله رحم‏

از كارهاى بسيار نيك، و اعمال پسنديده كه حضرت حق و انبياء و امامان نسبت به آن اصرار ورزيده‏اند صله رحم است.

علامه خبير، محدث كبير، فيلسوف بزرگ، عارف عاشق ملامحسن فيض كه عمرى را با قرآن مجيد و روايات بسر برد، صله رحم را به زيارت ارحام، و رفع كمبودهاى مادى، حل مشكلات اقتصادى، كمك به كار و كسب، و ازدواج پسران و دختران آنان معنا فرموده، اگر در آيات قرآن مجيد و روايات دقت شود، از مسئله صله رحم همين معانى استفاده مى‏شود.

روش انبياء، و اخلاق امامان شيعه در صله رحم انجام همين واقعيات عالى بوده است.

قرآن مجيد به صله رحم سفارش مى‏كند، و آن را عمل صاحبان خرد مى‏داند، و قطع با رحم را به عنوان فسق و قاطع را فاسق مى‏شمارد.

در سوره مباركه نساء حكم مى‏كند تقواى الهى را نسبت به خداوند و ارحام مراعات كنيد، خيلى عجيب است كه ارحام را پس از خود ذكر فرموده است:

واتَّقوا الله الَّذى تساءلونَ به الارحامَ.

رعايت تقواى الهى نسبت به ارحام رعايت آبرو و هويت آنها و شتافتن به ديدارشان، و رفع نواقص زندگى آنهاست.

در سوره مباركه رعد مسائلى را به عنوان خصوصيات صاحبان خرد بيان مى‏كند و سود قيامتى آن را پيشواز ملائكه از آنان در محشر، و سلام فرشتگان به ايشان، و عاقبت بخيرى مى‏داند، از جمله آن مسائل صله رحم است.

والَّذين يصلون ما امر الله به ان يوصل ...

در سوره بقره در رابطه با قطع رحم مى‏فرمايد:

... ويقطعون ما امر الله به ان يوصل ويُفسدون فى الأرض اولئك هم الخاسرون.

و رشته‏اى كه آنان را به پيوند آن امر كرده «صله رحم» مى‏گسلند، و در زمين فساد مى‏كنند، اينان در حقيقت زيانكارانند.

آرى، قطع رحم زيانكارى است، و زيان و خسارت آن هم كم نيست.

در سوره رعد درباره قطع رحم آيه‏اى كمرشكن قرار دارد:

... ويقطعون ما امر الله به ان يوصل ويُفسدون فى الأرض اولئك لهم اللَّعنهُ ولهم سوء الدّار.

و آنان كه قطع مى‏كنند آنچه را خدا به پيوند آن دستور داده، و فساد در زمين مى‏نمايند بر اينان است لعنت و براى آنان است دوزخ.

در سوره محمد (صلى الله عليه وآله وسلم) مى‏فرمايد:

فهل عسيتم ان تولَّيتم ان تُفسدوا فى الأرض وتقطِّعوا ارحامكم.

شما اگر از فرمان حق روى بگردانيد و فساد در زمين كنيد، و به قطع رحم برخيزيد باز هم اميد نجات داريد؟

راستى صله رحم چه اندازه اهميت دارد، كه انجامش موجب استقبال فرشتگان از انسان در قيامت، و سلام آنها، و عاقبت بخيرى و قطعش باعث لعنت، و سوء عاقبت، و ممنوعيت از نجات است.

رفع كمبود اقتصادى ارحام با پرداخت مال به آنان همراه با حفظ آبرو و هويت و كرامتشان بهره‏اى عظيم دارد.

و مثل الَّذين ينفقون اموالهمُ ابتغاء مرضات الله وتثبيتاً من انفسهم كمثل جنَّه برَبوه اصابها وابل فآتت اكلها ضعفين فان لم‏يصبها وابل فطلٌّ والله بما تعملون بصيرٌ.

و مثل آنان كه مال خود را در راه به دست آوردن رضاى حق انفاق مى‏كنند، و با كمال اطمينان، دل به لطف حق شاد دارند، مانند بوستانى است كه در جاى بلندى باشد، و بارانهاى زيادى به موقع بر آن ببارد، و حاصلى دو برابر دهد، و اگر باران بسيار نيايد، اندك اندك بارد تا به ثمر رسد، خداوند به آنچه انجام مى‏دهيد آگاه است.

ان تبدوا الصَّدقات فنِعمّا هى وان تخفوها وتؤتوها الفقراء فهو خير لكم ويُكفِّر عنكم من سيِّئاتكم والله بما تعملون خبيرٌ.

اگر به اهل استحقاق آشكارا صدقات خود را بپردازيد كارى نيكوست، و اگر در پنهانى به نيازمندان آبرومند برسانيد براى شما بهتر است، خداوند به پاداش آن كار پنهان گناهان شما را بپوشاند، و خدا بر اعمال شما آگاه است.

الَّذين ينفقون اموالهم باللَّيل والنَّهار سرّاً وعلانيهً فلهم اجرهم عِند ربِّهم ولاخوفٌ عليهم ولاهم يحزنونَ.

آنان كه اموال خود را شب و روز، پنهان و آشكار انفاق مى‏كنند، نزد خداوند داراى اجر هستند، و براى ايشان خوف و غصه نيست.

 

طرحى جامع و زيبا

 

بيائيم تمام اقوام ثروتمند و فقير خود را چه حسبى و چه نسبى شناسائى كنيم، از ثروتمندان اقوام دعوت كنيم، آيات و روايات صله رحم را براى آنان بخوانيم و توضيح دهيم، سپس از آنان بخواهيم هر يك به فراخور ثروت و مالش هر ماه يا ابتداى هر سال وجه قابل توجهى بدهد، آن وجه نزد يكى از آبروداران و معتبران خانواده با دو امضاء در بانكى پس‏انداز شود، چون مشكلى براى رحم فقيرى پيش آمد، اگر جا دارد بلاعوض وگرنه به صورت قرض‏الحسنه با حفظ آبروى او در اختيارش گذاشته شود، تا اگر بخواهد خانه بخرد، بخرد، اگر بخواهد كمبود اثاث خانه جبران كند، جبران كند، اگر بخواهد جهيزيه تهيه نمايد، تهيه نمايد، اگر بخواهد پسر زن بدهد، زن بدهد.

اين كارى است آسان، خداپسند، مشكل‏گشا، و غصه برانداز، كه ثواب آن در سه آيه گذشته به صورت مجمل اشاره شد.

سعى‏كنيم اين‏طرح‏را براى‏همگان بازگوكنيم، همه‏را تشويق‏به‏پياده‏شدن اين‏طرح كنيم، كه‏اگر در تمام مملكت اين طرح اجرا شود، بارى سنگين از دوش دولت، و اهل خيربرداشته‏مى‏شود، و ثواب عظيمى نصيب اهل ثروت از طريق كمك به اقوام مى‏گردد.

قرآن مجيد در آيات‏انفاق، رسيدگى به اقوام و ارحام را بر ديگران مقدم نموده، و سپس از يتيم و مسكين و فقير و مانده از راه، و ورشكسته نام برده به عنوان نمونه به اين آيه شريفه عنايت كنيد:

وآتى المال على حبِّه ذوى القربى واليتامى والمساكين وابن السَّبيل والسائلين وفى الرِّقابِ.

 

قطعه‏اى عجيب‏

 

صدوق به سند معتبر از حضرت صادق (عليه السلام) روايت مى‏كند:

يونس در شكم ماهى در مناجات و انابه و ناله بود، صداى او را به روح قارون كه دچار خسف يعنى زمين‏گرفتگى شده بود، و به عذاب حق مبتلا بود رساندند، پرسيد صداى كيست فرشته موكل بر عذاب گفت صداى پيامبرى از بنى‏اسرائيل است، اجازه خواست با او چند كلمه صحبت كند، به او اجازه دادند، از حال هارون و موسى پرسيد، يونس پاسخ داد من در زمانى غير زمان آنها هستم ولى هر دوى آنان از دنيا رفته‏اند،

قارون گريه كرد، خداوند خطاب فرمود: به خاطر اين رقّتى كه نسبت به اقوامش نشان داد، در عذابش تخفيف بدهيد!!

 

روايات صله رحم‏

 

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

صِلْ رَحِمَكَ وَلَوْبِشَرْبَه مِنْ ماء وَافْضَلُ مايُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الْاذى عَنْها.

صله رحم كن، اگر چه به شربتى از آب باشد، و برترين مرحله صله رحم خوددارى از آزار اوست.

