آموزه‌های فاطمی (سیره نظری) (1)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:حضرت فاطمه(س) در عرصه نظری و فکری چه آموزه‌های نورانی را به بشریت عرضه کرده‌اند؟

پاسخ:شأن نزول و ماهیت خطبه فاطمه(س)
خطبه حضرت فاطمه(س) که به خطبه فدکیه معروف است، بعد از غصب حق قانونی فدک توسط خلیفه اول در مسجدالنبی(ص) در برابر ایشان ایراد شد. در این خطبه حضرت فاطمه(س) ضمن تاکید بر حق قانونی فدک، درباره توحید، نبوت، معاد، احکام، قرآن، وضعیت عربستان پیش از بعثت، فعالیت‌های پیامبر(ص) و علی(ع) برای گسترش و تثبیت اسلام، فتنه‌ها، غدیر خم، عهدشکنی مردم، ماجرای سقیفه و مخالفت با نص صریح قرآن بحث کرده‌اند. این خطبه در واقع منشوری از معارف دینی است که از عامه و خاصه با سندهای معتبر از حضرت فاطمه(س) روایت شده است. (کشف‌الغمه، ج2، ص 304) اینک برخی از آموزه‌های حضرت فاطمه(س) درباره فلسفه احکام از خطبه نورانی ایشان را ذیلا تقدیم می‌داریم:
1- نماز وسیله پاکی از تکبر
قالت فاطمه(س): «والصلاهًْ تنزیها لکم عن الکبر» نماز را وسیله پاک شدن از تکبر قرار داد.
ریشه تمام صفات و منشأ همه محرومیت‌ها از نیل به کمال واقعی انسان، صفت رذیله تکبر است. مراد از تکبر آن نیست که انسان در راه رفتن و نشستن طوری رفتار کند که خود را ممتاز از دیگران نشان دهد، بلکه تکبر همان روح خودبینی و طغیان درونی انسان در برابر فرمان خدا است. قرآن کریم مخالفان مکتب وحی را مستکبر معرفی می‌کند چرا که آنان در برابر مکتب وحیانی انبیا سرکشی کردند و در نتیجه خود و امتشان را به بدبختی دنیا و آخرت سوق دادند. امام علی(ع) در خطبه قاصعه نهج‌البلاغه نه فقط غرض از نماز، بلکه غرض از تمام عبادات بدنی و مالی را رهایی از تکبر معرفی می‌کند. بنابراین یکی از اساسی‌ترین رذایل تکبر است که هدف از تشریح همه عبادات در اسلام و تمام ادیان الهی جلوگیری از ظهور آن در رفتار انسان‌ها است.
2- زکات وسیله تزکیه انسان
قالت فاطمه(س): «والزکاه تزکیه للنفس و نماء فی‌الرزق» خدای متعال زکات را وسیله پاکی نفس و روح آدمی(از تمام پلیدی‌ها و وابستگی‌های مادی) و سبب فزونی روزی قرار داد. پرواضح است در راستای مبارزه اسلام با حب‌الدنیاء انفاق در راه خدا وسیله و تمرینی است برای تعدیل وابستگی‌ها و حب‌الدنیا  که مبادا زرق و برق دنیا هدف غایی انسان واقع شود که در این صورت هر خطایی از انسان برای رسیدن به اهداف دنیوی خود از او سر می‌زند. اما اینکه زکات سبب نمو و رشد روزی انسان است، علاوه بر تجربه عملی اینکه دادن زکات موجب برکت و مصون بودن از آفات می‌باشد، از عموم آیات مربوطه قرآن کریم هم استفاده می‌شود که زکات از مصادیق تقوا و موجب افزایش برکت و مزید نعمت خواهد بود. «اگر امت‌ها ایمان آورده و تقوا پیشه سازند، برکات زمین و آسمان را بر آنان می‌گشاییم.» (اعراف- 96)
3- روزه وسیله تثبیت اخلاص
قالت فاطمه(س): «والصوم تثبیتا للاخلاص» خدای متعال روزه را وسیله و سبب استحکام و تثبیت اخلاص قرار داد. روزه در شرع مقدس اسلام عبارت است از پرهیز از خوردن و آشامیدن و مفطرات دیگر به قصد قربت و اخلاص نیز انجام عمل و تکلیف فقط برای اطاعت اوامر و نواهی خداوند متعال است. راز اینکه حضرت فاطمه(س) روزه را تثبیت‌کننده اخلاص معرفی فرموده با وجود اینکه هر یک از واجبات دیگر هم اگر با شرایط خاص خود بجا آورده شود موجب تثبیت و استحکام اخلاص می‌شود این است که این عمل روزه از چشم مردم پنهان است و روزه‌دار یک رابطه درونی بین اطاعت خود و تسلیم در برابر دستور خدا برقرار کرده و در قبال آن توقع تمجید و تعریف از کسی ندارد، برخلاف عبادات دیگر عملی و قلبی که در معرض دید و اطلاع مردم است و ممکن است اخلاص فرد را مورد خدشه قرار دهد. به همین جهت روزه اخلاص را بیشتر استوار و مستحکم می‌سازد و این سخن حضرت فاطمه(س) تاکید و اهتمام زیاد و عظمت این عمل الهی دارد.           (ادامه دارد)