نتیجه مدیریت بنـی‌صدری!
۱۴۰۰/۰۸/۱۱
اگرچه رفتار بني‌صدر كم و بيش نمايندگان هوشمند مجلس خبرگان قانون اساسي را نسبت به نگاه او به موضوع اسلاميت نظام حساس ساخته بود، اما اولين مقاومت‌هاي غيررسمي او در مقابل اسلام‌گرايي در حكومت، در تيرماه 1359، بروز كرد؛ يعني زماني كه امام راحل بر الزامي شدن حجاب زنان در ادارات دولتي تأكيد كردند. بني‌صدر در لحني اهانت‌آلود نسبت به حجاب اسلامي به آيت‌الله مهدوي‌كني گفته بود: «من به زنم هم نمي‌گويم كه لچك سرش كند.»1 شايد به اتكاي همين مخالفت در رأس نظام نسبت به اين حكم بديهي اسلامي بود كه زنان بي‌حجاب در 14 تيرماه 1359 با برگزاري راهپيمايي بر ضدحجاب، اين روز را عزاي عمومي اعلام كردند.
بني‌صدر و جريان‌هاي سكولار و لائيك راست و چپ، زماني چشم‌انداز انزواي آينده را در برابر خود ديدند كه نمايندگان مجلس روز 19 مرداد 1359 با رد همه گزينه‌هاي مورد نظر بني‌صدر و نهضت آزادي براي نخست‌وزيري، رأي اعتمادي قاطع (153 رأي موافق در برابر 24 رأي مخالف و 19 رأي ممتنع) به فرد مورد نظر اسلام‌گرايان، يعني شهيد محمدعلي رجايي دادند. واكنش بني‌صدر در برابر مجلس و نوع گرايش رجايي در انتخاب وزيران اسلام‌گرا، توسل به اغواي جامعه در سخنراني‌ها و مندرجات مطبوعات بود. او در اجتماع 17 شهريور 1359 با اصرار بر همسويي خودش با خط امام، به‌طور تلويحي اكثريت مجلس منتخب مردم را «وابسته به يك گروه اقليت طرفدار حاكميت كامل بر همه نهادهاي كشور» معرّفي كرد!2 نتيجه اين رفتار آن شد كه مجلس اين بار از كابينه رجايي ـ كه به دليل مخالفت بني‌صدر بدون وزراي امور خارجه، بازرگاني و اقتصاد و دارايي معرفي شده بود ـ با 169 رأي موافق و تنها 41 رأي مخالف و 10 رأي ممتنع استقبال كرد. امام نيز به دنبال عهدشكني بني‌صدر در حفظ حرمت اركان و نهادهاي نظام، اجازه پاسخگويي را به افراد محوري جريان اسلام‌گرايي (رهبران حزب جمهوري اسلامي و...) دادند. رفتارهاي جاه‌طلبانه بني‌صدر در حالي اوج گرفته بود كه حتي ظاهر آرايش نظامي رژيم صدام، از شرايط ويژه‌اي در مرزهاي غربي كشور خبر مي‌داد و سپاه و ژاندارمري بني‌صدر را از اين خطر آگاه كرده بودند. علاوه بر اين، وزير
امور خارجه وقت سوريه در اول ارديبهشت 1359 نقشه‌هاي عملياتي رژيم بعث عراق براي شروع جنگ سراسري با ايران را به اطلاع قطب‌زاده، وزير
امور خارجه وقت جمهوري اسلامي (در دولت شوراي انقلاب) رسانده بود. بني‌صدر همچنين نسبت به گزارش مشابه هاني الحسن فرستاده ويژه ياسر عرفات به آقاي هاشمي رفسنجاني كاملاً بي‌اعتنایي كرده بود.3
درست دو هفته پس از سخنراني فتنه‌انگيز
17 شهريور بني‌صدر، حمله سراسري ارتش بعث به كشورمان و جنگ تحميلي هشت‌ساله آغاز شد. بني‌صدر به عنوان فرمانده كل‌قوا در نحوه مواجهه با اين تجاوز نيز از سركوب نيروهاي اسلام‌خواه غفلت نمي‌كرد. بي‌اعتنايي به توصيه‌هاي نظامي نهادهاي انقلابي مثل سپاه، به بهانه كم‌تجربگي آنان و جلوگيري از ارسال تجهيزات و مهمات نظامي به پاسداران و رزمندگان داوطلب و حتي برخي از واحدهاي ارتش، ثمره‌اي جز سقوط خرمشهر و اشغال بخش وسيعي از سرزمين‌مان نداشت.
فضا‌سازي عليه اسلام‌گرايان، اتحاد نانوشته‌اي را بين بني‌صدر و گروه‌هاي چپ‌گرا و راست‌گرا ايجاد كرده بود. چگونه مي‌توان پذيرفت كسي كه فرماندهي جنگ خونين و نابرابري را با يك دشمن تا دندان مسلح بر عهده دارد، يك ماه پس از سقوط بخش اعظم شهر استراتژيك خرمشهر، با تبليغات دروغين گروه‌هاي افراطي درباره وجود شكنجه در زندان‌هاي جمهوري اسلامي همراه شود؛ آن هم تنها به اين سبب كه در رأس دستگاه قضايي افرادي مثل شهيد بهشتي، شهيد قدوسي و.... قرار داشتند؟ كذب ادعاي وجود شكنجه در زندان‌ها در بررسي‌هاي چندماهه هيئتي متشكل از چند حقوقدان دستگاه قضايي و شوراي نگهبان و نيز شهيد محمد منتظري (به عنوان نماينده بني‌صدر) به اثبات رسيد، اما مطرح شدن آن محملي براي تشديد هجوم تبليغاتي به دستگاه قضايي و گرايش اسلام‌خواهانه شهيد بهشتي در امر قضا و قضاوت بود. همزمان با طرح اين ادعا، تصاوير اجتماعي در اصفهان با تدارك دفتر هماهنگي رئيس‌جمهور و پشتيباني گروهك منافقين، در روز 23 آذرماه از تلويزيون استان پخش شد. اين اجتماع كه با رفتارهايي مثل اهانت به امام و شخصيت‌هاي برجسته ديني مثل شهيد بهشتي و پاره كردن تصاوير آنان همراه بود، با عكس‌العمل پرصلابت انبوه وفاداران به امام مواجه گشت. در عين حال اين‌گونه حوادث از عزم جزم بني‌صدر و متحدان جديدش براي فراهم آوردن يك فضاي به شدت متشنج به منظور مجبور ساختن نظام به تغيير در بنيان‌هاي خود حكايت مي‌كرد. در خلال اين تشنج آفريني‌ها كشور علاوه بر جنگ در جبهه‌ها، با موضوعاتي مثل اداره اقتصاد جنگ‌زده و تحريم زده و نيز مديريت مسئله آزادي گروگان‌هاي آمريكايي درگير بود. پيداست كه نامرادي رئيس قوه مجريه و فرمانده كل نيروهاي مسلح، چه اثرات سوئي در همه اين موارد مي‌توانست داشته باشد.
پانوشت‌ها:
1- غلامرضا خواجه سروي، پيشين، ص286.
2- بني‌صدر: مشخصه خط امام احترام به خواست مردم است، كيهان، ش11089، سه‌شنبه 18 شهريور 1358، ص‌آخر.
3- نك: گفت‌وگو با جواد منصوري، حتي حاضر به ديدن پرونده جاسوسي بني‌صدر هم نبودند، 30 سال پس از جراحي بزرگ (ويژه‌نامه تاريخ سياسي روزنامه جوان خرداد 1390)، ص92.