در طول تاریخ و به ویژه پس از تاسیس سلسله صفویه با توجه به تهدید استقلال و تمامیت ارضی کشور از سوی دولت‌های همسایه، تقویت بنیه دفاعی کشور مهم‌ترین رکن تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت‌های وقت بوده است. پس از شکست ایران از روسیه در عهد فتحعلی شاه قاجار‌، نیاز به باز‌سازی قوای دفاعی، هم از نظر سازماندهی و ساختار و هم از نظر تامین تجهیزات و تسلیحات جدید و پیشرفته، بیش از پیش احساس گردید.
چون برآورده شدن این نیاز و تشکیل ارتش نیرومند با اهداف استعماری قدرت‌های همسایه ایران‌، تضادهای بنیادین داشت، بنابراین هیچ کدام از سلاطین قاجار و دولت‌های آنها در برآورده ساختن این هدف توفیقی نیافتند. به همین علت حتی در نهضت مشروطه هم به رغم تاکید علمای نجف بر تشکیل یک ارتش نیرومند که قادر به دفاع از کیان کشور باشد، بازهم این هدف در گیر و دار کارشکنی‌های قدرت‌های همسایه برآورده نشد.
پس از آنکه در روسیه انقلاب بلشویکی رخ داد و بریتانیا هم به دلیل مشکلات گوناگون داخلی و خارجی ناشی از جنگ جهانی اول ناگزیر گردید نیروهای نظامی خود را از ایران فرابخواند‌، تشکیل نیروی نظامی برای پر کردن این خلاء و حمایت از حکومت کودتا و تامین امنیت مورد نظر بریتانیا در دستور کار قرار گرفت.
بدین گونه است که رضا شاه ماموریت یافت که این نیروی نظامی را تشکیل دهد و سازماندهی نماید و خود را به عنوان مبتکر بزرگ و اصلی ارتش نوین ایران وانمود سازد.
اما این ارتش در سرکوبی ملت ایران و تحکیم حکومت کودتا و تعمیق اختناق و دیکتاتوری موفق بود تا دفاع از مرزهای کشور و امنیت مردم ایران.
چرا که همین ارتش در شهریور سال 1320 قادر به کمترین مقاومت در برابر هجوم بیگانه و دفاع از کشور نبود و قوای بیگانه با کمترین مقاومت، خاک ایران را در کوتاه‌ترین زمان به اشغال خود درآوردند.
قاسم تبریزی، محقق و کارشناس تاریخ معاصر ایران در این مورد می‌گوید:
«... با اینکه ما در دوران جنگ جهانی اول ارتش نداشتیم، یک ژاندارمری بود که مرزها را نگه می‌داشت و یکی هم قشون حرب و یا قزاق‌ها بودند که بالاخره زیر نظر روس‌ها و بعدا سوئدی‌ها انجام وظیفه می‌کردند. اما مردم ما در تمام مناطق در برابر تجاوز ایستادند. مثلا تنگستانی‌ها و دشستانی‌ها در جنوب، عشایر عرب در خوزستان و عشایر لر و کرد در برابر تجاوز بیگانه مقاومت جانانه‌ای کردند، عده‌ای به شهادت رسیدند، متحمل ضررهای زیادی شدند و به هر صورت مقاومت بسیار شایسته‌ای داشتند. در جنگ جهانی دوم با اینکه ما ارتش منظم دوره رضاشاه را داشتیم و به اصطلاح ارتش نوین درست کردند اما در این جنگ دیگر عشایری باقی نمانده بود تا مقاومت کرده و از مرزهای کشور دفاع کنند. چون عشایر مختلف همگی توسط رضاخان و ارتش او طی سال‌های قبل، سرکوب شده بودند...»1
در تاریخ ششم شهریور 1320 یعنی تنها 3 روز پس از تجاوز ارتش‌های متفقین به خاک ایران، از طرف دولت، ترک مقاومت نیروهای ایران اعلام گردید و ارتش رضاخانی همچون گلوله برفی آب شد!
واقعه شهريور 1320، بيانگر حقيقت تلخي بود كه ماهيت نظام سياسي حكومت پهلوي و قواي نظامي آن را به چالش مي‌كشاند.
