دکتر سیدجواد هاشمی فشارکی
والاترین و جانسوزترین قیام، در محرم سال 61 هجری با «نهضت عاشورای مقدس حسینی» رخ داد و بزرگ‌ترین و ارزش‌مدارترین جنگ قرون اخیر با «نهضت دفاع مقدس خمینی» طی سال‌ها 1359 تا 1367 به‌وقوع پیوست، که دیگر بعید است مشابه آن، محقق گردد.در تاریخ 1400 ساله، از صدر اسلام تا کنون، هيچ انقلاب و نهضتی مانند انقلاب اسلامي و به‌خصوص صحنه‌هاي دفاع مقدس هشت‌ساله، شباهت‌های زیادی با نهضت عاشورا نتوان یافت. صدها نشانه، دفاع مقدس را به نهضت عاشورا پيوندی عمیق مي‌زند و جلوه‌های كربلا را در صحنه‌های مختلف آن می‌توان دید. در اهداف، راهبردها، روش‌ها، فرهنگ، پیام‌ها، دشمنان و... وجوه ‌اشتراک بسیاری دیده می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‎ای در دیدار مسئولان دفتر هنر و ادبیات مقاومت -در تاریخ 1370/04/25 - فرموده بودند: «شما ببینید این نصف روز حادثه، چه‌قدر در تاریخ ما برکت کرده و تا امروز هم زنده و الهام‌بخش است. این حادثه فقط این نیست که آن را بخوانند و بگویند و مردم خوششان بیاید یا متأثر عاطفی بشوند؛ نخیر، منشأ برکات و حرکت است. این، در انقلاب و جنگ و گذشته تاریخ ما محسوس بوده است. در تاریخ تشیع، بلکه در تاریخ انقلاب‌های ضد ظلم در اسلام - ولو از طرف غیرشیعیان - حادثه‌ کربلا به صورت درخشان و نمایان اثربخش بوده؛ شاید در غیر محیط اسلامی هم اثربخش بوده است. در تاریخ خود ما - یعنی در این هزاروسیصد، چهارصد سال - همان نصف روز حادثه اثر کرده است. پس، عجیب و بعید نیست. ما اگر نخواهیم هشت سال جنگ خودمان را با آن هشت، نه ساعت عاشورای امام حسین مقایسه کنیم، یا آن را خیلی درخشان‌تر بدانیم - که واقعاً هم همین است؛ یعنی من هیچ حادثه‌‌ای را در تاریخ نمی‌شناسم که با فداکاری آن نصف روز قابل مقایسه باشد؛ همه چیز کوچک‌تر از آن است - لیکن بالاخره طرحی از آن، یا نمی ‌از آن یم است».
وجوه مشترک دو نهضت
برخی از وجوه مشترك دو «نهضت عاشورای مقدس حسینی» و «نهضت دفاع مقدس خمینی» عبارتند از:
- در کربلا امام و یارانش را محاصره کردند، در دفاع مقدس نیز محاصره و تحریم در ابعاد مختلف را داشته است.
- رهبر هر دو نهضت، سلاله پیامبر اسلام(ص) و منادی اسلام ناب بودند و به‌دنبال احیای سیره نظری و عملی وی بوده‌اند. البته با تفاوت معصومیت امام حسین(ع) و نیز ملهم بودن امام خمینی(ره) از سیره نظری و عملی امام حسین(ع).
- در هر دو نهضت، مبارزه بین جبهه حق و باطل تجلی پیدا کرد.
- هم‌راستایی هدف و راه و شیوه در هر دو نهضت وجود داشته است. هدف هر دو نهضت، دفاع از حریم ارزش‎ها و حفظ اسلام ناب و قرب الهی بوده و در رویارویی با دشمن تا آخر مقاومت کرده و ایستادند. سخن امام حسین(ع) که: «همانا من برای طلب اصلاح امت جدم قیام کرده‌ام.» و سخن امام خمینی: «شما ـ رزمندگان ـ برای حفظ اسلام دارید جنگ می‌کنید.»(صحیفه نور، ج13 و 15، ص197 و 53)
- جبهه حق (عاشورا و دفاع مقدس): هر دو نهضت مظهر پاکی‌ها و نیکی‌ها بود. به شیوه اخلاقی و انسانی عمل کردند.
- جبهه دشمن (یزیدیان و صدامیان): در هر دو نهضت، در نهایت رذالت، پستی، دنیاپرستی و اهداف دنیاطلبی و شیطانی بود.
- عدم ترس از دشمن: عدم ترس در نهضت کربلا، علی‌رغم محاصره کامل نظامیان دشمن و عدم ترس در دفاع مقدس، علی‌رغم آتش سنگین توپخانه‌های دشمن.