ارحام از كم‏محلى، تحقيرشدن، تهمت‏خوردن و تكبر آزار روحى مى‏بينند و خوددارى از آزار آنان از افضل مراحل صله رحم است.

و نيز فرمود:

صِلُوا ارْحامَكُمْ فِى الدُّنْيا وَلَوْ بِسَلام.

در دنيا صله رحم كنيد گرچه به يك سلام باشد.

از رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده:

سِرْ سَنَهً صِلْ رَحِمَكَ.

براى صله رحم يك سال راه برو.

و نيز آن حضرت در روايت بسيار مهمى فرمودند:

جامعه حاضر زمان خودم و غير زمان خودم، و آنان كه در صلب پدران و رحم مادران هستند و تا قيامت وصيت مى‏كنم صله رحم نمايند، اگرچه رنج يك سال سفر داشته باشد، همانا صله رحم از دين است!

بحارالانوار جلد 74 صفحه 111 تا 126 در روايات بسيار مهمى سود صله رحم را بيان مى‏كند، از جمله آن روايات، چند روايتى است كه نقل مى‏كنم.

حضرت باقر (عليه السلام) فرمود:

صِلَهُ الْارْحامِ تُزَكِّى الْاعْمالَ، وَتُنْمى الْامْوالَ، وَتَدْفَعُ الْبَلْوى، وَتُنْسِئُ مِنَ الْاجَلِ.

صله ارحام اعمال را پاكيزه، اموال را زياد، بلا را دفع، و مرگ را به تأخير مى‏اندازد.

امام صادق (عليه السلام) فرمود:

انَّ صِلَهَ الرَّحِمِ وَالْبِرَّ لَيُهَوِّنانِ الْحِسابَ وَيَعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوبِ، فَصِلُوا ارَحامَكُمْ، وَبِرُّوا بِاخْوانِكُمْ، وَلَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَرَدِّ الْجَوابِ.

صله ارحام و نيكوكارى، حساب انسان را در قيامت آسان مى‏كنند، و آدمى را از گناه حفظ مى‏نمايند، پس صله رحم كنيد، و به برادران نيكى نمائيد، گرچه به خوب سلام كردن و خوب جواب دادن باشد.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

صِلَهُ الرَّحِمِ تَزيدُ فِى الْعُمْرِ وَتَنْفِى الْفَقْرَ.

صله رحم به عمر اضافه مى‏كند، و فقر را از بين مى‏برد.

صِلَهُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّيارَ، وَتَزيدُ فِى الْاعْمارِ، وَانْ كانَ اهْلُها غَيْرَ اخْيار.

صله رحم شهر را آباد، و عمر را زياد مى‏كند، گرچه صله‏كنندگان از خوبان نباشند.

مَنْ مَشى الى ذى قَرابَه بِنَفْسِهِ وَمالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ اعْطاهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اجْرَ مِأَهِ شَهيد.

كسى كه با جان و مال به سوى نزديكش برود يا صله رحم انجام دهد، خداوند اجر صد شهيد به او عنايت مى‏كند.

وَلَهُ بِكُلِّ خُطْوَه ارْبَعُونَ الْفَ حَسَنَه وَيُمْحى عَنْهُ ارْبَعُونَ الْفَ سَيِّئَه، وَيُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجاتِ مِثْلُ ذلِكَ وَكَأَنَّما عَبَدَاللّهِ مِأَهَ سَنَه صابِراً مُحْتَسِباً.

براى او به هر قدمى كه به سوى صله رحم برمى‏دارد، چهل هزار حسنه، و محو چهل هزار سيّئه، و ترفيع چهل هزار مقام است، و گوئى خدا را صد سال با صبر و خلوص عبادت كرده است.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

انَّ فِى الْجَنَّهِ دَرَجَهً لايَبْلُغُها الّا امامٌ عادِلٌ اوْ ذُورَحِم وَصُولٌ اوْ ذُوعِيال صَبُورٌ.

در بهشت درجه‏اى است كه جز رهبر عادل، و آنكه زياد صله رحم مى‏كند، و كسى كه در زن و بچه‏دارى صبور است به آن نمى‏رسد.

به ابوذر فرمود صله رحم كن گرچه از ديدن تو خشمگين شوند، اگر ترا نپذيرفتند دوباره برو، بالاخره در هدفت پيروز مى‏شوى، اگر او از حكم حق سرپيچى كرد تو سرپيچى نكن.