مشابه همین سرنوشت به گونه‌ای دیگر و البته عبرت آموز در دوران پهلوی دوم اتفاق افتاد و ارتش میلیاردها دلاری شاه در طول 48 ساعت در مقابل قیام ملت ایران از هم پاشید. ضمن آنکه در همان ارتش شاهنشاهی نیز بسیاری از انقلابیون پیرو امام خمینی (رحمه الله علیه) حضور داشتند و سالیان دراز برای تبدیل آن به ارتش مردم و نهضت امام تلاش کردند، از جمله گروهی بی‌نام که در سال 1345 در ارتش و گارد جاویدان شاه، سازمانی مخفی ایجاد کرد و در آن سال‌های اختناق به جذب نیروهای صادق و مسلمان ارتش پرداخت. این گروه توسط مبارزانی همچون «موسی نامجوی»، «حسن اقارب‌پرست» و «یوسف کلاهدوز» به وجود آمد و با بعضی انقلابیون دیگر مثل «سید حسن آیت» و «حسن عباسپور» ارتباط برقرار کرده و جمعی قابل توجه از افسران مسلمان و آزادیخواه را به میدان مبارزه علیه رژیم شاه کشانید.
همافران مسلمان و مبارز نیروی هوایی نیز از سالها قبل در ارتباط با روحانیت مبارز و بخصوص حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تشکیلاتی مخفی و مسلح در پایگاههای هوایی سراسر کشور ایجاد کرده بودند که با برگزاری جلسات روشنگرانه، تکثیر و توزیع اعلامیه‌های حضرت امام و برگزاری تظاهرات و اعتصابات در اوج سال‌های مبارزه با شاه، در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی تاثیر بسزایی داشتند و هم آنان در آخرین مراحل و فرود آوردن ضربه نهایی بر پیکر پوسیده رژیم پهلوی نیز پیشتاز و پیشگام مردم مسلح شده و در روزهای 21 و22 بهمن 57 مراکز قدرت رژیم شاه را به تصرف درآوردند.2
ملت ایران در تمام آن روزهای اوج گیری نهضت امام با توجه به بیانات روشنگرانه حضرت امام خمینی و سایر روحانیون پیرو ایشان، این همدلی ارتشیان مسلمان و انقلابی را در عمق نگاه‌ها و حرکات و سکنات آنها حس می‌کرد و از همین روی در همان روزها، بر لوله تفنگ‌های آنها، گل قرار دادند و آنها را «برادر ارتشی» خواندند.
حضرت امام در مقابل شعار ضدایرانی و استعماری که گروهک‌های ضد انقلاب مبنی بر انحلال ارتش سر داده بودند، ایستادند و اجازه ندادند که بار دیگر تاریخ تکرار شده و خارجی‌ها برای ایران، تدارک ارتش و قشون نظامی ببینند. اما طرفه آنکه همان ضد انقلابیون مانند منافقین که شعار «انحلال ارتش» را می‌دادند‌، به دامان ارتش بعثی و قوای نظامی صدام پناه بردند و در بزرگ ترین جنایات آنها در حق ملت ایران سهیم شدند.
با پیوستن ارتش به نهضت امام و انقلاب مردم، عبارت «برادر ارتشی» به شعار «ملت فدای ارتش و ارتش فدای ملت» تبدیل گردید و در تمام روزها و سال‌های بعد، ارتش که دیگر عنوان ارتش جمهوری اسلامی را داشت، در همه بزنگاههای دشوار، به همراه سایر نیروهای مسلح از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خط اول دفاع از ملت قرار داشت، چه در مقابله با گروهک‌های ضد انقلاب و توطئه‌های کودتا و تجزیه و... و چه در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی که دهها هزار شهید و جانباز و آزاده تقدیم کرد و چه در دفاع از مرزهای سرزمین ایران که حماسه‌های بسیاری در زمین و هوا و دریا خلق نمود.
گفتنی است که ارتش شاه در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب، تمام و کمال وابسته به غرب بود. بر طبق آمار رسمی، تعداد مستشاران نظامی آمریکا در ایران دائما افزایش نشان می‌داد، به طوری که تعداد این افراد در سال 1979 (1357) بالغ بر 50 هزار تن گردید!
در آن سالها، تمامی نیازهای تسلیحاتی ایران از خارج کشور تامین می‌شد و کمترین توانایی و دانش ساخت سلاح و ادوات نظامی در داخل کشور وجود نداشت. مستشاران نظامی آمریکایی تا حد امکان حتی از نزدیک شدن کارشناسان و متخصصان ارتش ایران به سلاح‌های استراتژیک و مهم و پیچیده خود، جلوگیری می‌کردند و سعی داشتند که فوت و فن آنها به ایرانی‌ها منتقل نشود تا در صورت نبود این مستشاران، امکان استفاده از سلاح‌های یاد شده برای ایرانیان نباشد.