- وضعیت شیدایی شب و روز عاشورا (نمازهای عارفانه، دعاهای عاشقانه، روحیه و آمادگی برای لقاءالله) که در شب‌های عملیات جبهه‌ها نیز وجود داشت.
احیا و تجلی اکسیر عقاید اسلامی و تجلی اوج جنبه‌های ایثار و فداکاری برای اسلام در هر دو نهضت به‌وقوع پیوست.
- شوق شهادت: بیان مرگ شیرین‌تر از عسل در نهضت عاشورا، و نوشته‌های عاشق شهادت روی لباس و وصیت‌نامه‌ها در دفاع مقدس را شاهدش بوده‌ایم.
- هر دو نهضت، دشمنان (یزیدیان و صدامیان) رسوایی ظلم و ستمشان را به همراه داشت و نقاب از چهره تزویر و نفاق دشمنان افتاد و به بد فرجامی دچار شدند.
- رزمندگان نهضت امام خمینی(ره)، همچون شهیدان كربلا، كانون معرفت و بصیرت دینی و سرشار از شوق فداکاری و شهادت بودند.
- در هر دو نهضت، از گروه‌های سنی در جبهه وجود داشته و به شهادت رسیدند.
- مشابهت صحنه‎های كربلا (شیوه به میدان رفتن، دفاع تا آخرین لحظه، تشنگی، نحوه‌های شهادت مانند جدا شدن دست و سر، اسارت و سختی‌های آن و...) در جبهه‎های دفاع مقدّس نیز رخ داد.
- هر دو امر مقدس بوده و شایسته تکریم و نکوداشت و ترویج فرهنگ آن.
و.....
وجوه تفاوت دو نهضت
- برخی از وجوه تفاوت دو «نهضت عاشورای مقدس حسینی» و «نهضت دفاع مقدس خمینی» عبارتنداز:
- حادثه عاشورا در فاصله کمی از رحلت پیامبر اسلام (ص) رخ داد و بی‌نظیرترین حادثه حزن‌انگیز خلقت از ابتدای خلقت تا پایان جهان است و حادثه دفاع مقدس بعد از 14 قرن.
- در نهضت عاشورا فرمانده، امام معصوم (ع) بود و در دفاع مقدس نایب امام معصوم (عج).
- در نهضت کربلا جنگ به صورت رویارویی مستقیم بود و در نهضت دفاع مقدس، به صورت مستقیم و غیرمستقیم.
- سلاح‌های نظامی و ابزارهای رسانه و... در دو نهضت بسیار متفاوت بوده است.
- صحنه جغرافیای جبهه نبرد، در کربلا، منطقه محدودی بود و دفاع مقدس به عرض صدها کیلومتر.
- مدت درگیری بین دو جبهه در نهضت عاشورا یک روز و در دفاع مقدس 8 سال بوده است.
- در نهضت عاشورا، امام را با شمشیر به خون کشاندند و در دفاع مقدس، جام زهر قطعنامه 598 را به امام راحل خوراندند.
- دشمنان غربی و شرقی، حامی و پشتیبان دشمنان متجاوز بعثی بودند و در نهضت کربلا امپراطوری اموی حامی لشکریان یزید بود.
بسیاری از بسیجیان رزمنده دفاع مقدس امام خود را از نزدیک ندیدند و به جبهه‌ها گسیل شده بودند ولی در نهضت امام حسین(ع) امام خود را دیدند و عازم نبرد شدند.
- گرچه خاک هر دو به برکت خون شهدا متبرک شد، لیک خاک کربلا منحصر به فرد و شفابخش و بی‌نظیر در عالم است.
و....
تاثیر نهضت عاشورا بر دفاع مقدس
«نهضت دفاع مقدس خمینی» ملهم و متاثر از «نهضت عاشورای مقدس حسینی» بوده است، كه تاثیرگذاری شگفت و بی‌نظیر از قطعه تاريخي اولی بر دومی يافت می‌شود. اهم تاثیرگذاری‌ها بدین قرار است:
- خمیرمایه دفاع مقدس الهام‌گرفته از فرهنگ عاشورای حسینی بود و به عبارتی نهضت دفاع مقدس ریشه در نهضت عاشورای حسینی داشته است. و مصداق این سخن امام خمینی بوده است، که: «ما هر چه داریم از محرم و صفر است.»
- فلش نهایی حرکت عملیات‌های رزمندگان به سوی کربلا بود و والاترین نیروی انگیزه‌بخش رزمندگان دفاع مقدس آزادی کربلا و زیارت امام حسین(ع) بود.
- تاثیرمستقیم نهضت عاشورا بر جبهه‌ها: انگیزه اعزام، فرهنگ حضور، شعارها، برگزاری مراسم محرم، شرایط سخت مناطق عملیاتی، شهادت مجاهدان، وصیت‌نامه‌های رزمندگان و به خصوص شهدا، تلفیق ‌اشعار حماسی با عاشورا، اسم لشکرهای و گردان‌ها، اسم مقرها و....
