وقتي در روایات آمد که اگر كسي چهل حديث حفظ كند بركات فراواني در دنيا و آخرت دارد(1) غالب علما برابر رشته‌هاي خاص خودشان احاديث چهل‌گانه‌اي را انتخاب ‌كردند، آن‌كه فقيه بود چهل حديث فقهي مي‌نوشت، آن‌كه محدث بود چهل حديث حديثي مي‌نوشت، آن‌كه حكيم بود چهل حديث فلسفي و عقلي و اينها مي‌نوشت، آن‌كه عارف بود چهل حديث عرفاني انتخاب مي‌كرد. صدرالدين قونوي از اين قبيل است.
دیدار تمام رخ پیامبر با مردم
يكي از احاديثي كه ايشان در اربعين انتخاب كردند اين حديث نوراني است كه سيره پيغمبر(صلي‌الله عليه و آله) را تشريح مي‌كند و آن، اين است كه حضرت اگر با كسي حرف مي‌زد و كسي را مورد خطاب قرار مي‌داد با تمام چهره به او نگاه مي‌كرد: «أَقبَلَ إلَيهِ بِوَجهِهِ كُلّه» هيچ‌گاه نيم‌رخ با كسي حرف نمي‌زد، اين را ايشان به عنوان يكي از احاديث چهل‌گانه ياد مي‌كند و مي‌گويد سرّ آن اين است كه اگر كسي آينه خداست و آيت خداست، خدا اگر بنا باشد كه با كسي سخن بگويد با تمام چهره سخن مي‌گويد؛ زيرا خدا اعضا و جوارح ندارد، جزء و كلّ ندارد، بالا و پايين ندارد، شرق و غرب ندارد، اَمام و خلف ندارد، با كسي اگر بنا شد اظهار لطف كند با تمام چهره حرف مي‌زند، منتها گيرنده به اندازه خود مي‌گيرد؛ الآن اين آفتاب با تمام چهره در برابر آينه‌ها ظهور مي‌كند، اگر شما صد آينه در برابر آفتاب داشته باشيد كه اين صد آينه به صد وضع باشند، بعضي كوچك، بعضي كوچكتر، بعضي بزرگ، بعضي بزرگتر؛ همه اينها در برابر آفتاب قرار مي‌گيرند،آفتاب با تمام چهره در اين صد آينه مي‌تابد؛ منتها هر آينه به اندازه خودش آفتاب را نشان مي‌دهد. آفتاب، نيم‌رخ به كسي رخ نشان نمي‌دهد، با تمام رخ ظهور مي‌كند.
فرصت‌های درونی ارتباط با خدا
خداي سبحان گاهي در زمان، گاهي در زمين، گاهي با علل و اسباب بيروني و گاهي هم با علل و اسباب دروني با ما سخن مي‌گويد، اين انبياي الهي و ائمه(عليهم‌السلام) هم اوضاع دروني را به ما گفتند، هم اوضاع بيروني را به ما گفتند؛ منتها چون هميشه متاسفانه بيرون‌نگريم از خود غافليم، اوضاع بيرون را بيشتر مي‌بينيم و مواظب هستيم که ماه مبارك رمضان چه وقت مي‌آيد، شب قدر چه وقت مي‌آيد، اربعين، عاشورا، 28 صفر، سی صفر اينها از فرصت‌هاي زريني است كه از بيرون است؛ اما به ما گفتند يك راه درون هم شما داريد. درست است كه درسرزمين مكه مهمان خداي هستيد. در ماه مبارك رمضان جزء «ضيوف الرحمان» هستيد اما اين‌چنين نيست كه همه آن فرصت‌هاي زرين، هميشه بيرون از شما باشد، بخشي از فرصت‌هاي زرين در درون شماست. درباره پيغمبر(ص) است كه وقتي با مردم سخن مي‌گويد، با مخاطبين خود حرف مي‌زند با تمام‌چهره حرف مي‌زند‌، در حديثش هم همين‌طور است، وقتي با ما به عنوان امت آن حضرت سخن مي‌گويد، با تمام چهره سخن مي‌گويد، با تمام سِعه رحمت حرف مي‌زند، به ما فرمود: «‌إِنَّ لِرَبِّكُم فِي أَيَّامَ دَهرِكُم نَفَحَاتٍ أَلا فَتَعَرَّضُوا لَهَا و لا تَعرِضُوا عَنهَا‌»؛ در ایام زندگی شما، اوقات و فرصت‌های مناسبی را خداوند در اختیارتان قرار می‌دهد، بکوشید از آن فرصت‌ها استفاده کنید. (2) كمتر عالِمي است كه اين را نگفته باشد يا نشنيده باشد‌، مكرر اين حرف‌ها را در فرصت‌هاي مناسب شنيديد. فرمود گاهي نفحه‌اي مي‌وزد، از آن نفحه حداكثر استفاده را بكنيد، اما هميشه  بيرون نيست، اين راه درون هم هست، آن راه درون را حضرت فرمود: «‌اذا أحسستم في قُلُوبِكُم رِّقَّهًْ فاستعينوا بالدعاء‌»(3) فرمود شما در درون خودتان حالات مختلفي داريد، همان‌طوري كه فصول يكسان نيست، ماه مبارك رمضان و غير ماه مبارك رمضان يكسان نيست، شب قدر و غير شب قدر، اربعين و 28 صفر با ساير شب‌ها يكسان نيست، حالات شما هم يكسان نيست. يك وقت مريض هستيد، يك وقت گرفتار هستيد، يك وقت در اثر نماز يا غير نماز حالي به شما دست داد، فرمود اين شب قدر شماست.
رقت قلب، زمان رابطه نزدیک با خدا
يك وقت انسان از كسي اهانت شنيد پاسخ بدهد كه در شأن او نيست، پاسخ ندهد با قلب شكسته با چه كسي درد دل كند؟ فرمود چنين حالتي اگر در شما پيدا شد اين را مغتنم بشمريد، اين حالت رقّت دل معناي آن اين است كه درِ دل باز شد، باز شد به كدام طرف مي‌خواهيد نگاه كنيد، فرمود اگر درِ دل باز شد؛ يعني شكست از این فرصت برای دعا استفاده کنید، تا دل نشكست انسان به حال عادي است، اين در قفل است، وقتي قلب انسان شكست، مثلا بيماري دارد، الآن بردند در اتاق عمل، دِيني دارد مستعجَل، دِين مُطالَب كه طلبكار از او طلب دارد، بالأخره مشكلي دارد يا خودش بيمار است يا بيماردار است يا وامدار است، در اين حال قلب انسان مي‌شكند، حضرت فرمود: در اين حال اين شب قدر شماست، از اين فرصت حداكثر استفاده را بكن، چون نزديك شدي به كسي كه با تمامِ چهره به تو نگاه مي‌كند، در آن حال بگو «يا الله».فرمود اگر چنين حالي به شما دست داد بر فرض نگفتي مريض هستم مرا شفا بده‌، من به بهترين وجه تو را شفا مي‌دهم، چون شما مشغولِ به ياد من بودي. چه كسي است كه قلب شكسته پيدا نمي‌كند؟ چه كسي است كه مريض نمي‌شود؟ چه كسي است كه وامدار نيست؟ چه كسي است كه حيثيت او در خطر نيست؟ بالأخره همه ما در معرض اين خطرات هستيم. فرمود: اگر قلب شما شكست بگو «يا الله»، به دنبال اين و آن نرو، آن وقت آن «الله» اين و آن را به دنبال شما مي‌فرستد و مشكل شما را حل مي‌كند، ما موحد هستيم و موحدانه بايد زندگي كنيم.
 بيانات حضرت آيت‌الله جوادي آملي (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 4/10/93
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا 
__________________
[1]‌. الکافی(ط ـ الاسلاميه)، ج1، ص49.
[2]‌. ‌بحار‌الانوار، ج68، ص221.
[3]‌.‌ ر.‌ک: بحار‌الانوار، ج90، ص313؛ «اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ الرِّقَّةِ فَإِنَّهَا رَحْمَهًٌْ‌».