علل همراهی نکردن مردم با امام علی(ع)
(پرسش و پاسخ)
پرسش:چرا با توجه به اینکه شخصیت امام علی(ع) در زمینه فضائل و مناقب آن حضرت به اتفاق شیعه و سنی برکسی پوشیده نبود، از طرفی هفتاد روز قبل از ارتحال پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر مسئله امامت و جانشین آن حضرت به عموم مسلمانان اعلام شده بود و همگی از آن مطلع بودند، با این وجود مردم از آن حضرت تبعیت نکردند و به تصمیم شورای سقیفه تن دادند؟
پاسخ:مظهر عدالت و سمبل تمام فضائل انسانی
امام علی(ع) مظهر عدالت و سمبل تمام فضائل انسانی است. مسلمانانی که بعد از ارتحال پیامبر اکرم(ص) آن معامله را با آن حضرت کردند کسانی بودند که سالها با پیامبر گرامی(ص) مصاحبت داشتند و فرمایشات آن حضرت را درباره علی(ع) شنیده بودند، و فداکاری‌ها، شجاعت‌ها، گذشت‌ها و ایثارها، محبت‌ها، دل‌سوزی‌ها و خیرخواهی‌های امام علی(ع) را به چشم خود دیده بودند! از سوی دیگر مسئله وصایت، خلافت و امامت آن حضرت نیز مطلبی نبود که در طول تاریخ حیات پیامبر اکرم(ص) مجهول و ناشناخته باشد. آخرین بار نیز در روز غدیر خم، هفتاد روز پیش از رحلت پیامبر(ص)، امامت و جانشینی امام علی(ع) به همه مسلمانان اعلام شده بود. اما با وجود همه این فضائل و مناقب، مسلمانان بعد از ارتحال پیامبر اکرم(ص) با امام علی(ع) همراهی و بیعت نکردند و به تصمیم شورای سقیفه تن دادند؟ راز این مسئله در چیست؟
اهم عوامل همراهی نکردن مسلمانان با امام علی(ع)
1- کینه‌های قبیله‌ای و شخصی
مسلمانان صدر اسلام غالباً بت‌پرست‌های مکه و یا از عشایر و قبایل مختلف عرب بودند که در بسیاری از جنگ‌ها مقابل پیامبر اکرم(ص) با آن حضرت جنگیده و بستگان بسیاری از آنها در جنگ‌های بدر و حنین و خیبر و... به دست علی(ع) کشته شده بودند. در آن زمان روحیه قبیله‌ای و عشیره‌ای بر مردم حاکم بود و اگر کسی از تبار یا عشیره‌ای کشته می‌شد، همه آن قبیله نسبت به قاتلین او بدبین می‌شدند و کینه او را در دل می‌گرفتند همان‌گونه که در دعای ندبه می‌خوانیم: «احقاداً بدریه و خیبریه و حنینیهًْ و غیرهن، فاضیت علی عداوته و اکبت علی منابذته» آنان گرچه مسلمان شده بودند و در ظاهر علی(ع) را هم دوست داشتند، اما در زوایای پنهان دل خود، حتی گاهی به صورت ناخودآگاه نسبت به آن حضرت کینه داشتند و با خود می‌گفتند: همین شخص بود که پدر،جد، عمو و دایی و بستگان ما را کشت!
2- شدت عدالت علی(ع)
امام علی(ع) صفتی داشت که مردم آن را نقطه ضعف می‌شمردند. آنان با تمام فضایل و کمالاتی که برای حضرت قائل بودند اما به پندار خود یک عیب و ضعف اساسی نیز برای آن حضرت سراغ داشتند، و آن ایراد این بود که علی(ع) بسیار سختگیر و انعطاف‌ناپذیر در اجرای عدالت است! به خصوص در مواردی که مربوط به احکام شرعی، حقوق مردم و بیت‌المال باشد! نمونه آن داستان عقیل برادر امام علی(ع) و فردی نابینا و در عین حال عیالوار که سهم او از بیت‌المال کفاف زندگی‌اش را نمی‌داد، اما حضرت یک درهم بیشتر از سهم او از بیت‌المال به برادرش نداد! و می‌فرمود: اگر یک درهم بیشتر از سهمت به تو بدهم در آخرت باید به آتش جهنم بسوزم! (بحارالانوار، ج 41، باب 107، روایت 23)
3- فقر فرهنگی
مردم زمان پیامبر(ص) عموماً به جز تعداد معدودی از اصحاب نسبت به اسلام آشنایی عمیق و همه جانبه‌ای نداشتند! از سال سوم بعثت دعوت پیامبر(ص) علنی شد و در طول بیست و سه سال پس از آن، با مشقت‌های فراوان عده‌ای از مردم مسلمان شدند که عمده آنها نیز بعد از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و آن هم در سه یا چهار سال آخر عمر پیامبر(ص) بود! بدیهی است که هم به لحاظ محدودیت امکانات اطلاع‌رسانی و هم به لحاظ وضعیت بسیار ضعیف سواد و تمدن و پیشرفت خود مردم جزیرهًْ‌العرب، پیامبر اکرم(ص) نمی‌توانست در این مدت محدود آنها را به صورت عمیق و گسترده با معارف اسلام آشنا کند. از این رو جامعه زمان پیامبر(ص) مبتلا به عقب‌ماندگی فرهنگی شدیدی بود، در حدی که با اندکی فشار اعم از تهدید، تطمیع و یا تخویف به مسیرهای نادرست و غیرالهی گام برمی‌داشتند!