- تاثیر بر عملیات‌ها: اسم عملیات‌ها، رمز عملیات، زمان عملیات، سربندها، نوشته‌های روی لباس‌ها، پرچم‌ها، نوحه‌خوانی، آبرسانی، حضور معنوی سیدالشهدا(ع) و مادرش در لحظات حساس، روحیه رزمندگان در جبهه‌ها؛ رزمندگان اسلام در جریان جنگ تحمیلی تنها با اسلحه گرم نمی‌جنگیدند بلکه آنها سلاحی مهم‌تر داشتند. به قول شهید آوینی «مهم‌ترین سلاح رزمندگان سربندهای منقوش به نام شهدای کربلا و از همه مهم‌تر حضرت امام حسین(ع) بود که رادمردی را در گام‌های استوار رزمندگان اسلام هجی می‌کرد.» رزمندگان، خود را منتقم خون سیدالشهدا می‌دانستند. ته‌مانده یک قمقمه آب برای چند نفر در صحنه نبرد، آن‌هم برای‌تر کردن لب‌ها، تشنگی رزمندگان را با توجه به یاد آوردن تشنگی صحنه کربلا قابل تحمل می‌کرد.
- دوران اسارت آزادگان نیز به تاسی از دوران اسارت حضرت زینب(س) و اسرای کربلا و انتقال پیام نهضت به اردوگاه‌های اسارت و... و یاد مصائب اهل بیت مصائب اسارت تحمل شرایط سخت اردوگاه‌های بعثی را قابل تحمل می‌کرد و خانواده‌های آنان نیز علی‌رغم نگرانی صبوری کردند، به وطن بازگشتند.
- تاثیر بر پشت جبهه دفاع مقدس: در برگزاری مراسم و... عزاداری با پای برهنه و... و از نظر روحی مهیا و مشتاق اعزام به صحنه‌های نبرد می‌شدند.
- تاثیر بر شهرها و روستاها: کمک‌رسانی به جبهه‌ها، تشیع، تدفین شهدا، تحمل سختی‌ها و کمبودهای زمان جنگ، مراسم عزاداری به‌نام شهدا و رفتن هیئت‌های عزاداری مساجد تا درب خانه شهدا، پایداری و شكیبایی مردم و صبوری آنان، ملهم از صبوری و پیام رسانی قافله اسیران كربلا بوده است.
ـ تاثیرات بعد از جنگ: هرساله با بازگشت پیکرهای تفحص‌شده، مجددا خیابان‌ها وکوچه‌ها عاشورایی به پا می‌کرد، تدفین شهدای گمنام در محلات و مراکز مختلف و تمسک جستن به آنها، تکریم خانواده شهدا و جانبازان، نامگذاری خیابان‌ها و مکان‌ها به نام شهدا، شکل‌گیری مداحی‌های خاص، از تاثیرات دفاع مقدس در پساجنگ بود. و همچنان كه نهضت عاشورا تضمین بقا و سلامت مكتب و اسلام محمدی شد، دفاع مقدس تضمین بقا و بالندگی انقلاب اسلامی را به همراه داشت. در عین حال هم بی‌توجهی برخی افراد و جریان‌ها و ریزش‌های دفاع مقدس و انبوه رویش‌های انقلاب را در پی داشته است.
- صدور فرهنگ دفاع مقدس و تجارب آن به محور مقاومت، با ساخت فیلم‌ها و داستان‌ها، ‌اشعار، ثبت خاطرات، مجاهدت‎های هشت سال دفاع مقدّس نیز تضمین‌کننده بقا و صدور انقلاب اسلامی شد.
- کلیت جنگ: دفاع مقدس برگرفته از مکتب عاشورا بوده و تجلی عینی ارزش‌های عاشورا در عصر حاضر بود. زیارت عاشورا و تجلی مضمون‌های آن در صحنه‌های دفاع مقدس و شهادت با زمزمه زیارت عاشورا تاثیر شگرفی داشته است. به طور کلی می‌توان گفت فرهنگ دفاع مقدس متاثر از فرهنگ عاشورا بوده است.
تاثیر نهضت دفاع خمینی بر نهضت عاشورای حسینی
«نهضت دفاع مقدس خمینی» بر «نهضت عاشورای مقدس حسینی» تاثیرات زیر را به همراه داشته است:
* احیا کردن و دمیدن روح تازه بر نهضت حسینی در قرن حاضر و تجلی یافتن و عینیت دادن به بیتی از ‌اشعار یکی از شعرای معاصر امام صادق(ع): «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا».
* عینیت بخشیدن شیوه و روش اخلاقی، ایمانی مبارزه امام حسین(ع) در قرن حاضر.
