پرسش:بزرگ‌ترین مشکل اساسی زمان امام علی(ع) چه بود و از چه اوصاف و ویژگی‌هایی برخوردار بود؟

پاسخ:بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مشکل اساسی زمان امام علی(ع) پدیده‌ای بود به نام خوارج که از اوصاف و ویژگی‌های زیر برخوردار بودند:
تفاوت مخالفان پیامبر(ص) و علی(ع)
مخالفان پیامبر(ص) با مخالفان علی(ع) این تفاوت‌ها را داشتند 1- مخالفان پیامبر(ص) عده‌ای کافر و بت‌پرست بودند و در زیر شعار بت‌پرستی با پیامبر(ص) مبارزه می‌کردند، منکر خدا و توحید بودند و انکار خدا و توحید را هم علنی می‌گفتند. تحت شعار «اعل هبل» زنده باد هبل، با پیامبر(ص) مبارزه می‌کردند. پیغمبر(ص) هم شعار روشنی داشت «الله اعلی و اجل» از همه بزرگ‌تر و برتر خداست. امام علی(ع) با یک طبقه دانای بی‌دین مواجه شده است که متظاهر به اسلامند ولی مسلمان واقعی نیستند و شعارهایشان شعارهای اسلامی ولی هدف‌هایشان بر ضد اسلام است.
2- در دوره خلفا مخصوصاً در دوره عثمان،‌ آن مقداری که باید و شاید دنبال تعلیم و تربیتی را که پیامبر(ص) گرفته بود نگرفتند. فتوحات اسلامی زیادی صورت گرفت.
فتوحات به تنهایی کاری نمی‌تواند بکند، زیرا اگر لازم باشد دست به فتوحات و جهاد زد، باید به تناسب فرهنگ و بینش عمیق اسلامی باشد. یعنی همین‌طور که از یک طرف فتوحات تازه می‌شود، باید به موازات آن، فرهنگ و بینش عمیق اسلامی هم توسعه پیدا کند، مردمی که به اسلام می‌گروند و حتی آنها که مجذوب اسلام می‌شوند، اصول و حقایق و اهداف اسلام، پوسته و هسته اسلام، همه اینها را باید بفهمند و بشناسند، ولی در اثر این غفلتی که در زمان خلفا صورت گرفت، یکی از پدیده‌های اجتماعی که در دنیای اسلام رخ داد، این بود که طبقه‌ای در اجتماع اسلامی پیدا شد که به اسلام علاقه‌مند بود، به اسلام مومن و معتقد بود، اما فقط ظاهر اسلام را می‌شناخت ولی با روح اسلام آشنا نبود.
طبقه‌ای که فقط روی نماز خواندن فشار می‌آورند روی شناخت و معرفت، نه روی شناسایی اهدف اسلامی.
یک طبقه مقدس‌مآب و متنسک و زاهد مسلک در دنیای اسلام به وجود آمد.
ویژگی‌ها و ممیزات خوارج
روحیه خوارج، روحیه خاصی است، آنها ترکیبی از زشتی و زیبایی بودند که در نهایت در صف دشمنان علی(ع) قرار گرفتند و شخصیت امام(ع) نتوانست آنها را جذب کند و در نتیجه از صفوف مسلمانان طرد و دفع شدند. در اینجا هم جنبه‌های مثبت و زیبا و هم جنبه‌های منفی و زشت روحیه آنها را که در مجموع روحیه خطرناک بلکه وحشتناک کرده ذکر می‌کنیم!
1- اهل مبارزه، فداکاری و ایثار
خوارج روحیه‌ای مبارزه‌گر و فداکاری داشتند، و در راه عقیده و ایده خویش سرسختانه می‌کوشیدند. در تاریخ خوارج فداکاری‌هایی را که می‌بینیم که در تاریخ زندگی بشر کم‌نظیر است.  و این فداکاری و از خودگذشتگی، آنان را شجاع و نیرومند پرورده بود.
«ابن‌عبدربه» درباره آنها می‌نویسد: «در تمام فرقه‌ها معتقدتر و کوشاتر از خوارج نبوده و نیز آماده‌تر برای مرگ از آنها یافت نمی‌شد. یکی از آنها نیزه‌‌ خورده بود و نیزه سخت در او کارگر افتاده بود، به سوی قاتلش پیش می‌رفت و می‌گفت: خدایا! به سوی تو می‌شتابم تا خشنود شوی. (فجرالاسلام، ص 263، به نقل از العقدالفرید)
خوارج هر گامی که بر می‌داشتند از اعتقادات آنها نشأت می‌گرفت، و در تمامی افعال و اعمال خود مسلکی بودند و در راه پیشبرد عقاید خود می‌کوشیدند. اینها با اصحاب معاویه تفاوت داشتند، زیرا‌ آنها حق را می‌خواستند ولی در اشتباه افتادند، اما اصحاب معاویه از اول حقه‌باز و فاسد بودند و مسیرشان مسیر باطل بود.
ادامه دارد