مردى به محضر رسول حق عرضه داشت اقوامى دارم كه مسئله صله رحم را در حق آنان رعايت مى‏كنم ولى مرا آزار مى‏دهند، مى‏خواهم آنان را ترك كنم، حضرت فرمود: در اين صورت خداوند جمع شما را ترك مى‏كند.

عرضه داشت تكليفم چيست؟ فرمود: آنكه ترا محروم كرد به او عطا كن، آنكه با تو بريد تو با او صله رحم را مراعات كن، آنكه به تو بدى كرد تو از او عفو كن، خداوند ترا بالا دست آنان قرار مى‏دهد.

 

روايات قطع رحم‏

 

ابوبصير مى‏گويد از حضرت صادق (عليه السلام) در رابطه با كسى كه مى‏خواهد با بستگانش كه جزء مخالفان شما هستند قطع رابطه كند سئوال كردم چه وظيفه‏اى دارد؟ فرمود: اين كار سزاوار نيست.

جهم بن حميد گويد به حضرت صادق (عليه السلام) عرض كردم.

يَكُونُ لِىَ الْقَرابَهُ عَلى غَيْرِ امْرى الَهُمْ عَلَىَّ حَقٌّ؟ قالَ نَعَمْ حَقُّ الرَّحِمِ لايَقْطَعُهُ شَىْ‏ءٌ وَاذا كانُوا عَلى امْرِكَ كانَ لَهُمْ حَقّانِ.

حَقُّ الرَّحِمِ وَحَقُّ الْاسْلامِ.

براى من نزديكى هست كه بر غير دين من است. آيا بر من حقى دارند، فرمود: حق رحم را چيزى قطع نمى‏كند، اگر همدين تو بود دو حق داشت: حق رحم و حق اسلام.

حضرت باقر (عليه السلام) فرمود: در كتاب رسول خدا يافتيم:

اذا قَطَعُوا الْارْحامَ جُعِلَتِ الْامْوالُ فى ايْدِى الْاشْرارِ.

وقتى مردم قطع رحم كردند، اموال در دست اشرار قرار مى‏گيرد.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

ثَلاثَهٌ لايَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ: مُدْمِنُ خَمْر، وَمُؤْمِنُ سِحْر، وَقاطِعُ رَحِم.

سه گروه به بهشت وارد نمى‏شوند:

دائم‏الخمر، مؤمن به جادوگرى، و قطع‏كننده با اقوام.

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود: از گناهانى كه فنا را زود مى‏آورد و اجل را نزديك مى‏كند به خدا پناه مى‏برم.

فَقالَ يا اميرَالْمُؤْمِنينَ اوَيَكُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَناءَ؟ فَقالَ: نَعَمْ وَيْلَكَ قَطيعَهُ الرَّحِمِ.

راوى گفت يا اميرالمؤمنين آيا گناهانى هست كه اجل را نزديك كند. فرمود: واى بر تو قطع رحم.

و نيز حضرت فرمود:

اقْبَحُ الْمَعاصى قَطيعَهُ الرَّحِمِ وَالْعُقُوقُ.

زشت‏ترين گناهان قطع رحم و عاق پدر و مادر شدن است.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

انَّ الرَّحْمَهَ لاتَنْزِلُ عَلى قَوْم فيهِمْ قاطِعُ رَحِم.

رحمت حق بر ملّتى كه قاطع رحم در آنان است فرود نمى‏آيد.

رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:

انَّ الْمَلائِكَهَ لاتَنْزِلُ عَلى قَوْم فيهِمْ قاطِعُ رَحِم.

فرشتگان بر جمعيتى كه در ميان آنان قاطع رحم است نازل نمى‏شوند.

فرزند متوكل به حضرت هادى (عليه السلام) عرضه داشت پدرم واجب‏القتل است اجازه مى‏فرمائيد او را به قتل برسانم، حضرت فرمودند چون فرزند او هستى تو اين كار را نكن، زيرا اگر او را به قتل برسانى بيش از شش ماه در دنيا نخواهى ماند!

(فاتّقوااللّه مااستطعتم واسمعوا واطيعوا وانفقوا خيرالانفسكم ومن يوق شحّ نفسه فاولئك هم المفلحون)

«تغابن/ 16»