* ملموس شدن سلاح «مقاومت و مبارزه با دشمن با دستان خالی» و مصداق این کلام امام خمینی که «خون بر شمشیر پیروز است»، به خصوص که ایران اسلامی امروز توانمندتر و قدرتمند در برابر دشمنان ایستاده است.
* الگوپذیر کردن نهضت امام حسین(ع)برای سایر حوزه‌های غیرنظامی (مانند جنگ نرم دشمنان) و سایر نهضت‌های جهانی اسلام.
و موارد احتمالی دیگر.
سخن پایانی
* امام خمینی(قدس سره) فرموده است: «اگر سیدالشهدا نبود، این نهضت (انقلاب اسلامی) هم پیش نمی‌برد، سیدالشهدا همه جا هست «كل ارض كربلا» همه جا محضر سیدالشهدا است، همه منبرها محضر سیدالشهدا است، همه محراب‎ها از سیدالشهدا است.... امام حسین نجات داد اسلام را، ما برای یك آدمی كه نجات داده اسلام را و رفته كشته شده هی سكوت كنیم؟ ما هر روز باید‌ گریه كنیم، ما هر روز باید منبر برویم برای حفظ این مكتب، برای حفظ این نهضت‎ها؛ این نهضت‌ها مرهون امام حسین (علیه‌السلام) است.(بیانات در 19/4/1358)
* درس‎هایی كه رزمندگان در مكتب عاشورا آموخته بودند، موجب شد تا جبهه‎های هشت سال دفاع مقدّس جلوه‎گاه اخلاق، فضایل و ارزش‎های الهی گردد و سازنده‎ترین و پرشكوه‌ترین درس‎ها را بروز دهد؛ ولی متاسفانه در پساجنگ، مسئولان وقت آن ‌را به کنار نهادند و با شعار سازندگی و ترویج رفاه، فرهنگ دفاع مقدس امکان تداوم و تسری در عرصه‌های مختلف نیافت. و سبب کاهش تاب‌آوری مردم در دوران کمبودها و گرانی‌ها شد. درحالی‌که بایستی این فرهنگ و الگوی ناگسستنی دفاع مقدس و عاشورا، همواره درس‌پذیری و سرمشق مسئولان و مدیران و آحاد جامعه بوده و از تجارب آن در حوزه‌های دیگر بهره‌گیری شده و فرهنگ مقاومت ارتقا و تجلی یابد و سبب برکات برای جامعه به خصوص در شرایط سختی‌ها و بحران‌ها و کمبودها به همراه آورد.
* اکنون نیز تمسک به فرهنگ عاشورایی و دفاع مقدس و نهراسیدن در برابر انواع تهدیدات دشمنان و عدم پذیرش فتنه‌های به سازش کشاندن ملت ایران، عامل پیروزی انقلاب اسلامی خواهد بود.لذا در شرایطی که کشورهای سلطه‌گر به رهبری آمریکا و رژیم جنایتکار صهیونیستی، در تلاش برای نابودی اسلام ناب و ام‌القرای جهان اسلام هستند، بقای نظام اسلامی و سلامت فرهنگ عمومی کشور به احیای فرهنگ دفاع مقدس و نهضت عاشورا وابسته است. شکی نیست که موفقیت و پیروزی ما در جنگ هشت‌ساله، به برکت جاری شدن فرهنگ عاشورا به دست آمد و بقای آن نیز بستگی تام و تمام به تبعیت از این فرهنگ دارد. و بایستی به نسل‌های فعلی و آینده منتقل شود، تا ثمرات معنوی آن آشکار شده و منشأ تحول در جامعه گردد.
* توجه به بیان رهبر انقلاب اسلامی: «عاشورا یک حادثه تاریخىِ صرف نبود؛ عاشورا یک فرهنگ، یک جریان مستمر و یک سرمشق دائمى براى امت اسلام بود.» (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار روحانیان و مبلغان در آستانه ماه محرم، 1384/11/5)که بایستی این جریان مستمر سرمشق جامعه امروزی ما نیز باشد.
* تاثیر«نهضت عاشورای مقدس حسینی» بر «نهضت دفاع مقدس خمینی» اکسیر زنده کردن و بروز خمیرمایه‌های دینی در دوران دفاع مقدس شد و سبب گردید ملتی با دستان خالی در برابر دشمن تا دندان مسلح فائق آید.نهضت عاشورای حسینی تا قیامت جوشان بوده و می‌تواند در عرصه‌های دیگر و در برابر تهدیدات فعلی و آینده دشمن منشأ برکات در جامعه گردد و لازم است مسئولان با تغییر رویکرد از توجه به کشورها و نهادهای چمبره‌زده بر نظام بین‌الملل، به این منابع غنی، توسل جسته و متکی گردند. که خیر دنیا و عقبای خود و جامعه و انقلاب اسلامی در آن است. ان‌شاءالله.