از همین روی بود که حضرت امام در سخنرانی خویش در بهشت زهرا به تاریخ 12 بهمن 1357 فرمودند:
«... (ما) می‌خواهیم که ارتش ما مستقل باشد. آقای ارتشبد، شما نمی‌خواهید؟ آقای سرلشکر، شما نمی‌خواهید مستقل باشید؟ شما می‌خواهید نوکر باشید؟! من به شما نصیحت می‌کنم که بیایید در آغوش ملت؛ همان که ملت می‌گوید بگویید...»
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اولین اقدام تمامی قراردادهای نظامی با آمریکا لغو گردید و حدود 50 هزار مستشار نظامی این کشور از ایران اخراج شدند. از همین روی نیاز بود تا متخصصان ایرانی با تلاش و سعی جهادی نه تنها راه و روش کار با سلاح‌های یاد شده را دریابند و روش‌های تعمیر و نگهداری آنها را بیاموزند بلکه حتی بتوانند قطعات مختلف آنها را (که دیگر نمی‌توانستند از منابع غربی تامین نمایند) خود بسازند و سپس به ساخت کل آن سلاح یا دستگاه برسند.
آنچه طی سال‌های پس از انقلاب و در طول بیش از 42 سال حاکمیت نظام جمهوری اسلامی به یاری خدا و عزم ملی و تلاش و کوشش جهادگران نیروهای مسلح ممکن شد و آن ارتشی که تا دندان به سلاح و دانش و نیروی آمریکایی و انگلیسی و آلمانی و... وابسته بود، امروز موفق به ساخت انواع و اقسام سلاح‌های ریز و درشت، کوچک و بزرگ، زمینی و هوایی و دریایی شده به گونه‌ای که چشم همه دشمنان ایران و اسلام را خیره ساخته است.
آنچه که در واقع حاصل سالها رنج و کوشش و تحقیق جهادگران ارتش اسلام در قالب انواع و اقسام سلاح و ابزار نظامی در مقابل دشمنان ایران و انقلاب اسلامی، قلب‌هایشان را در خوف و وحشت‌انداخته و از همین روست که به حول و قوه الهی جرات کوچک ترین زخم زدن یا چشمداشت به این آب و خاک را پیدا نکرده و نمی‌کنند.
در سال‌های پس از انقلاب و با عزم جهادی و با استفاده از هوش ایرانی و عملیات مهندسی معکوس، نیروهای مسلح ایران از جمله ارتش جمهوری اسلامی، توانست بسیاری از سلاح‌های پیشرفته و پیچیده از جمله زیر دریایی، هواپیمای جنگی، موشک‌های بالستیک،‌تانک و نفربر زرهی، انواع و اقسام تفنگ و مسلسل، ناو جنگی و قایق‌های توپدار، انواع و اقسام رادار و موشک‌های زمین به هوا و بالستیک و کروز و ... را بسازد و همچنین بسیاری از سلاح‌های خریداری شده در دوران پیش از انقلاب را باز‌سازی و حتی تا امروز با تغییر کاربردی مورد استفاده قرار دهد. مانند هواپیماهای جنگنده اف -14 یا «تام کت» که برای جلوگیری از رسیدن وسایل یدکی آن به ایران، آمریکایی‌ها حتی خط تولیدش را برای همیشه تعطیل کردند ولی این هواپیماهای بسیار پیچیده‌ای که گفته می‌شود پس از هر بار پرواز بایستی دهها قطعه اش تعویض شود، اینک همچنان با گذشت 42 سال از عدم دسترسی به قطعه‌های یدکی آمریکایی، به یاری خداوند و با عزم و همت متخصصان داخلی، همچنان با قدرت بیش از پیش پرواز کرده، ماموریت‌های خود را انجام داده و حتی بعضا تغییر کاربری داده و از هواپیماهای جنگی رهگیر به هواپیماهای بمب‌افکن بدل شده‌اند.
پیشرفت‌های دفاعی و نظامی امروز ایران تا بدان حد رسیده که دوست و دشمن را وادار به اعتراف کرده است. چنان‌که در همین اعترافات، یکی از مقامات نظامی آمریکا، قدرت دفاعی ایران را «مهیب» خواند.
ـــــــــــــــــــ
1- همان
2- گفت‌و‌گو با همافر نوروزی – ویژه نامه دهه فجر – روزنامه اطلاعات – بهمن 1364